Neobičajnije priključenija mistera Vesta v strane bolševikov (Neobični doživljaji gospodina Vesta u zemlji boljševika, 1924) - Ljev Kulješov
Metatekstualne implikacije Kulješovljevih eksperimenata su ogromne i vrlo ozbiljne, ali prvi film u kojem je režiser konstrukciono primijenio svoja teorijska podučavanja bila je razdragana komedija Neobičajnije priključenija mistera Vesta v strane bolševikov, satira koja se poigrava sa Istok-Zapad stereotipima.
Iako je, dakako, u fabuli o Amerikancu koji pun loših predodžbi odlazi u SSSR, da bi onda nakon brojnih peripetija spoznao pravu istinu o zemlji seljaka i radnika, nužno morala postojati doza ideološke propagande, Kulješov niti u jednom momentu ne pokazuje da mu je iole stalo do bilo kakve političke konotacije filma. Štoviše, sa sjajno odrađenim i parodičnim sekvencama jurnjava po ulicama i krovovima Moskve ili urnebesno smiješnim scenama tučâ, Kulješov namjerno ‘trivijalizuje’ svoj zaplet, pretvara ga u šaljivu, neobaveznu avanturu, tako da je završna didaktika unaprijed već deplasirana: u nijednom djelu rane ruske kinematografije se ne vidi, kao u Neobičajnije priključenija mistera Vesta v strane bolševikov, da je (komunistička) ideologija strukturni višak, nepotrebni dodak, ‘strano tijelo’ u samom organizmu filma.
Ako na narativnom planu gospodin Vest postaje konvertit, onda se u formi Kulješovljevog filma odvija obrnuti proces, drugačija razmjena kreativne energije: ona usisava u sebe vitalne sokove najbolje američke tradicije, navlastito komedije koja u fizičkom gegu traži povod za pojačanu elastičnost i akrobatiku mise-en-scènea.
The Gold Rush (Zlatna groznica, 1925) - Charlie Chaplin
Od svih žanrova iz perioda nijemog filma najbrže su zastarjevale komedije. Upečatljiv primjer za takvu vrstu estetske ‘degradacije’ pruža nam enormni Chaplinov hit, The Gold Rush, film koji je za mnoge gledaoce predstavljao ulazak u svijet komedije, pa su stoga mnogi i spremni da očite režiserove mane zanemare zbog raznježene, a ne zaslužene blagonaklonosti. Danas je smijeh koji generira The Gold Rush više patronizujući, nego iskren.
U tom smislu, ovaj film konkretizuje problem sa cjelokupnom režiserovom estetikom: ponovna posjeta Chaplinovom svijetu nije predavanje izgubljenom vremenu koje valja spasiti i sačuvati, nego konstatovanje razočaranja. Ono što se prevashodno vidi jeste grubi mehanizam gdje, protokom decenijâ, iščezava komika a ostaje iritantna sentimentalnost, koja još ima i gori učinak kada se uzme u obzir da je njen fokus sam glumac-režiser.
Lišen nostalgičnog efekta, Chaplinov performans (ispred i iza kamere, njega kao glumca i njega kao kreatora fikcije) postaje banalno zavodljiv, gotovo posramljujući u svom providnom narcizmu, vulgaran u pokušaju da se olako iznude emocije.
Šahmatnaja gorjačka (Šahovska groznica, 1925) - Vsevolod Pudovkin
Ruska kinematografija tokom dvadesetih godina prošlog vijeka spada, zasigurno, među najzanimljivije fenomene u povijesti filma, jer nam upečatljivo govori o poetičkom transcendiranju ideoloških obaveza: s jedne strane određena jasnim propagandističkim namjerama i udovoljavanjem imperativa koje je pred nju postavljala Komunistička partija, s druge, na formalnom nivou, ona je bila emancipovana, apsolutno predana inovacijama, eksperimentu i proširivanju filmskog jezika.
Ta druga tendencija je bila oličena ne samo u izuzetnim montažnim prosedeima, već i u prisustvu snažnog ludističkog impulsa, o čemu nam sjajan primjer daje i Šahmatnaja gorjačka, jedno od najduhovitijih ostvarenja ranog ruskog filma. Prepuna sjajnih gegova koji lako mogu izdržati konkurenciju sa najboljim trenucima iz Keatonovih filmova, Šahmatnaja gorjačka je prekrasna komedija koja prati opsesiju glavnog junaka (Vladimir Fogel) šahom što se reflektuje na čitav njegov svijet i dovodi ga do nesporazuma sa djevojkom (Ana Cemcova).
No, uz pomoć tadašnjeg svjetskog šampiona, José Raúla Capablance (koji je, ovdje, izraz božanske intervencije), njihov odnos će doživjeti romantičnu i ljubavnu kulminaciju onda kada i ona shvati svu veličinu i ljepotu drevne igre.
Fig Leaves (Smokvin list, 1926) - Howard Hawks
Već je drugi Hawksov film prezentovao režiserov ingeniozni smisao za humor, anticipirao neke od postupaka koji će kasnije biti dovedeni do savršenstva u njegovim screwball komedijama, kao što je i inteligentno obilježio teritoriju u kojoj će se odvijati prepoznatljiva auteurska tema borbe polova.
U Fig Leaves humor se uveliko koristi u njegovom sveobuhvatnom kapacitetu: i kroz fizički geg, i kroz ironičnu jukstapoziciju, i kroz igre riječima (u nijednom nijemom filmu nisu titlovi tako duhovito iskorišteni, tako britko zajedljivi i neposredno simpatični). Hawks ovdje dalekovido uzima modu - i njoj pripadajuću konzumerističku kulturu - kao signifikantno polje u kojem se snažno urezuje rodna disproporcija: režiser je podjednako kritičan prema oba pola, isto kao i prema procesima zatočenja i emancipacije.
Upoređujući Edenski vrt sa novim vremenom dvadesetih - utvrđene su sličnosti, kauzalni lanac koji iznova reprodukuje iste efemerije - Hawks sa nadmoćnom ciničkom oštricom notira kako u nekim fundamentalnim stvarima ljudski rod ništa nije naučio, kako samo ponavlja glupe greške.
The General (1926) - Buster Keaton
Razlog zašto, sa protokom vremena, najbolje Keatonove komedije - za reazliku od Chaplinovih - ne samo da ne gube na vitalnosti (one su najmanje naivno anahrone), već - baš suprotno - dobijaju na naknadnoj svježini, leži u režiserovoj svijesti o najdubljoj povezanosti filmske tehnike i glumačkog performansa, tačnije, zavisnosti ovog drugog od prvog (a ne obrnuto, kako je bilo uobičajeno za njegovo doba). Keatonov promišljeni pristup ogledao se u posvećenosti realističkoj perspektivi, u nastojanju da se nikad ne naruši koherentnost dijegetičkog prostora, jer su tek njegovim forsiranjem i cjelokupna radnja i sam geg mogli najpotpunije da se realizuju.
U Keatonovoj režiserskoj inscenaciji, sa vrhuncem u The General, razvijanje fabule uvijek prati razvijanje humora, i obrnuto: nema zastajanja u narativnom toku i proizvodnji smijeha, oni su objedinjeni istim silama linearne ekspanzije i stilističke uporednosti.
U The General put koji prelazi Keaton sa svojom lokomotivom baš je trajektorija progresa komedije. Akcija neće nikada utihnuti da bi se napravila humorna poenta ili samosvrhovito naglasila vrijednost komike: u režiserovoj kinetičkoj postavci, pojačana facijalna ekspresija bila bi ne samo višak, već i suštinski neuvjerljiv detalj. Previše je događanja da bi gestovi bili bilo što drugo sem minimalistički: Keatonova akrobatika, savršeno baratanje tijelom kao instrumentom komedije ali i osnovnim sredstvom akcije, bila je ta povlaštena metoda koja je objedinjavala potencijalno rasparčane fragmente u integrisanu cjelinu, i spacijalno, i motivski i značenjski.
Komedija je uvijek pitanje tajminga (Keaton se, po pravilu, prije ili kasnije, u svojim filmovima nađe u kolima, na brodu, u lokomotivi: brzo, pa još brže), kada izvesti odlučujući geg, kako tempirati kadar da bi se pružio najbolji prizor, kako montaži dati ritmičku snagu: u tom smislu, The General je jedna od najpreciznijih i najuticajnijih ekspertiza u cijelom žanru.
Bonus video:
