Stariji, hronično bolesni i medicinsko osoblje – oni su najugroženiji u ovoj krizi. Međutim, u javnosti se skoro i ne govori o velikoj i posebnoj ugroženoj grupi u Evropi: o milionima siromašnih Roma. Za mnoge od njih, posebno u srednjoj i jugoistočnoj Evropi, uskoro bi mogla nastupiti zdravstvena i humanitarna katastrofa.
Većina živi u nehumanim uslovima gdje je i obično pranje ruku izazov. Pored toga, mnogi više ne mogu da obavljaju neformalne poslove, poput sakupljanja otpada i plastike ili ulične prodaje prehrambenih artikala, kućnih potrepština ili cvijeća.
Nije riječ samo o tome. Mnogi Romi su, pored rasprostranjenog antiromskog raspoloženja, trenutno izloženi posebnoj stigmi: zemlje poput Slovačke, Rumunije i Bugarske preduzele su dodatne mjere za romska naselja pored opštih ograničenja – ona su preventivno u karantinu ili su blokirana i okružena policijskim snagama.
Romske organizacije u Evropi su zbog toga upalile alarme. Centralno vijeće njemačkih Sintija i Roma se pribojava da "desničarski ekstremistički i nacionalistički političari u srednjoj i jugoistočnoj Evropi koriste trenutnu krizu kako bi sprovodili rasističke pozicije i legitimisali ih kao vladine akte", navedeno je u saopštenju ove institucije.
Povjerilac za Rome Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope, češki poslanik František Kopriva, takođe upozorava:
"Umjesto da se pokuša da se Romi kao grupa, koja je posebno ugrožena virusom, zaštiti, neki političari aktivno raspiruju antiromsko raspoloženje".
Ugrožena naselja sa mizernom infrastrukturom
U Evropi živi između deset i dvanaest miliona Roma – oni su najveća manjina na kontinentu. Gotovo polovina evropskih Roma živi u sedam zemalja srednje Evrope i Balkana: Češkoj, Slovačkoj, Mađarskoj, Rumuniji, Bugarskoj, Srbiji i Sjevernoj Makedoniji.
Tamo su i neka od neformalnih naselja koja su na veoma lošem glasu: Lunika IX na periferiji slovačkog grada Košice, Stolipinovo u Plovdivu u Bugarskoj, Ferentari u rumunskoj prijestonici Bukureštu ili Šutka u blizini Skoplja, glavnog grada Sjeverne Makedonije.
Zajedničko tim naseljima, kao ostalim njima sličnim, je činjenica da u njima na skučenom prostoru živi veliki broj ljudi. Porodice u kojima tri ili četiri generacije žive zajedno često imaju na raspolaganju samo jednu ili dvije prostorije. Osim nekoliko javnih česmi instaliranih na ulici, u takvim naseljima obično nema tekuće vode ili kanalizacije. To stvara idealne uslove za širenje zaraznih bolesti.
Iako su uslovi života Roma i okolnosti u siromašnim naseljima u svim srednjoevropskim i balkanskim zemljama dobro poznati, nigdje ne postoje mjere kako bi se spriječilo munjevito i masovno širenje koronavirusa, poput uspostavljanja boljeg snabdijevanja vodom.
Željko Jovanović, koji vodi romski program Fondacije za otvoreno društvo, upozorava na dalje zanemarivanje siromašnih Roma.
"Do sada je većinsko društvo ignorisalo činjenicu da je nezaposlenost među Romima loša za cijelu ekonomiju, kao i da su napadi desničarskih ekstremista na Rome loši za demokratiju. Sada pak mora biti jasno da zdravstvena zaštita Roma ima direktne i posljedice koje će se odmah odraziti na sve ostale", rekao je Jovanović za DW.
Socijalni programi su potrebni
U Slovačkoj je nova desničarska vlada pak prepoznala problem – ali je način postupanja sporan. Premijer Igor Matovič je najavio je masovno testiranje Roma na koronavirus, najprije u 33 naselja. Najprije bi trebalo da budu testirane osobe koje su se nedavno vratile iz inostranstva. Planirano je da testove vrše vojni ljekari u pratnji vojnika. Zavisno od rezultata testiranja, pojedini stanovnici bi trebalo da budu smješteni unutar državnih karantina ili bi cijela naselja trebalo izolovati.
Prema Matovičevim riječima, vojna akcija "nije državna demonstracija sile", već se radi o bezbjednosti samih Roma. Predstavnik Roma u slovačkoj vladi, Abel Ravaš, koji je ove sedmice smijenjen, u svojoj izjavi za portal Parametar oštro je kritikovao te mjere. Angažovanjem vojske se stigmatiziraju Romi, umjesto da im se da osjećaj je država njihov partner, rekao je Ravaš.
U Rumuniji i Bugarskoj su čak neka veća romska naselja blokirana od strane policije i žandarmerije, jer su se mnogi njihovi stanovnici proteklih dana vratili iz inostranstva i, pored toga, očito masovno kršili pravila samoizolacije.
U Țanderaju na jugoistoku Rumunije, gdje žive brojni Romi, patroliraju desetine maskiranih policajaca i grad je blokiran. I u Bugarskoj su romska naselja u gradovima Nova Zagora, Kazanlak i Zliven opkoljena.
Osim takvih policijskih i vojnih mjera, siromašni Romi do sada su primali posebnu državnu pomoć u samo rijetkim slučajevima. U Slovačkoj je za neke opštine u romskim naseljima organizovano mobilno snabdijevanje pijaćom vodom. U Rumuniji je kancelarija gradonačelnika Kluža tokom prošle sedmice podijelila pakete s hranom i sredstvima za higijenu za 300 porodica koje žive na periferiji grada pored deponije smeća.
U Mađarskoj, posebno na istoku zemlje, gdje u nehumanim uslovima žive brojni Romi, aktivista i predsjedavajući Mađarskog romskog parlamenta Aladar Horvat zatražio je poseban socijalni program za stanovnike ovih naselja.
U pismu vladi i predsjedniku, on je predložio devet tačaka.
"U getoiziranim područjima stanovnici nemaju ušteđevinu ni zalihe, tamo ne postoji zdravstvena njega i raste strah ljudi da neće djeci imati da daju da jedu“, napisao je on. Do sada nije dobio odgovor.
Bonus video:
