Da je Nikšić tokom prošlog vijeka bio centar kulture, iznjedrio brojne djelatnike u raznim oblastima umjetnosti, bio mjesto začeća brojnih programa, festivala i dešavanja, te da su upravo Nikšićani skladno živjeli po doktrini “osam sati rada, osam sati kulture, osam sati odmora” - većini je poznato i danas. Razvoj kulture i umjetnosti tekao je paralelno sa industrijom, sportom i obrazovanjem, emancipacija je bila na izuzetno visokom nivou po svim pitanjima, gradsko jezgro se širilo, a kvalitetni programi privlačili su brojne posjetioce... A onda se desio raspad Jugoslavije, pa takozvana tranzicija, a zatim i tiho gušenje i gašenje svega po čemu je Nikšić bio prepoznatljiv...
Sa namjerom da gradu pod Trebjesom vrate epitet grada kulture, odbornici Skupštine Opštine Nikšić jednoglasno su podržali inicijativu da Nikšić uđe u proces kandidature za titulu Evropske prijestonice kulture (EPK) u 2030. godini, na sjednici održanoj na samom kraju 2023. godine. Ta inicijativa proslijeđena je Vladi Crne Gore, premijeru Milojku Spajiću na dalje postupanje.
Grupa nezavisnih kulturnih poslenika, u razgovoru sa predsjednikom opštine Nikšić Markom Kovačevićem, početkom jeseni prošle godine pokrenula je inicijativu da se Nikšić kandiduje za prestižnu titulu u 2030. godini. Kandidati Crne Gore za ovo priznanje već su bili Herceg Novi, u godini kada je tu titulu osvojio Novi Sad, kao i Budva prošle godine kada je titula pripala Skoplju. Nedugo nakon što je objavljeno da Budva nije osvojila titulu Kovačević je najavio kandidaturu.
Među pokretačima inicijative koja je bez predomišljaja prihvaćena među odbornicima je i mladi crnogorski umjetnik Mato Uljarević. Iako iz Podgorice, on vidi i prepoznaje bogate potencijale koje Nikšić ima u oblasti kulture, ali i još bogatije nasljeđe.
“Ovo je prvi korak u procesu koji može biti najveći kulturni projekat u Crnoj Gori do sada, ali i značajan korak na putu ka Evropskoj uniji. Posebno je važna činjenica da je inicijativa imala punu saglasnost odbornika, budući da se radi o dugotrajnom i odgovornom procesu koji zahtijeva podršku svih struktura na lokalnom, ali i državnom nivou”, kazao je Uljarević Vijestima.
On konstatuje da je posebno važno i optimistično to što u gradu postoji jasno opredjeljenje za ovaj proces i volja da se doprinese.
“Odbornici u Skupštini Opštine Nikšić to opredjeljenje su već jasno demonstrirali pruživši podršku inicijativi da se grad kandiduje. Naravno, iako samo grad može biti podnosilac kandidature uz potpis predsjednika Opštine kao formalni uslov, Evropskoj komisiji je veoma važno da i Vlada demonstrira jasnu podršku i posvećenost projektu. Najvjerovatnije ćemo do kraja 2024. godine znati da li je Nikšić ušao u drugi krug takmičenja, a krajem 2025. godine biće proglašen pobjednik”, objašnjava Uljarević predviđa da nakon 2025. predstoje četiri godine ozbiljnih priprema za 2030. godinu, “kada će oči evropske i svjetske kulturne javnosti biti usmjerene na Nikšić, ukoliko on ponese titulu”.
Pred Nikšićem i kulturnom scenom Crne Gore izazovan je i dinamičan proces, dodaje on, koji podrazumijeva detaljno planiranje i obrazlaganje umjetničkog koncepta, kao i svih programa koji bi bili realizovani 2030.
“Aplikaciona knjiga (bid-book) koja sadrži predlog koncepta biće tokom oktobra ove godine dostavljena stručnoj komisiji koja procjenjuje da li će grad ući u drugi krug takmičenja. Ukoliko se to dogodi, program se tokom narednih mjeseci modifikuje i dodatno razrađuje u skladu sa sugestijama komisije. Finalna Aplikaciona knjiga dostavlja se tokom 2025. godine. Ukoliko Nikšić postane EPK u 2030. godini to neće doprinijeti samo razvoju Nikšića, već će u maloj zemlji kao što je naša to značiti i ekonomski napredak, povećanje turizma i razvoj kulture u čitavoj zemlji i biće to zasigurno najveći i najambiciozniji kulturni projekat u Crnoj Gori”, poručuje Uljarević.
Od posebnog značaja je učešće svih zainteresovanih, doprinos čitave zajednice i kolektivna vizija o procesu.
“Participativnost je ključna riječ ovog projekta. Važno je da se od samog početka što više organizacija i pojedinaca uključi sa svojim predlozima. Projektni predlozi treba da budu usmjereni na građane i poželjno je da uključuju građane ne samo kao pasivne konzumente, već kao koautore i korealizatore programa. Naročito je važno da projekti uključuju marginalizovane i ugrožene grupe i da nude nove perspektive njihove integracije u kulturni život grada”, objašnjava Uljarević.
On dodaje da je kompletan projekat prvenstveno namijenjen domaćoj publici, organizacijama i stvaraocima, iako će čitav program biti međunarodnog karaktera sa učesnicima i publikom iz čitave Evrope i svijeta.
“Programi će biti realizovani u Nikšiću ili široj teritoriji koja se naslanja na teritoriju Opštine Nikšić, a mogućnost da predlažu projekte imaju organizacije iz čitave Crne Gore, iako su organizacije koje pripadaju kulturnoj sceni grada Nikšića prioritet”, priča on i dodaje da se, u ovom slučaju, traži inovativnost i originalnost.
“Programi koji se predlažu moraju biti novi i autentični, osmišljeni ovim povodom, a ne programi koji se već tradicionalno realizuju. Ukoliko se radi o tradicionalnim manifestacijama one moraju sadržati inovativne elemente koji ih uvezuju sa konceptom čitavog projekta. Programi treba da posjeduju evropsku dimenziju, uključuju i angažuju društvo (naročito marginalizovane grupe), doprinose dugoročnoj strategiji razvoja kulture i slično. Poželjni su predlozi projekata međunarodnog karaktera koji se realizuju u saradnji sa partnerskim organizacijama iz Evrope. Organizacije koje prijavljuju projekte treba da demonstriraju kapacitete za njihovo sprovođenje i predstave jasan plan realizacije”, priča Uljarević.
Konačni koncept kandidature nastaće kao rezultat otvorenog i inkluzivnog procesa u saradnji i interakciji sa građanima, institucijama i nezavisnom scenom.
“Ovaj koncept treba da priča autentičnu priču o gradu kroz nekoliko jasnih tematskih okvira. Osnove za razvoj koncepta mogu biti autentične priče i istorijat grada, kulturno i prirodno bogatstvo, industrijsko nasljeđe, folklorno nasljeđe, kreativna rješenja društvenih problema i slično”, nabraja Uljarević.
Prema njegovim informacijama, prva konferencija za medije i javnost, a povodom kandidature Nikšića za Evropsku prijestonicu kulture biće organizovana do kraja mjeseca.
“Koristim priliku da najavim taj događaj i da pozovem sve zainteresovane organizacije i pojedince da već sada iskažu interesovanje za učešće slanjem mejla na adresu: niksic2030.ecoc@gmail.com. U 2024. godini nas očekuje niz događaja koji imaju za cilj podizanje svijesti o značaju ove evropske inicijative. U periodu pred nama biće detaljno mapirana kulturna scena grada, realizovani info-dani, predavanja i posjete, kulturni programi koji demonstriraju koncept aplikacije, pružena pomoć u razvoju projektnih ideja i ostvarivanju međunarodnih partnerstava”, konstatuje Uljarević.
Koncept kandidature treba da priča autentičnu priču o gradu kroz nekoliko jasnih tematskih okvira. Osnove za razvoj koncepta mogu biti autentične priče i istorijat grada, kulturno i prirodno bogatstvo, industrijsko nasljeđe, folklorno nasljeđe, kreativna rješenja društvenih problema i slično”, nabraja Uljarević
Prestiž koji ostaje kao legat gradu
Evropska prijestonica kulture je među najstarijim evropskim inicijativama u kulturi, koju je 1985. godine pokrenula grčka ministarka kulture Melina Merkuri. Na samom početku, titula se odnosila na etablirane evropske gradove kulture pa su tako titulu prvih godina nosili kulturni centri kao što su Atina, Firenca, Amsterdam, Berlin, Pariz.
“Međutim, ubrzo je postalo jasno da manje vidljivi gradovi i gradovi koji se suočavaju sa ekonomskim, društvenim i infrastrukturnim problemima imaju mnogo veću korist od osvajanja titule i da status EPK može da doprinese rješavanju problema kao što su migracija stanovništva, nerazvijen turizam, nerazvijena infrastruktura, nezaposlenost, nezadovoljstvo građana, stereotipi o gradu i slično”, smatra Uljarević.
On tvrdi i da određene studije pokazuju da je EPK titula “po pravilu katalizator pozitivnih promjena”.
“Kao što su porast i razvoj kulturne ponude i infrastrukture, povećana međunarodna reputacija i vidljivost grada porast broja turista, veći broj prilika za umjetnike i kulturne organizacije, jačanje osjećaja zadovoljstva, ponosa i samopoštovanja kod građana. Studije pokazuju i značajno poboljšanje ekonomskih i drugih parametara u godini nakon titule u regionima u kojima se nalaze gradovi EPK, na primjer porast BDP-a, veći prihodi u turizmu, smanjenje migracije i nezaposlenosti i slično”, nabraja on.
Titula EPK podrazumijeva da grad koji je nosi u periodu od godinu dana postaje centar kulturnih dešavanja na evropskom nivou.
“Čitav grad i okolina mobilišu se godinama unaprijed kako bi se stvorili neophodni kapaciteti i uslovi za godinu titule kada publiku očekuje maltene 365 dana novih i originalnih kulturnih programa visokog kvaliteta. Nakon što prođe godina titule, grad nastavlja da trajno nosi naziv Evropska prijestonica kulture i nastavlja da realizuje ustanovljene programe i prakse koje ostaju kao legat gradu”, podsjeća Uljarević.
O prestižu titule, dodaje Uljarević, dovoljno govori činjenica da je od pokretanja inicijative pa do danas, svega 80-ak gradova osvojilo status EPK, među više od 100.000 gradova koji su imali pravo na kandidaturu.
U periodu između 2020. i 2033. pravo na kandidaturu svake treće godine imaju gradovi iz zemalja kandidata i potencijalnih kandidata za Evropsku uniju.
Bonus video:
