Na koncertu održanom 12. oktobra u Kolarčevoj zadužbini u okviru 55. Bemusa, publika koja se našla u Kolarčevoj zadužbini mogla je da se uvjeri da je Crnogorski simfonijski orkestar izrastao u orkestar velikih mogućnosti.
Nadahnutim tumačenjem dva obimna i zahtjevna djela Dmitrija Šostakoviča koja nisu dio standardnog repertoara ovog ansambla - Koncerta za violinu i orkestar br. 1 u a-mollu i Simfonije br. 7 u C-duru “Lenjingradske”, Crnogorski simfoničari, pod palicom gostujućeg dirigenta Bojana Suđića i uz izvanrednog solistu Romana Simovića, pokazali su kako impresivni mogu da budu rezultati kontinuiranog i posvećenog rada, i ne manje važnog uživanja u samom činu muziciranja.
Tumačenje Violinskog koncerta br. 1 (1947/1948) donijelo je momente duboke srođenosti izvođača sa poetičnim svijetom ove složene partiture, iz koje je ishodila muzička rekreacija plemenitih boja, intenzivne nosivosti i nadahnutih atmosfera.
Podsjetimo da je Šostakovič svoj prvi violinski koncert, posvećen čuvenom virtuozu Davidu Ojstrahu, komponovao u složenim društveno-političkim okolnostima represije koja je bojila tadašnju kulturnu scenu Sovjetskog Saveza. Upravo u vrijeme rada na trećem, najdužem stavu koncerta - Passacagli, tzv. odgovorni rukovodioci optužili su Šostakoviča, S. Prokofjeva i A. Hačaturjana za formalizam i dekadenciju. Uprkos zabranama i progonima kompozitor je našao snagu da završi djelo snažne unutrašnje dinamike i bogatog muzičkog sadržaja. Kroz četiri stava ovaj violinski koncert pretpostavlja uklopljenost kontrapunktske, polifone fakture u sonatno-simfonijski sadržaj, kao i bogatstvo intenzivne voluminoznosti, iscrpljujući na najvišem stupnju tehničkog virtuoziteta tonske mogućnosti violine.
Dirigent Suđić je živom gestikom ubjedljivo režirao zamršene odnose u ovom Koncertu. Uspio je da istovremeno obezbijedi autonomnost učesnicima i cjelinu djela, ne dopuštajući da virtuozna ruka Romana Simovića oduzme “adute” iznijansiranom orkestru proširenog sastava udaraljki zanimljivih tonskih boja, niti da brojnost orkestra (koji je brojao čak 90 muzičara) priguši dramaturški majstorski postavljene intervencije soliste.
Neposredan dodir sa umjetnošću interpretacije Romana Simovića u Kolarčevoj zadužbini prevazišao je sve očekivane kvalitete i uobičajena mjerila vrijednosti. Sugestivan i impresivan po fascinantnoj violinskoj tehnici i besprekorno čistom tonu Stradivarijeve violine iz 1709. godine, dakle iz zlatnog doba graditeljevog, ovaj dugogodišnji koncertmajstor Londonskog simfonijskog orkestra ulio je u koncepciju Šostakovičevog Prvog violinskog koncerta senzibilitet koji je usmjeren ka bujnom zvuku.
Misaoni i emocionalni krug Koncerta, od početnog Nokturna “potisnutih emocija”, prema rijrčima Ojstraha, preko demonskog skerca u kome se izlaže Šostakovičev muzički potpis - motiv DSCH, zatim, barokne pasakalje i raskošne, finalne burleske, u potpunosti su se poklopili sa temperamentom, načinom izlaganja i ukupnom ekspresivnošću violiniste Simovića. Solista je pokazao svu raskoš tona koji igra, zavodi, miluje, svijetli, dok je ukupno muziciranje vodilo u muzički svijet u kome se muzika ne samo čuje, već i vidi, udiše, dodiruje i domaštava. Simovićev visok nivo tehničkog majstorstva potvrđen je u opsežnoj kadenci koja bez pauze vodi u finalni stav Koncerta. Bravurozni bisevi - početni stavovi violinskih sonata br. 2 i br. 4 Ežena Isaija, kondenzovali su Simovićevu ogromnu unutarnju energiju i visoko sofisticirane standarde njegovog violinizma u aktuelnom trenutku.
U drugom dijelu koncerta slušali smo Simfoniju br. 7 u C-duru “Lenjingradsku”, koja pripada antologijskim stranicama promišljanja strahota fašizma u evropskoj muzici. Sedma simfonija Šostakoviča, najvećim dijelom nastala pod teškim uslovima u okupiranom Lenjingradu, ubraja se u tzv. ratne simfonije, kao i Druga simfonija A. Hačaturjana.
Tokom rada na simfoniji Šostakovič je sa porodicom evakuisan iz opkoljenog Lenjingrada najprije u Moskvu, a potom se sklanja u Kjubišev gdje krajem godine završava djelo. Nije neobično da je kompozitor upravo ovu simfoniju zamislio kao poemu o borbi i pobjedi ruskog naroda. Kada je drugi stav bio gotov, slušaocima lenjingradskog radio-programa obratio se sljedećim riječima: Prije jedan sat završio sam drugi stav novog simfonijskog djela. Ako sve bude dobro, tada će to biti moja Sedma simfonija. Zašto vam to govorim? Kažem vam zato da bi Lenjingrađani koji me sada slušaju znali da se život u našem gradu ipak i dalje odvija. Svako od nas obavlja sada svoju vojničku dužnost. Moje misli su jasne, a moje stvaralačke snage podstaknuće me da završim ovu simfoniju. Kada djelo bude privedeno kraju, biće izvedeno na radiju i ja ću znatiželjno iščekivati vaš prijateljski prijem. U svoje ime, kao i u ime svih kulturnih radnika Lenjingrada, mogu vas uvjeriti da smo nepobjedivi i da nikad nećemo napustiti svoje mesto. Nakon izvođenja Sedme simfonije u Kjubiševu i opkoljenom Lenjingradu 1942. godine, Toskanini ju je iste godine uspješno predstavio američkoj javnosti, a nedugo zatim i u mnogim savezničkim gradovima.
U Sedmoj, kao i u ostalih 14 simfonija, simfonijska forma je za Šostakoviča bila oslonac prije nego prinuda, preduslov kristalizacije sadržaja i slobodnog toka muzičkih misli. Zvučni prostor simfonije sačinjen od marševskih, herojskih, dramatičnih, lirskih maestralno orkestriranih izliva bio je savršen poligon za demonstraciju umijeća članova Crnogorskog simfonijskog orkestra. U prvom stavu - Allegrettu, da bi programski opisao prijeteće približavanje njemačkih trupa, na samoj granici čujnosti oglašava se “bezdušni” mali bubanj. Orkestarska razrada motiva nastupajuće “grozote”, jednostavnog marziale modela u Es-duru postupno je vodila do prave zvučne bujice. U izvođenju smo mogli da osjetimo kako snaga zvučnosti neumoljivo narasta kroz ponavljanje pratećih linija s automatskom tačnošću. Cjelokupna interpretacija Sedme simfonije odavala je pravu srazmjeru između koncentracije koja ne sputava razvijenost muzičkog govora, umreženost svih slojeva simfonijske strukture, i opuštenosti koja ne dovodi do površnosti i olakih rješenja. Šostakovičevo simfonijsko tkivo posebno ističe dionice duvača, što je pružalo mogućnosti da članovi orkestra iskažu svoje solističke kvalitete.
Krajnji rezultat zrelog, promišljenog, izbalansiranog tumačenja Sedme simfonije, sa upečatljivim, svijetlim i grandioznim završetkom, mogao je da se ostvari uz sigurno i znalačko vođenje maestra Suđića. Njegova dirigentska leksika, njegov gest kao posebna vrsta imaginarnog grafičkog zapisa, imala je izuzetno dejstvo na članove orkestra čije je muziciranje po svim parametrima imalo visoke standarde.
Na koncertu u okviru jubilarnog 55. Bemusa, Crnogorski simfonijski orkestar, pod upravom maestra Suđića, predstavio se kao orkestar sastavljen od samih virtuoza. Nad larmom savremenog svijeta snažna i osobena muzika Dmitrija Šostakoviča u nadahnutom tumačenju Cnogorskih simfoničara i violiniste Romana Simovića mogla se razumjeti kao svojevrsna opomena, ali i prijeko potrebna utjeha.
Autorka je muzikološkinja, doktorirala na Odsjeku za muzikologiju Fakulteta muzičke umetnosti Univerziteta umetnosti u Beogradu, i dobitnica nagrade “Pavle Stefanović” za muzičku kritiku i esejistiku za 2022.
Bonus video:
