Tenzije između institucija Evropske unije i poljske vlade nacionalno-konzervativne stranke „Pravo i pravda“ sve su veće. Čini se kao da Brisel sve više postaje jedan od najvećih neprijatelja za Varšavu.
„Izašli smo na kraj sa Grčkom Aleksisa Ciprasa, izaćićemo na kraj i sa Poljskom Jaroslava Kačinjskog“.
Tako su diplomate Evropske unije razmišljale 2015. nakon izborne pobjede nacionalno-konzervativne stranke „Pravo i pravda“ (PiS). Iako se mnogi političari u Briselu nerado sjećaju perioda 2006-2007, odnosno vremena kada je Kačinjski bio premijer Poljske, oni su ipak u vrijeme formiranja nove vlade u Varšavi 2015. bili poprilično mirni. Kačinjski na kraju i nije ušao u vladu, nju je formirala Beate Šidlo, ali ubrzo je postalo jasno: on je taj koji vuče sve konce iz pozadine, utiče na najvažnije političke odluke ili ih čak sam donosi.
U početku su mnogi u Briselu na tenzije između Evropske unije i nove poljske vlade gledali kao na pokušaj Kačinjskog da čvrstim stavom obezbjedi sebi poštovanje u njegovoj sopstvenoj državi, ali i van nje. Međutim, problemi su se ubrzo proširili. Evropska komisija je već u januaru 2016. reagovala na probleme tamošnjeg Ustavnog suda u vezi sa reformama poljskog pravosuđa. Tako je po prvi put pokrenuta formalna procedura pod nazivom „Dijalog o pravnoj državi“, što je opet u Poljskoj izazvalo neraspoloženje prema institucijama EU. Raniji pokušaji Evropske unije da zaštiti pravnu državu u Poljskoj bili su neuspješni jer je na osnovu postojećih sporazuma Unije u takvim slučajevima praktično nemoguće uvesti nekakve prave sankcije.
Kao odgovor na kritike iz Brisela, Varšava je počela da dovodi u pitanje neke od nadležnosti Evropske komisije. Poljska je tako godinu dana kasnije nastavila sa sječom drveća u zaštićenom području prašume Bijalovica, uprkos presudi Evropskog suda pravde koji je zahtjevao hitno i momentalno zaustavljanje sječe. Tako nešto dogodilo se po prvi put u istoriji EU. Varšava je kasnije promjenila svoj stav i postala donekle pomirljivija, ali taj slučaj u suštini još uvek nije riješen.
Neprijateljstvo prema Njemačkoj
Kritičari vladi stranke „Pravo i pravda“ prebacuju i to da raspiruje neprijateljstvo prema Njemačkoj, iako Varšava i Berlin već godinama njeguju dobre odnose. Smatra se da PiS time želi da učvrsti svoju poziciju kod glasača. Pritom su veze s Njemačkom kamen-temeljac poljske spoljne politike, a i Njemačka je bila najvažniji zagovornik ulaska Poljske u Evropsku uniju 2004. godine.
Nesuglasice između tih dviju zemalja dostigle su vrhunac prilikom ponovnog izbora predsjednika Savjeta EU. Stranka PiS je odjednom demonstrativno odlučila da Donalda Tuska, bivšeg poljskog premijera, posmatra ne više kao poljskog, već kao „njemačkog kandidata“. Umesto da mu pruži podršku, u martu 2017. glasali su protiv njegovog ponovnog izbora za predsjednika Savjeta EU. Političari PiS navode čak i to da je Poljska na tim izborima bila preglasana (27 prema 1), jer je kancelarka Angela Merkel šefove drugih vlada EU „primorala“ da podrže njenog favorita.
Dovođenje institucija Evropske unije u pitanje i distanciranje od Njemačke, iz ugla vlade u Varšavi služi „obnovi poljskog suvereniteta“. Vlada je već u prvim mjesecima svog postojanja odlučila da Berlin zamjeni Londonom kao glavnim saveznikom u EU. To se dogodilo neposredno prije nego što je pala odluka o „bregzitu“. Osim toga, produbljena je i saradnja u okviru Višegradske grupe, kojoj, osim Poljske, pripadaju i Slovačka, Češka i Mađarska. Iako Višegradska grupa kao „evroskeptična internacionala“ još uvjek nije napravila nešto naročito puno, Varšava ostaje pri svojim snovima o bloku pod poljskim vođstvom koji bi bio protivteža Berlinu, a u izvesnoj meri i Parizu.
EU – to je „nešto što se mora“
U Poljskoj su debate u vezi izbjeglica i njihove raspodjele po sistemu kvota pojačale utisak da EU želi da primora zemlje-članice na neželjeni multikulturalizam, prvenstveno „diktiran iz Berlina“. Poljski državni mediji terorističke napade u zemljama Zapadne Evrope predstavljaju kao direktnu posljedicu grešaka briselskog establišmenta. Kačinjski se spretno poigrava tenzijama između Istoka i Zapada, a to ne utiče samo na Poljsku: mnogi građani novih zemalja-članica EU ne vole da im „stara Evropa“ drži lekcije.
Na Istoku, građani ulazak svojih zemalja u EU vide više kao „istorijsku pravdu“, a manje kao „ulazak u zapadnu školu demokratije, pravne države i tolerancije“. Nekada je ulazak u EU za Poljsku bio mjera svih stvari, a danas je to „manje zlo“.
Stranka PiS svojim biračima objašnjava da je poljsko članstvo u EU „nešto što se mora“, jer samo tako Varšava može da ima uticaja u EU, pre svega na politiku Unije prema Rusiji. U isto vrijeme, vlada i mediji bliski državi prenose negativnu sliku o EU, sličnu onoj koja se mogla vidjeti u Velikoj Britaniji uoči „bregzita“.
Da li je moguć referendum o izlasku iz EU?
Više od 80 odsto građana Poljske odobrava postojanje i članstvo u EU, ali to odobravanje moglo bi se prije opisati kao površno. Više od 70 odsto Poljaka ne želi da se pridruži evrozoni, a samo polovina ispitanika glasala bi za uvođenje eura kao valute, ukoliko bi to bio uslov bio ostanak u EU. Pored toga, simpatije za Evropsku uniju nastavile bi da se smanjuju ukoliko bi članstvo u Uniji bilo vezano za prihvatanje izbjeglica. Stranka „Pravo i pravda“ zastupa pragmatični stav prema EU i očekuje beneficije, poput korišćenja sredstava iz velikodušnih fondova Unije, ali bez da zauzvrat pruži solidarnost u pitanjima kao što su distribucija izbjeglica.
Izgleda da se ta zemlja danas nalazi u začaranom krugu. Njen status u Evropskoj uniji od 2015. se pogoršao. Čak su propali i neki njeni opravdani zahtjevi za određenim reformama EU. To bi moglo da poveća frustracije, kako u vladi, tako i u poljskom društvu i eventualno da u toj zemlji izrodi ideju o organizovanju referenduma o članstvu Poljske u Uniji. Opozicija već upozorava da politika Jaroslava Kačinjskog može da dovede Poljsku do „polegzita“. Međutim, još vjerovatniji scenario jeste da će nenaklonjenost Poljske za nove projekte evropskih integracija, konstantne tenzije sa Briselom i iskrivljeni imidž EU koji se širi u zemlji, gurnuti Poljsku na margine Evropske unije. To će ih odvojiti od dobro integrisanog jezgra, odnosno prebaciti u drugu, treću ili čak četvrtu „EU-brzinu“.
Bonus video:
