Stihovi Petra II Petrovića Njegoša stvarani su u posebnim prilikama koje je danas, iz pozicije savremenog čovjeka, teško razumjeti, ocijenila je prof. dr Tatjana Đurišić na predavanju “Njegoševa filozofija odbrane” koje je održava u Nikšiću, 16. oktobra, na Dan Narodne biblioteke “Njegoš”.
Najstarija institucija kulture u Nikšiću, čiji su temelji postavljeni 1881. godine osnivanjem Društva nikšićke čitaonice, nosi ime najvećeg crnogorskog filozofa, književnika i vladike, pa je tim povodom i upriličeno predavanje u vezi sa njegovom književnošću.
Proučavajući razne aspekte Njegoševog stvaralaštva, Đurišić je zaključila da se posebno izdvaja tema odbrambene funkcije poezije, što iz današnje percepcije nije jednostavno razumjeti.
“Biti plijen kolonijalne sile, koja zemlju opsijeda ne godinama ili decenijama već vjekovima, nemoguće je istinski shvatiti danas, zbog čega je veoma važno za Njegoševo djelo proučavati trenutak u kome ono nastaje”, poručila ona.
U fokusu predavanja bili su “Luča Mikrokozma” iz 1845. i “Gorski vijenac” iz 1847. godine, jer je Đurišić u njima prepoznala “najveću koncentraciju odbrambenih jedinica značenja”.
“Budući da je Petar II Petrović Njegoš i vladar i pjesnik, on će svoju zemlju braniti i vojskom, kao i svojim književnim tekstovima, koji su postavili čvrst temelj crnogorskog identiteta. Ideologeme i vrednosni stavovi koji se javljaju u ranim crnogorskim romanima, gotovo da su u potpunosti preuzeti iz Njegoševog djela, ta se komunikacija nastavlja, pa je i dan danas vidljiva u tekstovima velikog broja savremenih pisaca”, ocijenila je ona.
Ipak, prije tumačenja samih tekstova od velike je važnosti protumačiti kulturu u kojoj ovi tekstovi nastaju, podsjetila je Đurišić.
“Svaka kultura u sebi ima dvije ključne sile koje se sukobljavaju, jedna od njih je redundanca, a druga entropija. Redundancu čine shematizovani aspekti ponašanja, predvidljivost, sve ono što je očekivano, van ikakvih odstupanja i incidenata, tj. sve ono što čini jednu kulturu prepoznatljivom. U Crnoj Gori Njegoševog vremena hrišćanstvo se javlja kao najjača redundantna sila, zbog čega pjesnik posvećuje veliki broj stihova veličanju hrišćanskog svetog teksta, Biblije”, objasnila je prisutnima.
Odbrambena funkcija “Luče” je, smatra profesorica Filološkog fakulteta Univerziteta Crne Gore, u tome što je Njegoš stvarajući ovo djelo posebno vodio računa o jeziku koji je koristio.
“Eliminišući čitav sloj orijentalizama i turcizama, kojima je bogat jezik naše epske, junačke poezije, on se odlučuje za citatni kontakt sa zapadnoevropskom okcidentalnom kulturom, sa Biblijom i sa antičkom filozofijom. Birajući starozavjetnu temu za svoj tekst, on jezik kojim ga piše lišava orijentalizama, i time demonstrira svemoć hrišćanskog boga. ‘Luča mikrokozma’ je istovremeno i tekst koji je napisan na principu simboličkog znaka, kodiran drugačije od ostalih Njegoševih djela, zbog čega je otežana komunikacija sa ovim tekstom”, priča, između ostalog, Đurišić.
Govoreći o “Gorskom vijencu”, Đurišić ističe kako je to najkontroverzniji južnoslovenski tekst jer u svojoj osnovi sadrži čin koji je problematičan u etičkom smislu, a zapravo demonstrira koliko je skupa crnogorska sloboda...
“Njegošologija je kao temu ‘Gorskog vijenca’ postavila istragu poturica, iako ta sintagma ne postoji u samom tekstu, niti tekst podržava tu tezu. U ovoj drami ugroženi su dinamički motivi na kojima se dramski tekstovi zasnivaju, a u prvi plan izbijaju kulturalne informacije: običaji Crnogoraca, kako oni žive, ratuju, vesele se. Međutim, svaka semiotička jedinica crnogorske kulture u tekstu je ugrožena jer poprima obilježja tuđe kulture i samim tim mijenja svoju suštinu. Stoga se kao prava tema ‘Gorskog vijenca’ izdvaja upravo crnogorska kultura, jer tekst nižući slike iz crnogorskog života teži da motiviše odbranu kulturnog identiteta koji je ugrožen. Upravo u ime odbrane te kulture na kraju biva počinjeno nešto što bi se moglo nazvati zločinom, koji značenjski dobija dodatno na težini jer se dešava na Božić, a i dalje se može karakterisati kao bratoubistvo”, ispričala je Đurišić.
Često pogrešno tumačenje “Gorskog vijenca” dovelo je do preispitivanja Njegoša kao pisca, rekla je ona... Njegoš, međutim, naglašava Đurišić, ne može “biti kriv” zbog pogrešnih interpretacija i zloupotreba onoga što je napisao. Đurišić je kazala da se nada da kao profesorica na Filološkom fakultetu uspijeva da nauči svoje studente da Njegoševom djelu pristupaju kao književnom tekstu, te da će oni tako svojim predavanjima u budućnosti uspjeti da doprinesu “stavljanju tačke na pogrešne, nenaučne i manipulatorske interpretacije i vrednovanja djela ovog književnika čiji su tekstovi u samom temelju onoga što danas čini crnogorski identitet”.
Bonus video:
