“Je li Podgorica lijep grad?” - kliče sa najviše kule Raonićevog Javnog medijskog servisa - niko drugi do li, fanfare molim: Duško Kovačević - zvani Duka Hor(K)hajmer (a ne Horhajmer) - crnogorski intelektualac širokog (ma što širokog - najšireg!) spektra interesovanja, te vrsni publicista - jedan od nekolicine mislilaca koji kreiraju društvenopolitički ambijent u datom (partikularnom) trenutku - i nadasve: osvjedočeni humanista čije sveobuhvatno djelovanje uveliko nadilazi uske okvire i ovog krševitog i gorovitog mjesta i ovog vremena bezbožnog ...
Još nekih par dana - i biće cijela dva mjeseca od kad je Duško servirao to pitanje nama - građankama i građanima Podgorice, u prvom redu, a zatim i građankama i građanima Crne Gore - i koliko god da sam razbijao glavu u međuvremenu - pokušavajući da adekvatno i nadasve objektivno odgovorim na Duškovo pitanje - koje, na prvu, možda djeluje banalno (ponekome) - ali daleko od toga da je banalno - moji pokušaji, do dana današnjega, nijesu urodili slatkim plodom ...
Što ne znači, molim vas, da je Duškovo suštinsko pitanje izgubilo na značaju i aktuelnosti u ovih dva mjeseca - upravo suprotno - to je jedno od nekoliko ontoloških pitanja - tipa: ko sam, što sam, od kojih sam, uz koje sam i što ima za ručak - oko kojih se vrti ono što je Hajdeger (Martin Heidegger, njemački filozof, 1889 -1976) nazvao Das Dasein (izgovara se: Das Daaazajn) - i što se ne odnosi - molim vas: NE ODNOSI SE - na puko preživljanje (Die Existenz - ili u prevodu: ima li što za večeru) - već na ljudsku jedinku u njenom punom kapacitetu - na jedinku obdarenu sviješću - odnosno samosviješću - a ujedno i na bitisanje ili obitavanje (živovanje majci - po podgorički) - što je proces neodvojiv i od mjesta i od vremena (od partikularnog trenutka, poglavito - bez obzira što taj partikularni trenutak ovdje zna da potraje i par desetljeća - čak i par stoljeća) i od kolektiva (koji ipak gradimo ponaosob - kao individualiteti prvenstveno okrenuti sebi)...
Dakle, hajde da prvo vidimo što znači biti - ili ne biti - u opštem smislu - a odmah zatim i što znači živovati majci u Podgorici - i to u partikularnom smislu: postojati na ovom (strašnom) mjestu - te stići i uteći u ovom vremenu (bezbožnom) - uz sva ograničenja koja časnoj individui okrenutoj prvenstveno sebi (i svojima) nameće ovaj uglavnom disfunkcionalan i nepodsticajan kolektivitet - da ne kažem društvo - posebice na društvenopolitičkom i kulturološkom planu...
A što se tiče estetike, ovdje je, brate Duka, akcenat poglavito na kvantitetu, a ne na kvalitetu - što će reći da još uvijek nijesmo (ni) počeli da gradimo sistem tzv. kvalitativnih kriterijuma - da gradimo, drugim riječima, senzibilitet na kvalilet - odnosno na ljepotu ...
***
Ako uzmemo da je grad, između svega ostaloga - i odraz onoga što Rusi zovu bit - što je, otprilike, cjelokupno iskustvo živovanja (majci) na jednom (jedinom) mjestu - u jednom prostoru - i uvijek u funkciji realnog vremena - vremena sadašnjeg, a ne prošlog (herojskog) - onda je Podgorica, barem na momente...
Malo je falilo da napišem: lijep grad - ali se na vrijeme ugrizoh za prst.
***
Šalu na stranu, Podgorica je daleko od efikasnog sistema - nadam se da ćemo se složiti oko toga - i to u vrijeme tzv. urbane vrste - urban species - kao izravne posljedice toga što je još u osvit novog stoljeća - a ujedno i novog milenijuma - konstatovano, na globalnom planu, da više ljudi živi u gradovima - u tzv. urbanom okruženju - nego u ruralnom okruženju - što je opet rezultiralo (nekom vrstom) konsenzusa da su, uz uslov da maksimalno pojednostavimo stvari, tri ključna imperativa tzv. urbanog doba (urban age), redom: učiniti gradove efikasnim, odmah zatim i odživim i stalno težiti idealu jednakosti - nema, dakle, ni pomena o ljepoti - koja se, u slučaju da su pomenuti imperativi u bitnoj mjeri zadovoljeni - valjda podrazumijeva ...
Koliko je naš Glavni grad efikasan, održiv i u kolikoj mjeri ukupan društvenopolitički i kulturološki ambijent pogoduje ostvarivanju ideala jednakosti - što bi značilo, otprilike, da razvoj ne podrazumijeva da jedni (povlašteni) ostvaruju benefite (što bi rekli časni DPS-ovci) tako što ukidaju benefite drugima (nepovlaštenima) - to mi vi kažite.
Drugo, odavno - još od poznih sedamdesetih - lome se koplja oko toga što znači pojam - urbano - da li je urbano tek diskurzivni pojam oprečan drugim pojmovima - poput pojma ruralno - ili je tek sinonim sintagmi izgrađeni okoliš (built environment) - što lako može da nas odvede ka univerzalističkim teorijama grada kao svojevrsnog umjetničkog djela - gdje je akcenat isključivo na arhitektonskim formama - što nikako nije po volji ovima koji istrajavaju na premisi da grad nije definisan formom, odnosno arhitekturom - nego prostorom - na stranu (propali) pokušaji da se definiše set društvenih i kulturoloških relacija koje bi se mogle podvesti pod pojam - urbano - i što ako se ispostavi da u ovom povijesnom trenutku svjedočimo i potonjoj uri urbanizma - odnosno kraju tradicionalnih praksi planiranja grada koje su poglavito okrenute formi (odnosno formama) - i rađanju nečega čemu još ne naziremo ni obrise - ali je sasvim izvjesno da nećemo više nikada, kao civilizacija, biti u prilici da planiramo za vječnost - jer to neće dozvoljavati tzv. nezavisne varijable (ako se razumijemo) - koje će, izvjesno je, biti sve nazavisnije kako bude proticalo vrijeme ...
I još ako vam kažem da se unazad par godina javila ozbiljna (teorijska) bojazan po pitanju (teorijskih) pristupa analizi grada što polaze od premise da je grad koherentni mehanizam (u teoriju se već uvode novi koncepti - poput koncepata deteritorijalizacije i reteritorijalizacije - niko više i ne pominje urbanu topografiju, u koju smo se kleli potonjih 30 godina - govori se i o post-gradovima ili o dobu nakon doba gradova - itd.) - čak se ljuljaju i temelji urbanih studija kao integralne intelektualne tradicije - i ne govori se više toliko o preduslovima i uslovima - sve se češće govori o posebnim stanjima (distinctive conditions) - o stanjima koja će, izvjesno je, biti sve nazavisnija kako bude proticalo vrijeme...
U tom kontekstu, Podgorica je mirna i bezbrižna oaza na samom rubu zbivanja - duboka provincija koja čeka šamar otrježnjenja - koji neće pasti sjutra, vjerovatno neće pasti ni prekosjutra - ali hoće brzo, kladio bih se za sve pare - a do tada: gurajmo dan po dan!
***
Dakle, da li je Podgorica lijep grad?
Nijesam pametan, da budem iskren - ali ako Duka Hor(K)hamjer baš insistira na odgovoru - onda bi moj odgovor bio: Podgorica je ljepša nego što to zaslužujemo mi - građanke i građani PG - u kompletu sa tragikomičnom skupinom pretendenata na kormilo naše male barke.
Koji je vaš odgovor? Baš me zanima ...
Bonus video:
