Nakon dvije godine od izlaska monografije “Arhitektura i urbanizam Nikšića nakon Drugog svjetskog rata”, autora Vladimira Bojkovića, koja je nastala s ciljem da se stručna, kao i šira javnost, upozna s dijelom bogatog graditeljskog nasljeđa u gradu pod Trebjesom, od 1945. do sredine osamdesetih godina, iza kojih stoje neki od najznačajnijih jugoslovenskih i crnogorskih arhitekata, ista je i promovisana u gradu kome je i posvećena.
Monografija donosi prikaz više od 40 ostvarenja, koja su oblikovala Nikšić, a većina planova i objekata predstavljena je po prvi put što knjizi daje posebnu vrijednost i značaj.
Autor monografije je dao kratak osvrt i na neke od specifičnosti urbanog razvoja Nikšića, s ciljem da se što bolje razumije geneza ovoga grada, ali i kritički ukazuje na najznačajnije momente u procesu transformacije arhitektonsko-urbanog identiteta grada pod Trebjesom.
”Biće veliki uspjeh ako vas ovom monografijom podstaknem da prostor drugačije posmatramo i da prema njemu imamo pošteniji, bolji, urbaniji, a prije svega odgovoran odnos jer je riječ o resursu koji i nije baš nadoknadiv. Nažalost, nekada je bolje ne graditi, nego po svaku cijenu graditi. Ukoliko bi ova monografija pomogla razumijevanju prostora i da ga na jedan drugačiji način doživimo, bio bih više nego zadovoljan”, kazao je arhitekta koji je dobitnik nagrade “Božidar Milić”.
Nakon Drugog svjetskog rata grad s najvećom stopom urbanizacije bio je upravo Nikšić, koji je, kako je kazao Bojković, bio odabran da bude zamajac i pokretač razvoja ne samo u ekonomskom, već i kulturnom smislu, tadašnje Crne Gore i velikog dijela bivše Jugoslavije.
Prvi urbanistički plan koji je urađen za Nikšić nakon Drugogog svjetskog rata, uradila su braća Stojanović iz Beograda, 1952. godine. Riječ je, kazao je Bojković, o planu koji će ponuditi razvoj grada na temelju onoga što je on bio, pri čemu su sačuvali uže gradsko jezgro i na njega se nadovezali. Predstavio je i plan profesora Josipa Sajsela iz 1958, potom pobjedničko rješenje čuvenog slovenačkog arhitekte “koji je gotovo sve projekte, koje je radio u Nikšiću, uradio maltene besplatno”, Feđe Košira za uređenje Trga Maršala Tita (1971), generalni urbanistički plan (1986) i urbanističko rješenje Trga Save Kovačevića (1961), arhitekte dr Ratibora Đorđevića.
”Idejnim rješenjem Trga Maršala Tita gdje po prvi put se nude striktno pješake ulice koje treba da povežu sve ove prostore i još tada značaj prostora pješačkih zona dobija konkretniji smisao, na čemu Košir insistira”, kazao je Bojković.
U kontekstu arhitektonskih ostvarenja predstavio je građevine prvog školovanog crnogorskog arhitekte Periše Vukotića, koji je, između ostalih, uradio zgradu stare Gimnazije (škole “Olga Golović”) i Građevinskog preduzeća, gdje je sada smješten Centar bezbjednosti, kao i poznatog srpskog arhitekte Rajka Tatića, koji dolazi iz porodice arhitekata i koji je projektovao u internacionalnom stilu zgradu Samoizbor i Prvu banku.
Zgrada “Meander”, koju je uradio čuveni hrvatski arhitekta Bruno Milić, bila je jedna od prvih građevina kolektivnog stanovanja izlomljenog, specifičnog oblika na prostoru bivše Jugoslavije i među prvima u Evropi i svijetu.
”Gotovo u isto vrijeme, po istim principima, se gradi jedno naselje u Švedskoj što govori da smo u tom periodu imali arhitekturu koja je bila maltene paralelna s arhitekturom koja je građena u mnogo razvijenijim sredinama”, kazao je Bojković.
Dušan Duda Popović, arhitekta koji je ostvario američki san i na Menhetnu u Njujorku imao projektantski biro je, istakao je Bojković, uradio jedan od najljepših primjera brutalizma na prostoru Nikšića i Crne Gore, zgradu Dom zdravlja (1972).
”Govoriti o arhitekturi i urbanizmu Nikšića, a ne pomenuti imena Đorđa Minjevića i prvog doktora arhitekture u Crnoj Gori Slobodana Vukajlovića nije potpuna priča. Minjević je Nikšiću ostavio skoro 30 objekata, poput zgrade škole ‘Olga Golović’, Opštine, Filozofskog fakulteta… Njegovo najznačajnije ostvarenje je jedini Dom sindikata koji je postojao u Crnoj Gori, 18. septembar, poznatiji kao bioskop, a danas se u njoj nalazi Nikšićko pozorište”, kazao je Bojković.
Vukajlović, kome je heksagon bio ključni oblikovni motiv, je stvaralački opus uglavnom vezao za Nikšić, mada je u to doba bio jedan od rijetkih arhitekata koji je uradio objekte van granica Crne Gore. Neki od objekata koje je uradio su gradska kapela, stadion Malih sportova, motel Trebjesa.
”Marko Mušič, autor po mnogima najkontroverznijeg objekta u Crnoj Gori, a ja se usuđujem reći da je možda u pitanju najznačajnije ostvarenje 20. vijeka urađeno na prostoru Crne Gore. Riječ je o Domu revolucije, zamišljenom kao najvećem objektu na prostoru bivše Jugoslavije koji je posvećen žrtvama Drugog svjetskog rata”, istakao je autor monografije.
Predstavio je djelo akademika Ivan Štrausa, koji je zajedno s bratom Tihomirom, uradio hotel “Onogošt”, popularnu “čašu”, kao i jedan od posljednjih objekata iz tog “zlatnog vremena arhitekture u Crnoj Gori”, Institut crne metalurgije, rad bosanskih arhitekti Izeta Galičića, Mehmeda Hrasnice i Šefkije Drece.
Monografija “Arhitektura i urbanizam grada Nikšića nakon Drugog svjetskog rata”, koju je izdala Zadužbina “Andrejević”, nastala je na osnovu Bojkovićeve doktorske disertacije. Njena promocija održana je okviru Septembarskih dana i Nikšićke kulturne scene, a u organizaciji JU Narodne biblioteke “Njegoš”.
S Bojkovićevom biografijom i najznačajnijim istraživačkim radovima posjetioce je upoznala Anđela Backović, moderatorka promocije.
Priča o gradu ne može da se ispriča bez priče o Željezari
Objekat koji je, prema riječima Bojkovića, najviše zadužio Nikšić i uticao na urbano oblikovanje grada jeste željezara “Boris Kidrič”.
”Čini se da priča o ovom gradu ne može da se ispriča bez priče o Željezari koja je značajno uticala na oblikovanje grada. Po prvi put jedan privredni subjekat, direktnim angažovanjem arhitekte, uradio je urbanistički plan za radnička naselja, sa specifičnom tipologijom stanovanja koja je u tom periodu bila karakteristična za zemlje Skandinavije. Mi i u tom periodu ne kaskamo za svijetom po pitanju tipologije već smo na istoj razini”, kazao je Bojković.
Pored radničkih naselja, Humci I i II, tu je i naselje “Budo Tomović” u kome se, po prvi put u Nikšiću, i među prvima u Crnoj Gori, primjenjuju tzv. dupleksi, na prizemlju je dnevna, a na spratu noćna zona, a i prvi put se upotrebljavaju i tzv. ravni krovovi.
”Željezara je uticala i na izgradnju vrtića ‘Sunce’, koj je uradio arhitekta Pavle Popović i za koju je dobio jednu od najznačajnijih nagrada, istina republičkih, iz oblasti arhitekture, nagradu Borbe”, istakao je Bojković.
Popović je rezultate ankete, u kojoj su djeca izjavila da vrtić zamišljaju kao indijanski šator, uspio i da arhitektonski dočara i oblikuje.
Bonus video:
