Da li je upotreba glagola pozajmljenog iz engleskog jezika, koji u izvornom obliku glasi ‘to contact’ (značenje: kontaktirati) - ikada zvanično normirana? Čak i ako jeste, valjalo bi ponovo otvoriti raspravu.
Kontaktirati
Nekoga? S/sa nekim? Akuzativ bez prijedloga u funkciji dopune glagola (pravog objekta), ili ipak instrumental s prijedlogom? Upotreba pomenutog akuzativa moguća je samo ako je glagol prelazni. Ali neko je ustvrdio da u našem jeziku, eto - nije! A ko kaže da nije? Ko je bio taj “zakonodavac”? Sa kojim argumentima i u kakvoj proceduri, poslije koje rasprave o jezičkim pitanjima je normirana upotreba ovog “neprelaznog” (?) glagola, koji je tranzitivni (prelazni) u bezmalo svim zapadnoevropskim jezicima, polazeći od onoga iz kojeg smo ga posudili? Kod pozajmljenica, koje se prilagođavaju, adaptiraju, uklapaju u sistem domaćeg jezika, prije svega treba voditi računa o tome kako te riječi izvorno funkcionišu, u kom obliku i u kakvim rečeničnim strukturama se javljaju - u onom lingvističkom sistemu iz kojeg su i ušle u leksiku drugog jezika.
Koliko puta je samo ponovljeno da se pravilno kaže ‘faliti’, a ne ‘hvaliti’, u riječi sa kratkim akcentom na prvom slogu, u značenju “nedostajati”! Naravno - zato što potiče iz francuskog jezika, u kojem je ‘faillir’ njen izvorni oblik. Prema tome, nećemo pisati i izgovarati ‘hv’ tamo gdje etimološki imamo ‘f’. Jasno kao dan. (Ostaje nam mogućnost da zagovaramo upotrebu domaće riječi.)
O porijeklu i (izvornom) funkcionisanju glagola u sintaksičkoj konstrukciji sa objektom
’Kontaktirati’ je glagol stranog porijekla, anglicizam. Korijen mu je u latinskom jeziku: izveden od imenice ‘contact’ (kontakt). Dakle, bliži je zapadnoevropskim jezicima nego našem. Preciznije - izvorno im pripada. Pa da pogledamo malo kako tamo stvari stoje.
English: (to) contact someone (to contact - transitive verb); Italiano: Contattare quolcuno (contattare - verbo transitivo); Français: contacter quelqu’un (contacter - verbe transitif)
U svakom od ovih jezika (a i u mnogim drugim, ne samo zapadnoevropskim) imamo konstrukciju prelazni glagol+objekat, što je i strukturno i značenjski ekvivalentno našem ‘kontaktirati nekog(a)’.
Ovo ipak nije prihvaćeno kao jezički standard. Mogu se i sada čuti izdvojena mišljenja stručnjaka o tome kako je u redu koristiti i akuzativ i instrumental, samo što to onda nema istu semantičku vrijednost (kontaktirati+akuzativ = ‘javiti se nekome’, ‘uspostaviti kontakt’; kontaktirati+instrumental+s/sa = ‘komunicirati s nekim’). No, čak su i njihovi glasovi zaglušeni agresivnim nametanjem stava da je konstrukcija sa instrumentalom, navodno, “jedina pravilna”. Tu se čuju još i neodrživi argumenti, npr. kako je ‘kontaktirati nekoga’ “nekvalitetan prevod” sa engleskog jezika - a nije: ovo je samo normalan prevod, kako sa engleskog, tako i sa drugih jezika. Recimo i to da su mnogi evropski jezici strukturno vrlo slični, čak i kada ne pripadaju istim porodicama (tj. ne idu u istu genealošku klasu, nisu srodni).
Da li je derivacija glagola od latinske imenice uopšte prihvatljiva?
Francuzi, tradicionalno skloni jezičkom purizmu, poslovično brižni prema svom maternjem jeziku, opirali su se konstrukciji ‘contacter qulqu’un’ smatrajući da je riječ o kalku, anglicizmu, pa su predlagali da se prednost da izrazu ‘prendre contact avec qulqu’un’ (‘ostvariti kontakt s nekim’, ‘stupiti u kontakt sa nekim’). Ali nikako - “contacter avec qulqu’un” (“kontaktirati sa nekim’)! Nije bila sporna prelaznost, već postojanje ovog glagola u leksici njihovog maternjeg jezika. Međutim, i pored svih protivljenja - i dalje se koristi pomenuti “kalk”. U francuskom jeziku, dakle, lingvistički purizam dovodio je u pitanje upotrebu samog “problematičnog glagola”, a ne strukturu rečenice sa objektom – ukoliko se ‘contacter’ uopšte upotrebljava. Prema stavu “jezičkih čistunaca”, prednost imaju konstrukcije sa imenicom (contact), koja potiče iz latinskog jezika.
Up.:
“CONTACTER [...] verbe [...] *Se mettre en contact, en relation avec (qqn). ‘En cas de problème, contactez-moi’. – joindre, toucher.
REM. Ce verbe est critiqué, car son emploi est un calque de l’anglais. On lui préfère ‘prendre contact avec’.”
“KONTAKTIRATI [...] glagol [...] *Stupiti u kontakt, u vezi sa (nekim). ‘U slučaju problema, kontaktirajte me’. – pridružiti se, dodirnuti.
NAPOMENA: Ovaj glagol je kritikovan jer je njegova upotreba kalk (preslikana iz) engleskog jezika. Preferira se: ‘uspostaviti kontakt sa’.”
(Citirano prema: DICTIONNAIRE DU FRANÇAIS, Dictionnaires Le Robert, CLE international, 1999)
A kakva je jezička praksa?
Ma koliko se opirali upotrebi određenih jezičkih oblika - ukoliko su široko rasprostranjeni u govornoj praksi, oni će na kraju neizbježno postati standard.
Evo šta poručuju frankofoni Kanađani:
“Au Canada, on emploie Contacter-nous ou Nous joindre.”
“U Kanadi, upotrebljavamo Kontaktirajte nas ili Pridružite nam se.
(Napomena: ‘nous joindre’ - ‘pridružite nam se’, ‘povežite se sa nama’, uobičajeno se takođe prevodi kao ‘contacter-nous’ - ‘kontaktirajte nas’.) “Le verbe ‘contacter’, longtemps considéré comme un anglicisme dans le sens de ‘prendre contact avec quelqu’un’, est passé dans l’usage et est correct.” “Glagol ‘kontaktirati’, koji se dugo smatrao anglicizmom sa značenjem ‘uspostaviti kontakt s nekim’, ušao je u upotrebu i ispravan je.”
(Izvor: Termium plus, la banque de données terminologique et linguistiques du gouvernement du Canada; BtB Bureau de la traduction, Traveau publics et Services gouvernementaux Canada; prevod autorke ovog teksta)
***
Ne treba da čudi to što mnogi govornici našeg jezika ne znaju da se ovaj glagol “pravilno” upotrebljava sa instrumentalom. Ovo se naročito odnosi na mladi svijet. Svi oni uče engleski, koji se danas više i ne smatra stranim, nego “dodatnim” jezikom, i svakodnevno su izloženi tom uticaju. Vidimo da naš jezik nije izuzetak od drugih evropskih ni kada je riječ o anglicizmu ‘kontaktirati’. (Zašto onda u testu na maturskom ispitu nije izbjegnut ovaj “problematični glagol”? A kad je već tako kako je - moglo bi se razmisliti još jednom i o načinu bodovanja. Zar jedan netačan (?) mora da poništi bodove i za naredna dva tačna odgovora u istom zadatku? Riječ je o dovoljno različitim primjerima, tako da bi i bodovanje moglo biti odvojeno.)
***
O ovom glagolu se po svemu sudeći nije raspravljalo u lingvističkim krugovima na prostorima crnogorskog-srpskog/bosanskog/hrvatskog jezika prije nego što je proglašen “neprelaznim”, a time i njegova upotreba sa akuzativom “nepravilnom”. RMS (Rečnik srpskoga jezika, Novi Sad, 2007) o tome ništa ne kaže: tamo je objašnjeno značenje samog glagola, bez zalaženja u pitanja njegove upotrebe u rečeničnoj strukturi. Slično je i u Velikom rečniku stranih reči i izraza (Ivan Klajn, Milan Šipka). U kratkom Pravopisnom rječniku (Pravopis crnogorskoga jezika, Podgorica, 2010, drugo, dopunjeno izdanje) nema glagola ‘kontaktirati’ (podsjetimo i na to da rječnik crnogorskog jezika, sa većim brojem leksikografskih jedinica i detaljnijim objašnjenjima - još uvijek nemamo). I u hrvatskom jeziku normativna je upotreba sa instrumentalom, premda se usput nevoljno priznaje i da se oblik sa akuzativom sve češće čuje, pa ne tako rijetko slijedi preporuka da se koriste konstrukcije sa domaćim riječima (npr. “javiti se nekome”, “porazgovarati s nekim”). Zagovornici pomenutog standarda po modelu neprelazni glagol+instrumental+s/sa ipak se pozivaju na Ivana Klajna. Uz dužno poštovanje prema profesoru Klajnu, uglednom lingvisti čije ime je svojevremeno postalo poznato široj javnosti ponajviše zahvaljujući knjizi ‘Rečnik jezičkih nedoumica’ - ostaje nam da zaključimo da je ovakvim “normiranjem” upotrebe pomenutog glagola (onako, “preko koljena”... a i prilično davno - prvo izdanje pojavilo se 1981. godine, što nije bez važnosti...) samo proizveo još jednu ozbiljnu nedoumicu. Da nije do sopstvenog rješenja dileme autor došao po analogiji sa glagolom ‘komunicirati’? Nije prihvatljivo, u svakom slučaju. Nije ista rekcija, a ni morfološki sklop i semantika. Činjenica je: ovu riječ, odnosno način njene upotrebe, Klajn je uvrstio u “nedoumice”. (Zar nije to onda “za izbjegavanje” na eksternoj provjeri znanja naših maturanata?) Ipak, i sam je izbjegao ovo pitanje u ‘Velikom rečniku stranih reči i izraza’. Nema primjera upotrebe u rečenici, baš kao ni u novosadskom Rečniku srpskoga jezika. (Uobičajeno je, posebno u velikim rječnicima, navesti primjere tog tipa.) Moguće je da je u međuvremenu autor i sam postao svjestan manjkavosti predloženog rješenja. Ostaje zasluga profesora Klajna što je svojevremeno hrabro, bez predrasuda i ustezanja, otvorio ovu široku i važnu temu. Jezičkim nedoumicama - nikad kraja.
Bonus video:
