Turski predsjednik Tajip Erdogan živi u palati od 1100 prostorija, okružen je savjetnicima, članove porodice imenuje na visoke pozicije, ali ne voli da ga porede sa sultanom. Ipak, Erdogan je juče proglasio Aja Sofiju otvorenom za muslimanske molitve kao džamiju, nakon što je najviši sud u zemlji proglasio nezakonitom odluku osnivača moderne sekularne Turske Mustafe Kemala Ataturka da zdanje bude pretvoreno u muzej.
Ubrzo nakon proglašenja, prvi poziv za molitvu čuo se iz Aja Sofije i emitovan je na svim glavnim kanalima u Turskoj, pošto je Erdogan odbacio međunarodne pozive da ne mijenja status zdanja starog 1500 godina koje poštuju i hrišćani i muslimani.
Islamisti u Turskoj već duže vrijeme pozivaju da Aja Sofija bude ponovo pretvorena u džamiju, ali su se pripadnici sekularne opozicije protivili tom potezu.
„Donijeta je odluka da se upravljanje džamijom Aja Sofija preda Direktoratu za vjerska pitanja“, navodi se u odluci koju je potpisao Erdogan, koji tokom 17 godina, koliko je na vlasti, pokušava da vrati islam u tursku mejnstrim politiku.
Prema pisanju „Ekonomista“ ovim potezom Erdogan pokušava da skrene pažnju s ekonomije, koja se sada priprema za drugu recesiju u zadnjih dvije godine, i da povrati posrnulu popularnost njegove AK partije.
„Živimo sa vladom koja je potrošila sve adute“, kazao je za „Ekonomist“ Soli Ozel sa Univerziteta Kadir Has. „Jedino što sada mogu jeste da igraju na kartu religije i nacionalizma“.
Istraživanja su pokazala da velika većina Turaka podržava vraćanje statusa džamije Aja Sofiji, međutim, veliki broj njih takođe smatra da vlada tu temu koristi kako bi skrenula pažnju sa važnijih problema. Pojedini analitičari vjeruju da se Erdogan priprema za vanredne izbore, dvije godine nakon prethodnih.
To bi takođe objasnilo i porast represije nakon pauze dok se Turska suočava sa epidemijom kovida-19. U posljednjih mjesec dana tri opoziciona poslanika i dvoje novinara su uhapšeni pod optužbama za špijunažu i terorizam, a četvoro aktivista za ljudska prava, uključujući i dvoje iz Amnesti internešnela, osuđeni su na zatvorske kazne od dvije do šest godina.
Vlasti su se takođe obrušile i na nekoliko opozicionih televizijskih kanala privremenom zabranom emitovanja i zatvorile univerzitet povezan s bivšim premijerom koji je sada jedan od Erdoganovih političkih rivala. Karantin je završen. Ofanziva je ponovo u toku, piše „Ekonomist“.
Erdogan ima zaostavštinu koju želi da učvrsti. Vlada i njihove vjerske pristalice eru Ataturka tokom 1920-ih smatraju „umetkom“ u turskoj istoriji, kaže Selim Koru iz organizacije Tepav u Ankari. „Preobraćanje Aja Sofije stavlja tačku na taj umetak“.
„Erdogan je preplavio turski javni prostor, obrazovnu politiku i vladu jednom vrstom konzervativnog islama, a Aja Sofija je krunski trenutak Erdoganove religijske revolucije koja se odvija u Turskoj više od deset godina“, kazao je za Rojters Soner Džagaptaj sa Instituta Vašington.
„Isto kao što je Ataturk prije skoro 100 godina Aja Sofiji oduzeo status džamije kako bi naglasio posvećenost svojoj sekularnoj revoluciji, kako bi sklonio religiju iz politike, Erdogan sada radi skoro potpuno suprotno. On vraća zgradu u džamiju kako bi naglasio svoju vjersku revoluciju“, kazao je Džagapataj.
Sve to ima visoku cijenu za reputaciju Turske u inostranstvu kao relativno otvorenog muslimanskog društva i na njene odnose sa saveznicima. Ruska pravoslavna crkva je saopštila da žali što sud nije uzeo u razmatranje njene prigovore prilikom donošenja odluke i upozorila da može doći do većih podjela.
„Zaista je šteta što bojazni Ruske pravoslavne crkve i drugih pravoslavnih crkava nijesu saslušane. Ova odluka, međutim, nema za cilj da pomiri postojeće razlike, već da dovede do većih podjela, kao što je partijarh Kiril naveo u saopštenju od 6. jula“, kazao je zvaničnik RPC Vladimir Legoida.
Prethodno, veseljenski patrijarh Vartolomej, duhovni vođa oko 300 miliona pravoslavnih hrišćana širom svijeta sa sjedištem u Istanbulu, kazao je da bi vraćanje statusa džamije razočaralo hrišćane i izazvalo razdor između Istoka i zapada.
Američki državni sekretar Majk Pompeo i Grčka takođe su ranije pozivali Tursku da zadrži status muzeja.
„Današnja oduka, koja je rezultat političke volje predsjednika Erdogana je otvorena provokacija za civilizovani svijet, koji prepoznaje jedinstvenu vaseljensku prirodu spomenika“, navela je u saopštenju grčka ministarka kulture Lina Mendoni.
Međutim, možda sve to i jeste dio Erdoganovog plana navodi „Ekonomist“. Dobra svađa sa stranim silama ovih dana lijepo prolazi u Turskoj. Ipak, list zaključuje da bi šteta koju je Erdogan ovom odlukom nanio imidžu svoje zemlje mogla bi biti nepopravljiva.
Bonus video:
