Bilo kao hipo ili hiper-tireoza, hormonalni disbalans obično počinje postepeno, na vrijeme nagoviještajući nastup manifestne bolesti, često pružajući priliku ranim intervencijama koje mogu bolest u ranoj fazi zauzdati u većem opsegu nego u trenutku razvijene kliničke slike.
U zavisnosti od količine i vrste cirkulirajućih hormona štitne i od njihovih perifernih dejstava, odnosno manifestaciji u vidu simptoma, bolesti štitne dijelimo na hipotireozu i hiperitreozu.
Podmukla hipotireoza
Hipotireoza je stanje smanjenog stvaranja hormona štitne, uzrokovano različitim mehanizmima. Najčešći uzrok hipotireoze je hronična, autoimuna upala - tzv. Hašimotov tiroiditis, pri čemu postepeno dolazi do propadanja tkiva žlijezde i posljedičnog gubitka njezine endokrine funkcije.
Hipotireoza može biti i uzrokovana nekim vidom liječenja - zračenjem vrata, operativnim odstranjenjem tkiva štitne, primjenom radioaktivnog joda, uzimanjem određenih grupa ljekova, nedostatkom joda u prehrani, a može biti i posljedica poremećenog rada hipofize i hipotalamusa. Ukoliko uzrok disfunkcije leži u samoj žlijezdi, nazivamo je primarnom hipotireozom (u 95% slučajeva), ukoliko je “greška” u hipofizi nazivamo je sekundarnom hipotireozom, a ukoliko je glavni krivac hipotalamus, govorimo o tercijarnoj hipotireozi.
Hipotireoza može biti i prolazna (u trudnoći, kao reakcija na liječenje hiperotireoze, nakon djelimičnog operativnog odstranjenja, uslijed akutnih upala), a simptomi prolaze kroz nekoliko nedjelja.
Glavni simptomi su:
- hroničan umor, malaksalost - bolovi u mišićima i zglobovima - usporenost, pospanost, otežana koncentracija - snižena tjelesna temperature, nepodnošenje hladnoće - bezvoljnost, napetost, razdražljivost, promjene raspoloženja - opstipacija - porast tjelesne težine - povišen holesterol, LDL i triglicerida u krvi - usporen rad srca, oslabljena srčana funkcija - anemija - edemi (oticanje nogu, ruku, lica, jezika, kapaka) - smanjeno znojenje - suva, ispucala kosa koja pojačano opada - suva koža koja se ljuska, sklona crvenilu, svrbežu, aknama i upalama - krhki, ispucali nokti - promuklost (uslijed otoka glasnica), česte grlobolje - nagluhost - zamagljen vid - poremećaj menstrualnog ciklusa - sterilitet - pojava gušavosti - miksedemska koma - najteži stupanj bolesti s gubitkom svijesti i hipotermijom - usporen/smanjen rast u djece, blaža mentalna retardacija
Kako bolest ne bi napredovala, odnosno simptomi se sve više pogoršavali, potrebno je što prije započeti liječenje. Hipotireoza se liječi nadomjesnim hormonima, najčešće sintetskim tiroksinom (T4). Liječenje se uvodi polako - doze se postepeno prilagođavaju do djelotvornih, a liječenje je u pravilu doživotno.
Hrana koja pomaže
S obzirom da je - naročito u nerazvijenim zemljama i endemskim područjima - glavni uzrok hipotireoze nedostatak joda u prehrani, neophodno ga je dodavati svakodnevnoj prehrani, kroz jodiranu so ili namirnice bogate jodom, poput ribe, školjaka i morskih plodova.
Postoji niz nutrijenata čijim se redovitim unosom može u određenoj mjeri uticati na rad štitne. Važan je svakodnevni unos vitamina C, E, B2(riboflavin), B3 (niacin), B6 (piridoksin), cinka, selena i aminokiseline tirozina kojom obiluju riba, meso, mliječni proizvodi i mahunarke.
Obavezne namirnice
- riba (posebno tuna i losos, bogati selenom), školjke i morski plodovi - meso - mahunarke - integralne žitarice, smeđa riža (bogata selenom) - orašasti plodovi - sjemenke, posebice suncokretove - voće i povrće: citrusno voće, marelice, avokado, banane, jagode, šljive, paprika, mrkva, špargle, spanać - mliječni proizvodi, posebnoe s dodatkom probiotskih kultura - zeleni čaj - kokosovo, maslinovo i riblje ulje
S obzirom da hipotireozu karakterišea usporen metabolizam, usporeno varenje, povišena masnoća u krvi uz obilnu hidrataciju i fizičku aktivnost, treba osigurati dovoljan unos prehrambenih vlakana (najmanje 30 grama dnevno) koja će pojačati osjećaj sitosti, potaknuti crijevnu peristaltiku i smanjiti apsorpciju suvišnih masnoća.
Izbjegavati
- kupus - kelj - brokula - rotkvice - senf - soja i proizvodi od soje - breskve - lanene sjemenke - kikiriki - batat
Neprijatna hipertireoza
Drugo najčešće oboljenje štitne - hipertireoza, stanje je suprotno hipotireozi: uslijed autoimunih zbivanja, upala (subakutni i hronični tiroiditis) ili tumora (toksični adenom), dolazi do prekomjernog stvaranja i izlučivanja hormona štitne. Najčešće se javlja kod žena (5 puta češće nego kod muškaraca) u dobi od 20-40 godina, a glavni uzrok (u 70-80% slučajeva) je Basedow-Gravesova bolest odnosno difuzna toksična guša.
Često potaknuto stresom, trudnoćom, zračenjem vrata ili težom infekcijom, dolazi do stvaranja antitijelaspecifičnih za vlastite tireocite (ćelije štitne), koja djeluju poput TSH - stimulišući štitnu na pojačano stvaranje i lučenje T3 i T4. Hipertireoza može nastati i uslijed povećanog unosa joda te kao posljedica dugotrajnog, prekomjernog uzimanja sintetskih hormona štitne (u sklopu liječenja hipotireoze).
Glavni simptomi hipertireoze su:
- razdražljivost, nemir, nervoza, promjene raspoloženja - smanjena sposobnost koncentracije - dvoslike, smetnje vida, povlačenje kapaka i izbuljene oči - tremor (drhtanje ruku, osjećaj “treperenja” tijela) - povišen krvni pritisak, tahikardija (ubrzan rad srca) - pojačano znojenje, nepodnošenje topline - opadanje kose - učestale stolice - gubitak tjelesne težine - poremećaj menstrualnog ciklusa - malaksalost - nesanica - guša (povećana štitča), osjećaj “knedle” u grlu, pritisak u vratu
Šta jesti
S obzirom na stanje ubrzanog metabolizma, odnosno katabolizam, dolazi do propadanja jednog dijela mišićne i koštane mase pa se preporučuje povećan unos aminokiselina, proteina i kalcijuma (1200 mg dnevno).
- pasulj - karfiol - soja i sojini proizvodi - tamnozeleno lisnato povrće - kurkumin - srčanik (biljka iz porodice mente) - omega-3 masne kiseline - vitamin C.
Bonus video:
