Neuobičajeni protesti su se odvijali proteklih nedjelja u četvrtom po veličini ruskom gradu, Jekaterinburgu. Lokalno stanovništvo se u ogromnom broju okupljalo da protestuje protiv planova za izgradnju velike nove crkve u parku u centru grada. Iako su bili suočeni sa zastrašivanjem, hapšenjima i neodobravanjem i regionalnih i federalnih političara, te ogromnim autoritetom Ruske pravoslavne crkve, demonstranti su pobijedili.
Lokalni guverner Jevgenij Kujvašev je pristao krajem maja da se gradilište ukloni nakon što je jedna anketa pokazala da se 74 odsto građana protivi planovima. Predsjednik Vladimir Putinje rekao da će poštovati referendumsku odluku, mada očigledno nije očekivao da se ubjedljiva većina izjasni protiv izgradnje crkve. Kritičari su govorili da je crkva dio velikog komercijalnog projekta koji finansiraju milijarderi Igor Altuškin i Andrej Kozicin. Kremlj je to demantovao.
Neki analitičari su proteste protumačili kao otvaranje novog fronta lokalnog aktivizma širom zemlje, koji je podstakla želja Rusa da ustanu protiv moćnih interesa - crkve i velikih kompanija.
“To je bio samo još jedan znak da se situacija u Rusiji iznenada promijenila kada je u pitanju crkva i društvo”, kaže Aleksandar Baunov, viši saradnik moskovskog Karnegi centra.
On dodaje da je nedavna anketa pokazala da 79 odsto Rusa sebe smatra pravoslavnim hrišćanima, ali da crkva ne uživa poslušnost. Na protestima u Jekaterinburgu je bilo puno više gnjeva, stavovi demonstranata su bili puno strastveniji nego na nedavnim demonstracijama u ruskim regionima protiv planova za izgradnu deponije u sjevernom gradu Arhangelsk, ocjenjuje Baunov.
“Protesti su još jednom pokazali da se u Rusiji pojavljuje novo građansko društvo i da se ono ne boji da brani svoja prava”, kazao je Andrej Koljesnikov, šef programa za domaći politiku u Karnegi centru.
Baunov, urednik portala Carnegie.ru, kazao je da protesti prikazuju Rusiju kao “višestranu” državu koja razbija percepciju ljudi sa strane o isključivom šablonu za i protiv Putina. “Nema potrebe da se svi takvi događaji vide kao neki znak 1917. u Rusiji”.
“Prije 30 godina, na kraju sovjetske ere, bilo bi nezamislivo, i anatema, da javnost protestuje protiv izgradnje crkve. Na kraju krajeva, sovjetske vlasti su sravnile sa zemljom hiljade bogomolja a sveštenike slali u zatvor ili ubijali”, navodi Baunov.
On ističe da su promjena raspoloženja u odnosu na epohu perestrojke i osjećaj obračuna sa Komunističkom partijom sumirani u citatu na kraju jednog od definišućih filmova toga vremena, “Pokajanje” gruzijskog reditelja Tengiza Abduladzea, koji je prikazan 1987. i iste godine nagrađen na festivalu u Kanu. Stara žena pita stranca da li je krenula pravim putem do crkve. Stranac joj odgovara negativno, a ona pita “Kako može biti dobar put koji ne vodi do crkve?”.
U ovom citatu je sažet konsenzus da je put do crkve isti kao onaj koji vodi ka slobodi i prosperitetu - da kada su sovjetski građani željeli da njihova zemlja ima robu široke potrošnje, knjige, filmove i muziku kao u Evropi i Sjedinjenim Državama, otvorene crkve su bile još jedna važna kategorija na toj listi. U tim zemljama, crkve su bile otvorene za posjete, za razliku od Sovjetskog Saveza, gdje su bile uništene, piše Baunov.
Tako da je tadašnja sovjetska inteligencija, boreći se protiv komunističke vladavine, našla zajednički cilj sa tradicionalnim vjernicima u traženju slobode vjeroispovijesti zajedno sa slobodom govora i okupljanja. Bilo je sasvim normalno biti i liberalan i pobožan. Otvaranje nove crkve, ako je to bilo moguće, značilo bi zakucavanje još jednog eksera u kovčeg sovjetske vlasti.
Protestna kultura tog vremena bila je prožeta religijskim prizorima. Kulturne ličnosti su poštovale pjesnike iz ruske Srebrene epohe, kao što su Osip Mandeljštam i Boris Pasternak, koji su bili vjernici i pisali duhovne stihove o uzvišenosti odlaska na crkvene službe. Istovremeno, priroda odlaženja u crkve u Rusiji se radikalno promijenila. Nekada gotovo isključivo rezervisana za stare ljude, uglavnom žene, crkve su 1990-ih otvorile vrata novoj generaciji mladih ljudi sa nekonformističkim stavovima.
Baunov ističe da je za mnoge mlade ljude te epohe učešće u crkvenim službama, postu i molitvi kod kuće bio čin generacijskog nekonformizma, protest protiv zvaničnog ateizma njihovih roditelja.
Polako, međutim, nova romansa između crkve i protesta je narušena. Ruske crkvene vlasti nisu uključile svoje nove parohe u ozbiljan razgovor o modernom svijetu. Umjesto toga, razgovarali su sa njima poučnim tonom, govoreći im o formalnim zahtjevima da pale svijeće pred crkvenim ikonama na određeni način, kako da se oblače i kako da pravilno poštuju sve pravoslavne postove. Otvorene su nedjeljne škole, radionice i horovi.
Nije, međutim, bilo ozbiljne rasprave i velike teme su ostale neriješene. Nije se raspravljalo o jeziku i značenju liturgije, značaju i misiji crkve u modernom svijetu ili većem učešću laika u službama. Novi hrišćani su željeli da crkva odbaci moć i bogatstvo države i ostane prijatelj ugnjetavanih.
Umjesto toga, sveštenstvo je bilo zaokupljeno rekonstrukcijom grandioznog Hrama Hrista Spasitelja u centru Moskve, koji je izgrađen u znak sjećanja na pobjedu Rusije nad Napoleonom, ali je srušen po naređenju Josifa Staljina 1931. To je bio zajednički projekat pravoslavne crkve i ruske političke i poslovne elite devedesetih godina, posebno ambicioznog gradonačelnika Moskve u to vrijeme, Jurija Luškova.
U novom milenijumu, u Rusiji na čelu sa Putinom, crkva i država su produbile simbiotski odnos koji su imali u carsko doba i negativna reakcija je bila neizbježna, kaže Baunov i podsjeća da je na mjestu pozlaćenog Hrama Hrista Spasitelja u sovjetsko doba izgrađen najveći bazen u Moskvi. Baunov kaže da sadašnje zdanje evocira tako pomiješana sjećanja u novoj generaciji urbanih intelektualaca u gradu da je ideja da bi bilo lijepo vratiti sovjetski bazen naišla na ozbiljno odobravanje na društvenim mrežama.
Ruski analitičar kaže da je protest u Jekaterinburgu, sa jedne strane, bio protiv načina na koji se staromodna pravoslavna crkva “stopila sa Putinovim režimom i uzela prljavi novac da bi se finansirala”. Dodaje da to, međutim, ide dublje i da su demonstracije na neki način manifestacija novorođenog sekularnog kulturnog i političkog pogleda koji podsjeća na zapadnu Evropu. “Oni su odbacivanje crkve kao arhaične, ne samo zato što sarađuje sa državom već kao arhaične sama po sebi”.
Za najmlađe Ruse koji su se navikli na onlajn zajednice i virtuelnu komunikaciju, crkvene kamene zgrade nude vrlo malo toga sa čim se mogu povezati. One obećavaju malo urbanim progresivcima koje zanima veganstvo i rodna ravnopravnost, kaže urednik portala Carnegie.ru.
Događaji u Jekaterinburgu pokazuju da je direktna veza između liberalizma i duhovnosti koja datira iz sovjetskih vremena konačno prekinuta. Od sada će većina ruskih liberala biti zvanično protiv crkve, a ruski konzervativci će je podržavati. To bi čak moglo oblikovati stranačku politiku u budućnosti. Ako se ruska politika ikada otvori, mogla bi se pojaviti Socijaldemokratska partija i Hrišćansko-demokratska partija, kao u Njemačkoj, i podjele između demokrata i republikanaca u Sjedinjenim Državama oko abortusa i istopolnih brakova. Kulturni rat Zapada je možda stigao u Rusiju, zaključuje Baunov.
Teško je obmanjivati sve ljude sve vrijeme
Leonid Beršidski, kolumnista portala Blumberg, kaže da ni nasilje ni upornost protesta u Jekaterinburgu nisu bili tipični. Nije da su Rusi pasivni - redovno demonstriraju protiv nepopularnih odluka vlade, ali je rijetkost da ljudi nastave borbu pošto i privatni sektor i vlasti pokažu spremnost da upotrijebe silu proti njih.
Uostalom, protestovalo se protiv crkve - simbola pozivanja Putinovog režima na rusku istoriju i tradiciju. Beršidski navodi da su dva eksperta za Rusiju, Semjuel Grin sa londonskog kraljevskog koledža i Gream Robertson sa Univerziteta Karolina u nedavno objavljenoj knjizi “Putin protiv naroda” napisali da se Putinova diktatura ne nameće toliko Rusima koliko je mnogi od njih podržavaju, vršeći “suizgradnju autoritarizma”.
Beršidski kaže da epizode poput one u Jekaterinburgu pokazuju da Putin aktivno traži podršku naroda i da se ne oslanja potpuno na prisilu. Ali, ciljevi režima često se ne poklapaju sa jednostavnim interesima naroda. Stubovi režima, bogataši koji su voljni da finansiraju Putinovu tradicionalističku ideologiju u zamjenu za poslovne mogućnosti, crkva koja rado širi tu ideologiju, ogromne policijske snage koje će rado upotrijebiti pendreke za one oni koji ih hrane - ne mare za to gdje će otići ti ljudi sa kolicima za bebe.
Obmane su uvijek bile sastavni dio Putinove težnje za dobijanjem podrške javnosti. Ali, teško je zavaravati sve ljude sve vrijeme i otkazivanje podrške se postepeno dešava. Samo što Rusija još nije prešla tačku kada će stvari početi brzo da se dešavaju, zaključuje kolumnista Blumberga.
Bonus video:
