Koža je spoljašnji omotač tijela i ujedno najveći organ. Sa svojom kompleksnom strukturom obavlja brojne funkcije, prije svega predstavlja barijeru prema spoljnoj sredini i tako nas štiti, tu su zatim imunska i senzorna tj. čulna funkcija, u koži se sintetiše i vitamin D. Pored toga ima endokrinološku ulogu, omogućava adekvatnu termoregulaciju, učestvuje u respiraciji, a bitna je za društvenu i seksualnu komunikaciju.
Na koži djeluju brojni faktori, alergeni, iritansi, sunčevi zraci, toplota, hladnoća, trauma, infekti, genetski faktori, druga internistička oboljenja koja dovode do narušavanja njene funkcije i morfologije. Oboljena kože su česta i u stalnom porastu. Prema nekim istraživanjima u primarnoj zdravstvenoj zaštiti, bolesti kože čine čak deset odsto svih oboljenja kod pacijenata. U porastu je i broj hospitalizovanih pacijenata sa razlicitim dermatološkim oboljenjima koja mogu biti i životno ugrozavajuća. Oboljenja kože mogu da izazovu bol i svrab, crvenilo i ljuspanje kože, dovode do stanja nelagodnosti i do narušavanja spoljnjeg izgleda, što može izmijeniti i samu psihu čovjeka. Najčešće bolesti kože su infekcije (bakterijske, virusne, gljivične, parazitoze), akne, seboroični dermatitis, atopijski dermatitis, razne vrste ekcema, koprivnjača, tumori kože.
Atopijski dermatitis
Atopijski dermatitis je kompleksno kožno oboljenje koje prije svega pogađa djecu, mada sve češće i odrasle. To je hronični recidivirajući ekcem čije su dominantne odlike suva koža i svrab. U osnovi predstavlja multifaktorijalno nasljedno oboljenje i češće se javlja kod djece čiji roditelji imaju neki oblik atopije.
Ova djeca su u većem riziku i za razvoj alergijskih reakcija disajnih puteva kao što su rinitis, bronhitis, astmaticni napadi, češće razvijaju i preosjetljivost na određenu hranu. U kliničkoj slici kod djece do druge godine dominiraju crvenilo i lihenifikovana polja na obrazima, čelu i bradi, a u težim slučajevima promjene se generalizuju.
Kod oko 50 odsto djece promjene se povlače nakon druge godine života, poslije čega se oboljenje lokalizuje u većim pregibima (lakatni i zatkoljeni, vrat). Komplikacije nastaju uslijed sekundarne infekcije bakterijama ili virusima. Liječenje obuhvata opšte mjere tj. adekvatnu njegu (emolijentne kreme, odgovarajuce uljane kupke) uz povremeno korišćenje lokalnih ljekova prije svega kortikosteroidnih preparata, a u posljednje vrijeme novijih imunosupresivnih agenasa. Za kupiranje svraba kao dominantnog simptoma koriste se opšti antihistaminici. Kada dođe do razvoja komplikacija neophodni su i antibiotici odnosno antivirotici. Za najozbiljnije oblike bolesi ponekad se moraju koristiti i sistemski imunosupresivni ljekovi (ciklosporin). Kao dodatna terapija preporučuje se fototerapija i fotohemoterapija.
Kontaktni dermatitis
Iz grupe ekcema pored atopijskog dermatitisa najzastupljeniji je kontaktni alergijski dermatitis.To je hronično zapaljensko oboljenje koze koje se u prvoj fazi manifestuju crvenilom i otokom, potom vlaženjem, a u hroničnoj fazi izrazitom suvoćom i ljuspanjem kože. Svrab je uvijek prisutan i obično je intenzivan. Ova dermatoza se često javlja kao profesionalno oboljenje. Detaljnom anamnezom dobijamo podatke o profesiji, navikama, svakodnevnim aktivnostima i tražimo mogući alergen kao uzrok zapaljenja kože. Kao dijagnostičko sredstvo koristimo i epikutano patch testiranje. Opštim mjerama liječenja pokušavamo ako je moguće odstraniti kontakt sa alergenom, a u liječenju se koriste lokalno kortikosteroidne kreme, a kod težih i proširenih oblika može se indikovati i opšta kortikosteroidna terapija u kraćem vremenskom periodu. Iz grupe oboljenja kože koja zahvataju pilosebacealnu jedinicu najzastuljenije su akne, seboroicni dermatitis i rosacea.
Akne
Akne je često androgen zavisno oboljenje koje predstavlja kako zdravstveni tako i estetski problem. Oko 80 odsto mladih starosti između 12 i 25 godina pati od ovog oboljenja, dok tri odsto populacije ima akne i u petoj deceniji života. Manifestuje se seborejom, komedonima (mitiserima), eritematoznim papulama i pustulama (gnojanicama), a u težim oblicima nodusima i pseudocistama što vodi stvaranja ružnih ožiljaka. Radi se o multifaktorijalnom oboljenju u čijoj su etiopatogenezi ključni elementi retenciona folikularna hiperkeretoza, hiperfunkcija sebacealnih žlijezda, kolonizacija Propionibacterium acnes i androgeni. Akne se mogu potpuno izliječiti, ali samo ako se s terapijom započne na vrijeme i ako se pokaže zavidna upornost. U liječenju se koriste različiti lokalni preparati sa ciljem da smanje inflamaciju, proizvodnju sebuma i kolonizaciju Propiobacterium acnes. Kada je proces izraženiji propisuju se sistemski antibiotici, a kod najtežih formi izotretinoin.
Seboroični dermatitis
Seboroični dermatitis je često je blago ekcemsko oboljenje, a manifestuje se crvenim poljima koja se perutaju, a nekada i svrbe. To je hronično oboljenje čija etiopatogeneza jos uvijek nije razjašnjena. Najčešće se javlja na licu, poglavini, dekolteu, grudnom košu, na leđima, između lopatica, a ponekad i oko pupka i u preponama. Može da se pojavi i kod novorođenčadi i kod njih najčešće prolazi za tri mjeseca. Seboroični dermatitis kod odraslih ima nepredvidljiv tok, često je hronican i recidivantan, s toga je terapiju potrebno ponavljati. Topijski imidazoli i manje potentni lokalni steroidni praparati su u osnovi liječenja.
Rosacea
Rosacea je inflamatorna dermatoza lokalizovana na licu koja se javlja obično kod osoba srednje životne dobi. Uzrok ove dermatoze nije jasan, ali nesumljivo više faktora igra ulogu u nastajanju, sa jedne strane genetika i konstitucija, a sa druge strane spoljasnji faktori. Na ovo oboljenje treba posumnjati ukoliko vam lice često jako crveni, posebno pri prelasku iz tople u hladnu sredinu, pri konzumiranju alkohola ili začinjene hrane ili kada ste pod nekom snažnom emocionalnom reakcijom. Vremenom crvenilo postaje trajno, kapilari se vidno šire, a kod određenog broja pacijenata pojavljuju se promene slične bubuljicama. U najtežem stadijumu dolazi do uvećanja tkiva, najčešće nosa, koji bude crven i izbrazdan. Oboljenje se teško liječi, ali se vrlo uspješno drži pod kontrolom. U terapiji se, u zavisnosti od stepena razvoja bolesti, koriste antibiotski kremovi, azelaična kiselina, imunomodulatori, u tezim slucajevima tetraciklinski sistemski antibiotik i izotretinoin, a od pomoći mogu da budu i laserski tretmani.
Koprivnjača
Koprivnjača (urtikarija) je vrlo često oboljenje, javlja se kod oko 25 odsto populacije u nekom period života, a može nastati u svim uzrastima. Etiopatogeneza je vrlo kompkleksna, a bolest se karakteriše specifičnim osipom koji slici promjenama koje se javljaju nakon kontakta sa koprivom. Urtika se povlači nakon nekoliko časova ne duže od 24 sati, a poslije toga se pojavljuje na drugom dijelu tijela. Indukujući agensi su brojni, najčešće su to ljekovi, hemikalije, hrana, aditivi, neke okultne infekcije, može biti izazvana i fizičkim faktorima (hladnoća, zagrijavanje, sunce). U zavisnosti od trajanja može biti akutna i ona prolazi do šest sedmica, ili hronična koja traje duže. U velikom procentu uzrok ostaje neprepoznat i tada govorimo o idiopatskim urtikarijama. U najtežim slučajevima može doći do razvoja angioedema i simptoma anafilaktickog šoka koji se može završiti fatalno. Okosnicu liječenja čine antihistaminici novije generacije. Bolest može da bude veoma uporna, da traje mjesecima pa i godinama, ali se terapijom može držati pod kontrolom. Od infektivnih dermatoza tj. bolesti čiji je uzrok poznat najčešće su virusne infekcije uzrokovane herpes virusima i humanim papilloma virusima, bakterijske infekcije najčešće piodermije uzrokovane streptokokama i stafilokokama. Najčešća gljivična oboljenja su pityriasis versicolor i dermatofitna oboljenja. Od parazitarnih bolesti najzastupljenije su scabies (šuga) i pedikuloza.
Herpes simplex
Herpes simplex je česta infektivna vezikulozna dermatoza koja se karakteriše rekurentnim promjenama na koži i sluzokožama usne duplje, očiju, genitalijma. Početne promjene su manji mjehurovi koji zatim prskaju i stvaraju bolne ranice. Primoinfekcija zna da bude često praćena povišenom temperaturom, uvećanim regionalnim limfnim žlijezdama i bolom.
Bradavice
Humani papilloma virusi izazivaju bradavice, izuzetno su kontagiozni i autoinokulabilni.
Impetigo
Od bakterijskih infekcija koze najčešći je impetigo izazvan beta hemolitickim streptokokom ili zlatnim stafilokokom. Oboljenje je češće kod djece u toplijim mjesecima na mjestima trauma kože ili nakon ujeda insekta. U liječenju se koriste antibiotici po antibiogramu nakon uzetog brisa sa promjene.
Pityriasis versicolor
Pityriasis versicolor je blaga infekcija koze izazavana gljivicom Malassezia furfur, članom rezidentne flore kože, te se smatra oportunistickom infekcijom. Manifestuje se svijetlim-mrkim flekama sa ponekad blagim perutanjem obično na gornjem dijelu trupu. Osnovni način liječenja je lokalna terapija antimikoticima.
Dermatofitije
Dermatofitije su gljivična oboljenja kože, dlake i noktiju uzrokovana posebnom grupom neinvazivnih dermatomikoza. Nakon mikrobioloskog ispitivanja zaraženog materijala i izolovanja patogena pristupa se terapiji adekvatnim antimikotikom.
Keratoze
Od tumora kože u praksi se najčešće viđaju seboroične keratoze kao benigne izrasline i solarne keratoze kao moguće prekanceroze. Bazocelularni karcinom je najčesci maligni tumor kože, dok je na sreću maligni melanom znatno rjeđi. Liječenje malignih tumora se sastoji u hirurškoj ekciziji, radioterapiji, polihemiotrapiji i imunoterapiji.
(Autorka Marina Peruničić je spcecijalista dermatovenerologije u Kliničkom centru Crne Gore)
Bonus video:
