Na sjeveru Kosova atmosfera je ponovo uzavrela. Može se reći da je to rezultat konstantnog i višegodišnjeg pogoršanja bezbjednosne situacije, pri čemu politički dogovori Beograda i Prištine pod pokroviteljstvom Evropske unije ne daju rješenja.
„Trenutno smo u fazi vrlo opasne pat-pozicije u dijalogu, što je ogroman izazov za bezbjednost. Ne samo da se ne govori o sprovođenju briselskih i sporazuma iz Ohrida, već dvije nedelje pričamo o deeskalaciji, a ni to nije na vidiku“, kaže za DW Visar Imeri, direktor Instituta za socijalne politike Musine Kokalari.
Imerija brine i to što ne vidi da kosovski premijer Aljbin Kurti i srpski predsjednik Aleksandar Vučić pokazuju i najmanje volje da normalizuju bezbjednosnu situaciju kako bi se uopšte i prešlo na politička rješenja.
Kako do deeskalacije?
Evropska unija i SAD deeskalaciju vide u povlačenju specijalnih jedinica Kosovske policije iz opštinskih zgrada i obustavu protesta, a političko u raspisivanju novih izbora koje srpski politički predstavnici ne bi bojkotovali.
Zahtjev EU da dođe do deeskalacije je jednoglasan, što je retkost u spoljnoj politici bloka 27 zemalja, podseća Ijan Bankroft, bivši diplomata i autor knjige o sjeveru Kosova.
Koraka ka deeskalaciji, međutim, nema, što je dovelo do uvođenja mjera EU i SAD protiv Kosova – strane na kojoj je, smatraju, prvi korak: povlačenje policije iz opština. SAD su zato otkazale učešće Kosovu u NATO-vežbi, a EU sastanke za nadgledanje sprovođenja Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju.
„Jasno je da je Kurti izgubio podršku prijatelja Kosova u međunarodnoj zajednici, što je situacija bez presjedana u poslednjih 15 godina od kada je Kosovo proglasilo nezavisnost“, kaže Bankroft, ali i ističe da je i Beograd pod pritiskom.
„Srbija je pod pritiskom da odustane od uslova za učešće na izborima“, kaže Bankroft za DW. On ujedno podsjeća da su i izbori samo prelazno rješenje, te da bi posle toga trebalo rješavati probleme u sprovođenju svih dosadašnjih dogovora.
Sve veće pukotine u dominaciji Srpske liste
Zahtjev za bezuslovno učešće Srba na izborima dodatno komplikuju hapšenja koja su u Sjevernoj Mitrovici sprovele upravo specijalne jedinice Kosovske policije čije povlačenje se zahtijeva. Nakon toga, došlo je do erupcije nezadovoljstva građana prema policiji, ali i prema političkim predstavnicima Srpske liste.
Građani Mitrovice, revoltirani akcijom specijalaca, oštetili su više policijskih vozila kamenicama, fizički nasrnuli na predstavnike Srpske liste i skandirali protiv Vučića. Kao i prethodnih nedelja, na meti napada našli su se i novinari protiv kojih je od 26. maja zabeleženo više od 20 napada.
Očigledne i sve veće pukotine u dominaciji Srpske liste ispunjavaju alternativni politički akteri, neki koji su bili uspavani od 2013, ali i neki novi. Ipak, u vanrednom stanju kakvo vlada u srpskim sredinama na Kosovu nije moguće govoriti o pravom političkom životu, upozorava Branimir Stojanović, lider Srpskog nacionalnog pokreta iz Gračanice.
„Srbima na Kosovu su potrebne političke promene, ali nam prvo treba stabilnost kako bi taj proces bio demokratski, a izabrani ljudi imali legitimitet da govore u ime srpskog naroda“, kaže Stojanović za DW.
Potez, međutim, još nije na kosovskim Srbima, smatra Stojanović. Prvo na pregovaračkom stolu u Briselu treba osigurati stabilnost.
„Važno je da što prije vidimo nastavak dijaloga na najvišem nivou koji će za rezultat imati prije svega smirivanje situacije, a nakon toga i dalje razgovore na druge teme“, kaže Stojanović. On ujedno dodaje da bi onda politički pluralizam u srpskoj zajednici na Kosovu mogao dovesti i do značajnije uloge kosovskih Srba u dijalogu, što do sada nije bio slučaj.
Bankroft, međutim, ne vidi da bi uloga kosovskih Srba u pregovorima mogla da se ojača: „Ovim procesom će nastaviti da dominiraju oni koji ne moraju da žive sa posledicama odluka donesenih u Briselu.“
Kaže i da je za većinu tih glasova koji se sada javljaju karakteristično da se protive integraciji Srba u kosovski sistem, ali i dodaje: „Nezadovoljstvo je teško mobilisati u opipljive političke opcije ako nemate dovoljno resursa. Stoga će ti glasovi, iako se na lokalnom nivou odlično prihvataju, imati poteškoća da popularnost sa ulice preobraze u glasove. I dalje je ključni argument, ubjedljiv za mnoge srpske glasače, taj da će podjela na više političkih opcija samo oslabiti glas kosovskih Srba.“
Polovični dogovori nisu održivi
Poslednje dvije godine, dijalog je fokusiran na uređivanje odnosa između Kosova i Srbije, dok su skrajnuta pitanja integracije kosovskih Srba koja su ranije bila u srži dijaloga – poput registracije automobila, verifikacije diploma, energetike, ali i formiranje ZSO. Tek nakon što je oko 3.000 kosovskih Srba u novembru dalo ostavke u kosovskim institucijama, fokus posrednika u dijalogu vratio se na ZSO.
Visar Imeri upozorava na neodrživost takvih, polovičnih dogovora: „Bezbjednosna situacija, sada više nego ikada prije, utiče na narušavanje međuetničkih odnosa, a svi smo bili svedoci kako brzo ona može da se pogorša. To bi trebalo da bude dodatni podsticaj Evropskoj uniji da pojača dinamiku i brže dovede do dogovora. Nema jasnijeg znaka da je dogovor potreban svim zajednicama na Kosovu“, ukazuje Imeri.
Dan nakon najnovijeg hapšenja u Sjevernoj Mitrovici, srpska policija privela je i tri kosovska graničara. Beograd tvrdi da su uhapšeni na teritoriji centralne Srbije, Priština da su kidnapovani sa teritorije Kosova.
Kfor, kao jedina neutralna strana, dva dana nakon događaja – taktički ćuti. Javnosti su saopštili jedino da „nisu bili na mjestu hapšenja“, te da su u kontaktu i sa kosovskim i srpskim vlastima.
Kao odgovor na pritvaranje kosovskih policajaca, vlada Aljbina Kurtija zabranila je ulaz kamionima sa srpskim tablicama i srpskom robom na Kosovo.
„Građani sjevera strahuju od toga ko bi mogao da bude meta sledećeg hapšenja i na kojoj osnovi, posebno nakon privođenja kosovskih graničara. Njihovo strpljenje iznova testiraju jednostrani potezi Prištine, a zabrana uvoza robe iz Srbije samo će povećati spisak njihovih primedbi,“ kaže Bankroft.
Ako ne dođe brzo do promena, na terenu će nastaviti da se crpe resursi Kfora i zahteva potpuna koordinacija kosovske policije sa Kforom i Euleksom. „A ni jedni, ni drugi ne vole iznenađenja“, zaključuje Bankroft.
Bonus video:
