Svjesno ili nesvjesno, namjerno ili nenamjerno, često želimo pobjeći od stvarnosti, stvoriti imaginaciju realnog, dočarati samo nama znane slike i svjetove.
Jedan takav “Imaginarijum” u kome sve kreće i završava se slikom, odlučila je da nikšićkoj publici podari JU “Zahumlje” i autorka projekta Kristina Radović, istoričarka umjetnosti i urednica programa u “Zahumlju”. Njen “Imaginarijum” će obuhvatiti niz sesija čija će osnovna tema biti fenomen slike tretiran kroz razne umjetnosti. Čast da otvore “Imaginarijum” i približe povezanost slike i književnosti imali su prof. emeritus Sava Damjanov i dr Marijana Terić, a njihova oblast naučnog interesovanja je, između ostalog, književna fantastika.
”Slika u književnosti je uslovan pojam, rezultat je poetskih generalizacija, sadrži autorovu fikciju, maštu, fantaziju. Formira je pisac u skladu sa svojim svjetonazorom i estetskim principima”, kazala je urednica i autorka tribine.
Prema njenim riječima, slika je jedan od najdvosmislenijih i najširih pojmova koji koriste teoretičari i praktičari svih vrsta umjetnosti, uključujući i književnost.
”Uticaj slikarstva na književnost, odnosno književnosti na slikarstvo, u čitavoj istoriji naše kulture bio je neizmjeran. O toj temi napisano je na hiljade knjiga, pa ipak ona ne prestaje da intrigira kako umjetnike, tako i teoretičare umjetnosti. Naravno da će tako biti sve dok slikarstvo i književnost postoje. Riječ je o fenomenu koji se kroz istoriju kontinuirano mijenjao”, istakla je Radović.
Prema riječima Damjanova, književnika, istoričara književnosti i profesora emeritusa na Univerzitetu u Novom Sadu, kao čitaoci, htjeli to ili ne, svjesno ili podsvjesno, mi književnost pretvaramo u slike.
”Sve ono što pročitamo, a ima mogućnost vizuelizacije, mi pretvaramo u sliku. S druge strane i slikarstvo verbalizuje književnost. I najveće slike smo skloni da opišemo riječima. Kompleksna je ta interakcija između književnosti i umjetnosti”, kazao je Damjanov koji piše prozu, književno-kritičke i književno-istorijske radove.
Sa nastankom civilizacije nastalo je i slikarstvo, koje je, smatra Damjanov, moćnije od književnosti iz prostog razloga što je univerzalno i nije ga potrebno prevoditi na jezik koji znamo, dok književnost jeste.
”Međusobni uticaji književnosti i slikarstva su višestruki. Imamo dosta primjera da su umjetnici bili i slikari i pisci, poput Mikelanđela, ali i da su književnici pisali pod uticajem slikarstva, ili da je slikarima neki književni tekst poslužio kao predložak za sliku”, istakao je Damjanov i podsjetio na putopisni esej Miloša Crnjanskog o Direru i nedovršeni književni testament o Mikelanđelu, dok je Ivo Andrić bio opsjednut Gojom.
Damjanov je mišljenja da umjetnost itekako utiče na stvarnost, često i nevidljivo, a da u 21. vijeku pokušavamo da je stavimo na nivo zabave, spektakla ili komercijalnog.
Objasnio je da je njegovo interesovanje za književnu fantastiku proisteklo iz činjenice da ga nije interesovalo nešto što je kopija već viđenog, već je tražio nešto što je nestvarno, što nadilazi našu stvarnost. Pisao je i istraživao, kako reče, ono što je volio da pročita. Onima koji tek ulaze u svijet književne fantastike preporučio je da pročitaju “Atlantidu” Borislava Pekića, djela Milorada Pavića, Vladimira Velmar Jankovića, Artura Klarka, Stanislava Lema, Margaret Atvud...
Marijana Terić, koja je prvi doktor iz oblasti fantastičke književnosti u Crnoj Gori, podsjetila je na Platonovu teoriju slika koju je obrazložio u “Državi”.
”On razlikuje dvije vrste slika - onu koja predstavlja reprodukciju originala i on je naziva dobrom slikom i lažne slike ili fantazme koje pripisuje pjesniku ili slikaru. Te fantazme su mnogo sadržajnije i upravo u njima se krije suština njihovog značenja”, kazala je Terić.
Prema njenim riječima, slika jeste dio književne kreacije autora koji je formira u skladu sa svojim estetskim principima i ona mora biti nosilac snažnih osjećanja i snažne poruke.
Koliko se slikarstvo i književnost prepliću i ne mogu jedno bez drugog, najbolje govore, kazala je Terić, primjeri slikara i književnika koji su inspiracije pronalazili u književnim djelima, odnosno slikama. Tako je norveški slikar Edvard Munk slikao pod uticajem romana Dostojevskog i potrudio se da, kao i slavni pisac, “ogoli čovjeka”. Žoze Saramago je u romanu “Sljepilo” napisao jednu scenu zahvaljujući čuvenim slikama poznatih slikara, dok je Danilo Kiš u polemičkoj knjizi “Čas anatomije” bio inspirisan istoimenom Rembrantovom slikom. Slika Hijeronima Boša “Brod ludaka” inspirisala je njemačkog autora Sebastijana Branta da napiše istoimenu satiru.
”Umjetnost je mnogo moćnija od stvarnosti, ali ona je ta koja daje smisao našoj stvarnosti. Bez umjetnosti ne bi bilo smisla. Ona nam omogućava da sagledamo, preispitamo sebe, ali i suštinu života. Umjetnost bez realnosti ne može da postoji. Umjetnik kada stvara, bio on slikar ili književnik, on uzima teme iz realnosti, ali tu realnost transformiše, stvara je vođen zakonima sopstvene imaginacije, jer umjetnost upravo omogućava tu nesputanu slobodu mašte i san o budućem”, kazala je Terić.
Upravo ta bezgranična sloboda je bila onaj svjetonazor koji ju je usmjerio na književnu fantastiku, a onima kojima književna fantastika nije još uvijek dovoljno bliska preporučila je da pročitaju djela Ranka Krstajića, “Nebeske zaručnike” od Mirka Kovača uz obaveznu priču “Florijan”, ali i djela Džejmsa Džojsa, Borhesa, Karlosa Fuentesa...
Na kraju večeri, Terić je ukratko predstavila prvi časopis za fantastiku u književnosti i umjetnosti u Crnoj Gori “Athanatik”, iza koga upravo ona stoji kao inicijator i glavni i odgovorni urednik.
Nova tribina biće u martu, a gost će biti režiser Goran Bulajić.
Bonus video:
