Godinama su bosanski muslimani praktikovali oblik religije toliko umjeren da su mnogi od njih zalivali večere tokom svetog mjeseca Ramazana nekim alkoholnim pićem. Međutim, rat u Bosni 1990-ih stavio je na probu vjeru u jednoj od malobrojnih država u Evropi gdje je islam većinska religija.
Nekada su se na ulici rijetko mogli vidjeti znaci praktikovanja vjere. Sada, sve više žena nosi marame, a jedna od njih je nedavno postala načelnica jednog malog planinskog mjesta u centralnoj Bosni.
Izborna pobjeda Amre Babić u Visokom prošle godine učinila ju je prvom gradonačelnicom u ovoj balkanskoj zemlji i možda jednom od prvih u Evropi koja nosi hidžab. Njen uspon u ovom gradu od 46.000 stanovnika mnogo znači mnogima koje takođe nose vidljiva obilježja svoje vjere.
Takođe se suprotstavlja uvriježenim mišljenjima širom Evrope dok različita društva raspravljaju da li da kao represivnu odbace islamsku praksu pokrivanja žena ili da je prihvate u duhu umjerenosti.
Francuska je zabranila nikabe (potpuno pokrivanje lica) prije dvije godine. Turska, koja je dugo u javnom životu stvarala prepreke pokrivenim ženama, odnedavno je ublažila restrikcije na nošenje hidžaba na državnim univerzitetima. U drugim zemljama u toku je debata u vezi sa ovom politikom.
Islam je u Bosnu donio otomanski sultan Mehmed Osvajač 1463. Hidžab je dugo bio uobičajen, naročito u ruralnim oblastima poput Visokog, ali je odbačen tokom više od 40 godina vladavine komunizma. Javno praktikovanje religije u zvanično ateističkoj zemlji značilo je ugrožavanje radnog mjesta i šansi za napredak.
Mnoge žene kažu da su ratna iskustva uticala na njihovu odluku da se okrenu umjerenoj formi islama koji vjekovima definiše tamošnju religijsku praksu. Neke od njih kažu da su osjećale da Evropa i Sjedinjene Države oklijevaju da im priskoče u pomoć tokom rata jer su zabrinute zbog islamističkog terorizma i da je njihova jedina utjeha bio Bog.
Rat je u Bosnu doveo džihadiste sa Bliskog istoka i još postoje neki džepovi gdje se ispoljava nasilni vjerski ekstremizam. Međutim, mnogi bosanski muslimani kažu da uspon umjerene vjerske prakse predstavlja protivtežu ultrakonzervativnim oblicima koji se praktikuju na periferiji.
Amra Babić, ekonomistkinja, brzo je počela da talasa u zemlji zbog svoje političke pronicljivosti. Za kratko vrijeme otkako je preuzela vlast u gradskoj skupštini sredinom novembra, zaradila je reputaciju strogog rukovodioca. Čak i cinični posmatrači bosanskog duboko podijeljenog političkog sistema izražavaju nadu da bi ona mogla da pomogne da se prevaziđu godine nestabilne vlasti koja je BiH ostavila daleko iza Srbije i Hrvatske na putu ka Evropskoj uniji.
„Ja sam Evropljanka i ja sam muslimanka. To je moj identitet“, kazala je Amra. „Hidžab je ono što vidite spolja. Ali ono što je unutra, to je snaga da se ne rade loše stvari. Da svoj život živim pošteno i da ne govorim jezikom mržnje“.
Hidžab stvara barijere
Ovdje u Visokom zimi je vazduh ispunjen oporim, teškim mirisom hemikalija iz fabrike za preradu tekstila, gume i kože koja je glavni izvor rijetkih radnih mjesta u ovom kraju. Nezaposlenost u Bosni iznosi oko 50 odsto, nepovjerenje među etničkim grupama je na visokom nivou, a korupcija među zvaničnicima je sveprisutna. Tokom prve nedjelje mandata Amre Babić, zamalo nije isključena struja gradskoj skupštini zbog neplaćenih računa.
„Običnima ljudima ne treba mnogo“, kazala je Babićeva koja je sama podigla tri sina pošto joj je muž ubijen tri nedjelje prije nego što je rodila najmlađeg. „Potrebno im je samo da osjete da se neko brine o njima“.
Međutim, prepreke za žene koje se pokrivaju i dalje postoje. Mnoge koje nose hidžab kažu da su izložene diskriminaciji na poslu. U javnom životu, žene u vojsci su se žalile da su ih uznemiravali ukoliko bi počele da nose maramu, a prije nekoliko godina vodila se žučna javna rasprava da li bi ženama sa hidžabom trebalo dozvoliti da rade u pravosuđu. Sada ih u toj grani ima nekoliko.
Dio islamske obnove u Bosni pomogle su Saudijska Arabija i Turska koje su finansirale rekonstrukciju zemlje nakon što su u ratu uništene neke od njihovih najpoznatijih vjerskih spomenika, zajedno sa većim dijelom infrastrukture. U Sarajevu, Džamija Kralja Fahda, najveća u zemlji, sagrađena je 2000. od saudijske pomoći i vikendom se tamo okuplja veliki broj vjernika.
Ekstremističke enklave u perifernim djelovima Bosne izazivaju probleme unutar zemlje, a jedan od incidenata desio se u oktobru 2011. kada je jedan musliman iz Srbije pucao na američku ambasadu u Sarajevu ranivši jednog lokalnog policajca. Međutim, broj ljudi povezanih sa ekstremističkom zajednicom je mali i, kako zvaničnici kažu, ne raste.
Mijenjanje stava
Na ulicama Sarajeva, od rata se češće mogu vidjeti žene sa hidžabima, mada taj stil ipak nije postao standard. Više žena ih nosi u ruralnim oblastima poput Visokog. Potpuno prekrivanje lica je rijetko.
„Za vrijeme komunizma, niste imali obrazovanih žena koje su nosile marame, a da su napredovale u karijeri“, kaže Đermana Seta, šefica odjeljenja za istraživanje u Centru za obrazovanje i istraživanje NAHLA. Čak i sada, kaže Seta, „glavni utisak je 'Ovo je neobrazovana žena sa sela'“.
Iz tog razloga, mnogi muslimani iz Bosne se nadaju da će izbor Babićeve možda pomoći da se promijeni stav o hidžabu.
„Ljudi misle da ste glupi ukoliko ste pokriveni“, kaže Senada Spahović (46) koja radi kao kuvarica u Islamskom internatu nedaleko od Visokog i nosi hidžab. „Ovo je moj štit na glavi“, kazala je Spahovićeva za svoju maramu. Počela ju je nositi 1995. pošto joj je muž ubijen u njenom rodnom Goraždu.
Čak i mnoge žene koje se ne pokrivaju u vezi sa ovom temom sve češće imaju stav „neka svako radi kako mu se sviđa“
Jedna od djevojaka iz internata gdje Spahović radi kaže da Babićeva predstavlja uzor.
„Ona znači nešto novo ovdje, ne samo u Bosni nego i u Evropi“, kazala je Sumedža Ešidiri (19) dok je u učionici čavrljala sa djevojkama koje su sve imale hidžabe. „Pokrivanjem mi poručujemo 'OK, ja sam muslimanka i otvorena sam,“ objasnila je.
Čak i mnoge žene koje se ne pokrivaju u vezi sa ovom temom sve češće imaju stav „neka svako radi kako mu se sviđa“.
„Ponosne smo što je ona izabrana“, kazala je Jasmina Ismić (60), mještanka Visokog sa smeđom kosom ošišanom na paž. Zauzevši karakterističnu pozu, pohvalila se da je bila mis Jugoslavije 1970-tih. Takođe je ispričala da je jednom srela Amru Babić u džamiji. „Ja imam svoj stil, ona svoj“, kazala je.
Prevela: Danka Vraneš-Redžić
Galerija
Bonus video:
