Kad bi postojao šou „Evropa ima talenat“, bio bi uklonjen sa TV ekrana prije više godina kao namješteno takmičenje na kojem se nagrađuje mediokritetstvo, smatra Rojtersov urednik i analitičar Pol Tejlor.
Malo stvari umanjuje privlačnost Evropske unije njenim građanima i ostatku svijeta kao tajnoviti proces popunjavanja najviših funkcija bloka svakih pet godina.
Pobjednici budu izabrani nakon pregovaračkog natezanja u kasnim noćnim satima ne toliko zbog iskustva, menadžerskih sposobnosti ili stručnosti, nego zbog toga što se niko ne osjeća dovoljno snažnim da uloži veto na njihov izbor, zato što štrikiraju prave odgovore, i zato što su onima koji o tome odlučuju obećane usluge kako bi zauzvrat glasali za njih, tvrdi Tejlor.
Izborni panel čine šefovi država i vlada 28-članog bloka od kojih neki i sami mogu biti kandidati. Njihov neuspjeh da se prošle nedjelje dogovore ko će biti novi šef diplomatije EU i predsjednik Evropskog savjeta izgledao je haotično, ali nije katastrofa.
Pokušaće ponovo krajem avgusta i možda će imati nešto kvalifikovanije kandidate.
Međutim, po mišljenju Tejlora, prva runda je na vidjelo iznijela neke karakteristike mutnog sistema u kojem veću težinu imaju kriterijumi poput pripadnosti partiji, ravnoteži među polovima, udjelu malih i velikih zemalja i pravednoj raspodjeli između sjevera, juga, istoka i zapada, nego idejama ili sposobnostima.
Predsjednik Evropskog savjeta Herman van Rompij posmatrao je nezadovoljno pošto je pokušao da izdejstvuje sporazum u kojem je teško uskladiti sve faktore kada su u igri samo dvije ili tri pozicije, a zahtijeva se konsenzus 28 država.
Samit je okončan u pat poziciji jer su Poljska i baltičke zemlje tražile da jedna od istaknutih pozicija pripadne kandidatu iz neke od bivših komunističkih zemalja koje su u Uniji već deset godina.
Činilo se da se Federika Mogerini (41), koja se na mjestu ministarke inostranih poslova Italije nalazi tek četiri mjeseca, približava mjestu šefice diplomatije EU uz snažnu podršku socijalističkog premijera Matea Rencija dok se nisu začule primjedbe sa istoka, između ostalog da je neiskusna i da je suviše meka prema Rusiji u pogledu ukrajinske krize.
Ključna stvar koja je preporučuju da vodi diplomatiju EU, osim mladosti, bila je to što je ona žena iz lijevog centra i bila bi protivteža predsjedniku Evropske komisije Žan-Klodu Junkeru - muškarcu iz redova desnog centra.
Predsjednica Litvanije Dalija Gribauskajte otvoreno je rekla da neće glasati za „prokremaljskog“ kandidata.
„Ubuduće nek nam Van Rompij pošalje SMS”
Renci je bio toliko nezadovoljan što nije uspio da svoju nedavnu pobjedu na izborima za Evropski parlament pretoči u jednu od istaknutih pozicija za Italiju, da je kazao da bi Van Rompij ubuduće trebalo da šalje liderima SMS poruke da dogovor nije moguć kako bi ih poštedio troška za avionske karte.
Danska premijerka Hele Torning Šmit (47) na početku je bila favoritkinja za Van Rompijevu nasljednicu, ali je Francuskoj smetalo što njena zemlja nije članica eurozone, a pozicija predsjednika Evropskog savjeta podrazumijeva i predsjedavanje samitima zone jedinstvene valute.
Kako navodi Tejlor, u ovako zamršenoj trci rani favoriti često ostanu po strani, a na kraju se nametnu kandidati-iznenađenja kada više nema vremena da se hladne glave procijeni koliko odgovaraju datim pozicijama.
Tejlor ističe da je izbor prve visoke predstavnice EU za spoljnu politiku 2009. da takođe bude i potpredsjednica Komisije i šefica Evropske službe za spoljne poslove koja je tada tek nastajala, predstavljao karikaturu tih zamki.
Glavni lideri EU složili su se da tu poziciju treba da dobije Britanac, nadajući se da će London nominovati tadašnjeg ministra spoljnih polova Eda Milibanda kojeg su kolege veoma cijenile.
„Ako je Ešton odgovor, koje je bilo pitanje?”
Međutim, Miliband je odlučio da ostane kod kuće nadajući se da će doći na čelo Laburističke partije, pa je ta funkcija u posljednjem momentu data Ketrin Ešton, tadašnjoj evropskoj komesarki za trgovinu bez iskustva u spoljnoj politici.
Kako je prokomentarisao jedan razočarani evropski diplomata: „Ako je odgovor Ketrin Ešton, koje je onda bilo pitanje?“
Ešton se mučila da nametne autoritet među velikim evropskim šefovima diplomatije, na njihovo očigledno zadovoljstvo. Slab nasljednik bi im odlično odgovarao.
Iako je Ešton imala određenog uspjeha, posredujući u prvom sporazumu između Beograda i Prištine i predvodeći pregovore o privremenom nuklearnom sporazumu između Irana i svjetskih sila, kritičari je optužuju da je prečesto imala promašaje u akcijama u evropskom susjedstvu.
Zakleli se da neće jaku ličnost
S obzirom na neoptimalan proces imenovanja, pravo je čudo što je i jedan od glavnih funkcionera EU bio veliki lider.
Ipak, Žak Delor, koji je izabran 1984, nakon što su lideri odbacili drugog Francuza kojeg su smatrali suviše velikim federalistom, bio je najefikasniji šef EU od osnivanja bloka - za deceniju rukovođenja, izgradio je zajedničko tržište i temelje za jedinstvenu valutu - euro.
Nakon Delora, neke vlade su se u tajnosti zaklele da više nikada neće izabrati tako jaku ličnost. Njegovi nasljednici su birani dijelom i zbog spremnosti da se povinuju velikim zemljama članicama.
I sami Van Rompij je ušao u trku nakon što je propala kandidatura bivšeg britanskog premijera Tonija Blera za mjesto predsjednika Evropskog savjeta.
Ipak, Tejlor šaljivo zaključuje da ovakav sistem izbora funkcionera EU ima poneku prednost, s obzirom da je, za razliku od Blera koji bi možda bio pompezni spoljnopolitički igrač koji trčkara svuda po svijetu, Van Rompij uglavnom ostajao kod kuće i strpljivo uspijevao da izdejstvuje kompromise koji su eurozonu održali na okupu u dužničkoj krizi.
Nijedna firma koja drži do sebe ne bi ovako birala direktora
Nijedna kompanija, civilna služba ili dobrotvorna organizacija koja drži do sebe ne bi birala predsjednika, izvršnog ili finansijskog direktora onako kako to radi EU, ocjenjuje Tejlor.
Kandidata je malo, a ne postoje razgovori za posao ili prilike da se izloži program. Kandidati često moraju da poriču da su zainteresovani za poziciju za koju se bore iz straha od političkog poniženja kod kuće ukoliko budu odbijeni.
Euroskeptični političari navode zakulisne lične dogovore kao dokaz za „demokratski deficit“ u Evropi i nedostatak povezanosti između birača i institucija EU.
Ipak, moguće alternative poput direktnog izbora nosilaca glavnih pozicija u EU ili mogućnosti da zemlje članice izaberu predsjednika kojem bi bile odriješene ruke da sastavi tim od najvećih talenata neprihvatiljive su za 28 nacionalnih vlada.
Da ironija bude veća, tijelo koje je zamišljeno da predstavlja zajedničke evropske interese, Evropska komisija, posljednji je bastion suverene jednakosti – svaka država dobija jednog komesara.
„Teško je zamisliti da Njemačka ili Francuska – Britaniju da ne pominjem – dozvoli predsjedniku Komisije da izabere, recimo, istaknutog ekonomistu koji je kritičarski nastrojen prema vladi ili stručnjaka za trgovinu iz neke opozicione partije, bez obzira koliko briljantan bio“, kaže Tejlor.
Galerija
Bonus video:
