Nacionalni praznik u Makedoniji 11. oktobar, Dan ustanka protiv fašizma, osim proslave donio je i jedan spektakl. Njemačka, četvorostruki svjetski i trostruki evropski prvak, prvi put je posjetila najveći makedonski fudbalski stadion. Nijemci su se pojavili pred publikom nakon što su korona mjere dodatno ublažene
Za sportske utakmice bila je dozvoljena popunjenost polovine kapaciteta stadiona. U fudbalskoj areni „Toše Proeski” od 34 hiljade mjesta – korona kapacitet protiv moćnih Nijemaca bio je 17 hiljada gledalaca i to na osnovu posebnih protokola. Ulaz je bio dozvoljen samo vakcinisanima ili onima koji su nedavno bili preležali koronu.
Karta je koštala simboličnih 300 makedonskih denara ili pet eura. Polovina kapaciteta je bila popunjena, a Makedonija je po prvi put bila domaćin Njemačkoj na svom terenu i to samo nekoliko mjeseci nakon što je ostvarila istorijsku pobjedu protiv sada gostujućih „pancera”.
„Na ulazima smo imali posebnu kontrolu i dezinfekciju, te ulaz uz obaveznu masku za lice. Redari su provjeravali potvrde o vakcinaciji i to veoma detaljno, ne na način na koji se one obično provjeravaju u restoranima ili u trgovačkim centrima. Skenirali su ih jednu po jednu i provjeravali su jesu li originalne i glase li na isto ime na koje glase i lične karte gledalaca. Zapamtio sam da je padala jaka kiša, a pokušaću da zaboravim da smo ubjedljivo poraženi,” uz smješak nam objašnjava jedan od makedonskih navijača koji je bio prisutan na stadionu.
Sjeverna Makedonija – Njemačka 0:4. Poslije kiše dolazi sunce, kaže stara narodna mudrost. A kad će doći kraj epidemije izazvane virusom Covid-19? U ovom trenutku teško je biti mudar i dati neki suvisao odgovor na to. Negdje u toku trajanja te neizvjesnosti prouzrokovane novim virusom, sport u Makedoniji imao je i ogromne uspjehe, od kojih su dva i istorijska.
Prvi od njih je istorijski plasman fudbalske reprezentacije na Evropsko prvenstvo. Za 30 godina od nezavisnosti stotine igrača u crveno-žutom nacionalnom dresu pokušavale su, ali nikada nijesu i stigle do cilja: plasmana na neko veliko fudbalsko takmičenje. Sadašnja generacija, koju je vodio veteran Goran Pandev, stigla je do završnice zahvaljujući novoj Ligi nacija, ali i sjajnim igrama na terenu.
Posljednja dva kvalifikaciona kola trebalo je da se odigraju na proljeće 2020, ali je zbog pandemije kompletno prvenstvo odloženo za godinu dana kasnije. Plasman je osiguran, a Makedonija je bila jedina zemlja s krajnjega juga Balkana koja je igrala na Evropskom prvenstvu. Nije bilo: Crne Gore, Srbije, BiH, Bugarske, Grčke. Debi se završio s tri poraza i s oproštajem Pandeva od nacionalnog dresa.
„Rumunija nije imala stroge Covid protokole, pa su granice ove zemlje bile otvorene i nekoliko hiljada Makedonaca otišlo je u Bukurešt, ali nijesu svi imali priliku ući u Nacionalnu arenu zbog ograničenog kapaciteta stadiona. Ipak, to nije spriječilo Makedonce da odu u Bukurešt i navijaju, da bodre reprezentaciju iz kafića i restorana, te da naprave pravu fudbalsku atmosferu u Bukureštu. Najvažnije je to što je došlo do zajedničkog navijanja makedonskih navijača s fanovima Austrije i Ukrajine, koji su nam bili rivali. Nije bilo nikakvih incidenata nego samo pjesme i slavlja. U Holandiji je bilo drugačije, Makedonci nijesu mogli putovati u Amsterdam zbog strogih Covid protokola,” rekao je Branko Kazakovski, sportski novinar Telma TV.
Konačno olimpijska medalja i atletski rekordi
Drugi uspjeh je srebrna medalja taekvondiste Dejana Georgijevskog. To je druga medalja jednog makedonskog sportiste na Olimpijskim igrama, ali prva u ovome vijeku, nakon dvadeset godina pauze. Korejski borilački sport iznenada je, u vrijeme korone, postao omiljeni sport stanovnika Makedonije i to upravo zbog uspjeha na predolimpijskim igrama široj javnosti dotad gotovo nepoznatog sportiste Dejana Georgijevskog.
Korona je bila dio i ovoga istorijskog uspjeha. Treneri Georgijevskog stajali su pored borilišta s maskama na licu, dok se taekvondista probijao do finala, a sportska sala bila je prazna jer u Tokiju nije bilo dozvoljeno prisustvo publike.
„Kad smo stigli u Japan u prvih 20 sati imali smo 4 ili 5 testova, za svaki ulazak u neki novi prostor. U Olimpijskom selu kontrolu su vršile japanska vojska i policija. Maske i distanca bili su obavezni. Ako bi netko skinuo masku, mogao je da se suoči s diskvalifikacijom, odnosno da bude vraćen kući s Olimpijade. Čak su i u menzi stolovi bili odvojeni i izolovani pleksiglasom od susjednih. Svaki dan smo se testirali, a sportista ili trener koji je bio pozitivan na koronu ispadao je iz takmičenja. U sali su kao publika mogli da budu prisutni samo sportisti. Ja sam bio na tribinama blizu borilišta i nijesmo morali da nosimo maske. I u takvim uslovima uspjeli smo da stignemo do finala i na mali korak od zlata,” objašnjava Darko Kostovski, jedan od trenera olimpijca Georgijevskog.
Teška i dugotrajna pandemija donijela je i druge individualne uspjehe i rekorde sportista iz Makedonije. Atletičarka Drita Islami uspjela je da obori državni rekord na 400 metara s preponama. I to dva puta, u maju i u junu 2021. Prethodno Islami je morala da preživi policijski čas, zatvorene teretane i zabranjene treninge – sve zbog korone.
„I u našoj zemlji je bilo mnogo promjena, pogotovo u sportu. Mnogi događaji su otkazani, tokom 2020. održala su se samo 2-3 takmičenja na kojima, očekivano, nije bilo moguće postići vrhunske rezultate. Uslovi za trening su bili veoma teški, teretane, sportske sale, stadioni – bili su zatvoreni, mogla sam da treniram samo u kućnim uslovima jer smo imali i policijski čas. To je dosta uticalo na moju formu, ali kad su mjere popustile, počela sam maksimalno da koristim uslove za trening. Godine 2021. ostvarila sam najbolje rezultate u karijeri, postavila sam nacionalni rekord i ostvarila evropsku normu za seniore, a ujedno osvojila i prvo mjesto na Evropskom kupu na Kipru,” rekla je Islami, koja se trenutno nalazi na pripremama za zimsku sezonu i za nastupe u sali, za Balkanijadu; a iduće godine je čekaju i Svjetsko prvenstvo u SAD, Evropsko atletsko prvenstvo u Njemačkoj i Mediteranske igre u Alžiru.
Korona virus i pandemija donijeli su mnoge promjene, ali i puno više troškova sportistima. Testovi, vitamini, teška putovanja.
„Imala sam dodatne troškove jer, kud god da sam putovala, morala sam da napravim PCR test. Ipak, te troškove snosio je Atletski savez. Tu treba dodati i sitne, ali stalne troškove za maske, dezinfekcijska sredstva i za sve nove potrebe koje proizilaze iz krize s koronom,” rekla nam je atletičarka Islami.
„Jedino putovanje i takmičenje u inostranstvu, tokom sezone 2020/21. bilo je gostovanje u Ukrajini, na Evropskom kupu. Nije bilo aviona pa smo morali organizovati autobus, koji je na duge relacije skuplji od aviona. Putovali smo 28 sati do grada Lavova gdje smo gostovali u šesnaestini finala Evropskog rukometnog kupa. Troškovi su bili ogromni, ali najviše smo platili za PCR testove. Samo za tu jednu utakmicu, zbog evropskih pravila da se sportisti često testiraju prije sportskih takmičenja, potrošili smo više od hiljadu eura na PCR testove. Na to treba dodati prevoz, ostale troškove prilikom prevoza i na kraju sve to postane velika suma za manje klubove sa slabijom finansijskom infrastrukturom,” izjavili su nam iz ŽRK Kumanova.
Tišina na tribinama, korona – zaustavljanje sporta
Kao i u svim drugim zemljama, tako je i u Makedoniji država počela da primjenjuje više mjera za pomoć ekonomiji. U dva navrata donesene su i prinudne mjere za pomoć sportu, sportistima, klubovima i savezima. Manje atraktivni sportovi su i ranije imali problema s finansiranjem, ali korona mjere prinudile su i bogatije sportove da „osjete" taj problem.
„Sportski klubovi nijesu mogli u potpunosti da realizuju programske aktivnosti koje se tiču priprema i treninga. Naglo su zamrla gotovo sva domaća i međunarodna sportska takmičenja, koja su u proljeće 2020. ili odgođena, ili se nijesu ni održala. Tokom 2021. mali broj sportskih događaja održan je uz posebne protokole za zaštitu od korone, zbog čega je i bilo teško organizovati utakmice ili turnire. Česte zabrane korišćenja sportskih objekata otežale su kontinuitet sportistima i rad sportskih klubova i nacionalnih sportskih saveza,” kaže Naumče Mojsoski, direktor državne Agencije za mlade i sport (AMS).
Mojsoski je imenovan za direktora u oktobru 2020. godine, nakon što je otišao u penziju poslije aktivne rukometne karijere u Makedoniji, inostranstvu, ali i u reprezentaciji, u kojoj je bio član u vrijeme najvećih uspjeha, među kojima je bilo i osvajanje 5. mjesta na Evropskom prvenstvu u Srbiji 2011. godine.
Po završetku igračke karijere, rukomet nije napustio, pa je prvo bio član uprave kluba u rodnoj Strugi. Korona je donijela svuda zatvaranje, posljednji put prije nego što je preuzeo državnu funkciju, vidjeli smo ga kao sportskog funkcionera na skopskom međunarodnom aerodromu. Bio je s dvojicom rukometaša iz Crne Gore, koje je klub Struga oslobodio obaveza prošlog aprila i oni su jedva, vazdušnim mostovima za evakuaciju, uspjeli da stignu u domovinu. U jesen 2021, s pozicije državnog funkcionera, objašnjava koje su mjere preduzete za pomoć sportu u vrijeme korone.
„Prvim paketom mjera Vlada je u maju 2020. godine odredila finansijsku podršku u iznosu od dvije plate sportistima, profesionalcima iz oblasti sporta i zaposlenima u sportskoj administraciji. Ta plata je dva mjeseca iznosila po 14.500 denara. Agencija za mlade i sport je za sve sportske klubove koji imaju omladinske kategorije isplatila i jednokratnu novčanu pomoć za mjesece april i maj 2020. godine, u ukupnom iznosu od 29.000 denara. Direktno od Vlade RS Makedonije u aprilu 2021 nacionalnim sportskim savezima, sportskim klubovima i sportistima isplaćeno je 33% ukupnog iznosa svakog primljenog sportskog vaučera za 2021. godinu,” rekao je Mojsoski.
Plate su jedno rješenje, ali troškovi zbog korone porasli su čak za 30 posto kad je riječ o troškovima za redovne sportske aktivnosti tokom pandemije. Iz Fudbalskog saveza Makedonije obavijestili su javnost da je najviše novca dato na testove, koji su bili obvezni.
Umjesto za fudbalere, pola miliona eura za PCR testove
„Samo za PCR testove savez je platio 520.400 eura. Tim novcem testirani su reprezentativci prije svih utakmica, te sudije i delegati prije utakmica na prvenstvima, kao i stručni štabovi reprezentacija. Sve je to bila obveza zbog korona mjera. Prvoligaši su sami platili testiranje, ali klubovi nijesu morali da plate kotizaciju za takmičenje u ligi jer je ta stavka već bilo predviđeno da bude pokrivena od sredstava dobijenih prodajom TV prava za Prvu ligu,” rekao je Zlatko Andonovski, potparol FFM.
To su samo troškovi za najviši rang u muškom fudbalu, odnosno pomoć koja se daje na tom fudbalskom nivou. Osim toga, dodatno su se povećali troškovi za sredstva za dezinfekciju, za angažovanje više redara na utakmicama, te za iznajmljivanje većeg broja autobusa za prevoz s pola kapaciteta.
„FFM je u vidu pomoći pokrila troškove prevoza ženskih i omladinskih fudbalskih klubova. Svih 15 ženskih fudbalskih klubova primilo je po 10.000 dolara pomoći, a FFM je platila i njihove revizorske izvještaje. Omladinskim prvoligašima i drugoligašima pokrili smo troškove testiranja. Uspjeli smo da obezbjedimo i donacije za zdravstvene ustanove: tri bolnička kombija, vrijedna 150 hiljada eura, donirana su gradskoj hirurškoj bolnici u Skoplju. Donacije zdravstvenim ustanovama slali smo i bolnicama u Kumanovu i Kičevu,” objasnio je Andonovski.
Ipak, mladi su prošli najgore, a riječ je o budućnosti makedonskog sporta i fudbala. Nenad Cvetanov je otac trinaestogodišnjeg kadeta iz jednog skopskog fudbalskog kluba, a njegov sin nije igrao ligu već 19 mjeseci. Kopačke i lopta su u sobi još uvijek spremne za akciju.
„Dječje lige su, od početka korona krize prošle godine u martu, u prekidu i nemaju takmičarski karakter. U maju su počeli treninzi, ali od tada mladi igrači nijesu imali prvenstvene već samo prijateljske utakmice. Vidim da ga interesuje fudbal, ali ova duga pauza utiče na motivaciju, jer sad djeca nemaju druženje, kontakte i prijateljstva koja su karakteristika njihovih liga. Nema ni tog duha, te borbenosti kad ga subotom vodim na prijateljske utakmice, zato što više nema takmičenja u kojem je zaista važno da se pokaže ko je bolji,” rekao nam je Cvetanov.
Sredinom oktobra Vlada je ublažila mjere i dopustila odigravanje utakmica omladinske lige, ali najmlađa kategorija koja je imala prvenstvene duele bila su djeca iz generacije 2005/06. Kako su već u školi pod korona mjerama, a druže se i van nastave i treninga, bile su ukinute mjere obaveznog testiranja.
„To je učinjeno na preporuku AMS kako se ne bi prekidalo državno prvenstvo za mlade do 18 godina, zbog finansijskih poteškoća klubova da naprave PCR testove prije svake utakmice,” rekao je Naumče Mojsoski, direktor Agencije za mlade i sport.
„Ogromni tektonski problemi i katastrofa za budućnost fudbala – ovako opisujem uticaj pandemije na mlade kategorije, nakon što su omladinske lige prekinute donošenjem mjera koje je usvojila Vlada. Čak i koordinator za omladinski fudbal Zoran Stratev stalno naglašava da je izostanak omladinskog fudbala van savremene logike trenažnog procesa i da će to snažno uticati na buduće reprezentativne generacije,” objašnjava Zlatko Andonovski iz FFM.
Mjere su nam svima nanijele udarac, ali niko se nije odlučio da izdvoji sredstva za mlade generacije kako bi se omogućio njihov adekvatan dalji razvoj i pošten odnos prema mladim igračima.
Rješenje je da se prave antikorona testovi, kao što je to slučaj kod profesionalaca. Ali nema inicijative. Ako roditelji moraju da plaćaju prije svake utakmice, to je, ipak, skupo jer iznosi po stotinjak eura mjesečno samo za testove. Sport je od velike važnosti za fizički razvoj, ali i za društvene odnose. Zbog korone su izgubili dvije godine, dvije generacije zaostaju u fudbalskom razvoju,” objašnjava Nenad Cvetanov, otac trinaestogodišnjeg fudbalera.
Milioni su „ubačeni” u sport, ali je to, ipak, malo
Finansijski problemi su se samo gomilali, a način zarade se smanjivao i sužavao. Nema publike, nema plaćenih ulaznica, nema zarade.
„Iako je publika bila malobrojna (do 500 gledalaca po utakmici), za naš rukometni klub to je bila značajna stavka jer su se od prihoda od ulaznica pokrivali bar troškovi za prevoz. U pandemiji nijesmo prodavali karte niti plaćali autobuse umjesto kombija, a troškovi su naglo porasli. Obje plate za rukometašice koje je dala država pokazale su se nižim od najavljenih jer je na tih 14.500 denara naplaćen porez,” pojašnjavaju iz Ženskog rukometnog kluba Kumanovo.
U AMS potvrđuju da je pomoć planirana u bruto iznosu, te je na kraju sportistima isplaćeno 13.050 denara. Ovakvu pomoć dva mjeseca zaredom primalo je 859 sportista i ukupno je isplaćeno 24.911.000 denara (oko 405 hiljada eura). Za mlađe kategorije u istom dvomjesečnom razdoblju (april-maj 2021) isplaćeni su puni iznosi za 586 klubova i dato je oko 17 miliona denara (oko 276 hiljada eura).
Vlada je imala drugačiju odluku o vaučerima, odnosno o dodjeli sredstava preko sponzora, koji primaju poreske olakšice. Za 2021. godinu odlučeno je da se trećina vrijednosti sportskih vaučera uplati iz državnog budžeta. Postoje ukupno 664 kluba na listi. Najviše i najmanje novca na osnovu sportskih vaučera dobijaju fudbalski klubovi i to na sasvim različitim nivoima takmičenja. Tetovska „Škendija” je imala sportski vaučer od 10,8 miliona denara, od čega je 3.600.000 denara platila država (oko 60 hiljada eura). Najmanje vaučere (od po 20.000 denara) imali su klubovi poput FK Mlekara ili FK Orašca (AMS im je isplatila trećinu te svote, odn. 6.667 denara).
„Sport je dosta patio zbog korone. Osim što je nekoliko mjeseci trajala pauza, sport je potpuno stao. Nije bilo publike, a novinari su bili ograničeni na odlaske u sportske arene. Sigurno nije bilo lako otići na utakmicu u salu tokom trajanja pandemije, ali sport bez navijača jednostavno nije bio isti. Razlika koju čine navijači je ogromna. I mi kao novinari trebalo bi da se naviknemo na stroge protokole i kontrole pri ulasku u arene,” izjavio je sportski novinar Branko Kazakovski.
Drita Islami se priprema za nove atletske izazove. Nada se poboljšanju.
„Trenutno je dobro, možete slobodno trenirati bilo gdje, u grupama, u zatvorenom prostoru. Nema problema sada. Nadam se da će se tako nastaviti i da tokom zime nećemo imati novih mjera, a da će se na proljeće i u ljeto opet održavati velika atletska takmičenja,” rekla je Drita Islami, atletska rekorderka koja je tokom pandemije dva puta „spustila” državni rekord.
Pandemija je povukla neke granice i barijere u sportu u Makedoniji, ali mnogi su uspjeli i srušiti korona-zid. Među njima je i mladi olimpijac Georgijevski, čije je srebro donijelo veliku radost u ovom novom vremenu, koje, ipak, svi želimo da što brže ostavimo za sobom.
Ova priča izrađena je kroz projekat koji zajedno sprovode “Vijesti” iz Crne Gore i “Koha” iz Sjeverne Makedonije
Bonus video:
