Izvještaji o smrti evropske ljevice su u velikoj mjeri pretjerani.
Nakon decenija u kojoj su socijalističke i socijaldemokratske partije i politike bile u defanzivi u većem dijelu kontinenta, evropski lijevi centar sada doživljava svojevrsnu renesansu zahvaljujući pandemiji kovida-19.
Norveška Laburistička partija je osvojila najviše glasova na opštim izborima prošlog mjeseca, porazivši administraciju desnog centra koja je uključivala i antimigracione populiste. Time je zaokružen broj socijaldemokratskih partija koje su na putu da formiraju vlade u nordijskim državama - mada su neke od njih da bi udovoljile biračima morale da odustanu od svoje tradicionalne dobrodošlice i usvoje restriktivne politike po pitanju migracije i dodjele azila.
Ljevica je takođe na vlasti u Španiji i Portugalu, dok je u Italiji Demokratska partija lijevog centra jedna od glavnih sila koje podržavaju premijera Marija Dragija. Najvažnije je da su partije lijeve orijentacije na putu dramatičnog povratka u Njemačkoj - najvećoj i najnaseljenijoj zemlji Evrope - nakon 16-godišnje vladavine konzervativaca na čelu sa Angelom Merkel.
Naravno, povratak ljevice nije ni blizu da bude univerzalan.
Francuska ljevica djeluje jednako podijeljeno i iznureno kao što je to bilo na kraju mandata socijalističkog predsjednika Fransoa Olanda 2017. Nakon decenije van vlasti, britanska Laburistička partija po istraživanjima javnog mnjenja i dalje zaostaje za vladajućim konzervativcima, a holandska Laburistička stranka ostaje u komtoznom stanju nakon što nije uspjela da se povrati na ovogodišnjim parlamentarnim izborima.
Istraživanja takođe pokazuju da bi radikalne stranke ekstremne desnice mogle doći na vlast na sljedećim izborima u Italiji koji se održavaju najkasnije 2023. godine.
Neovisno od toga, ne može se poreći da se evropska ljevica vraća u život. Za to postoji nekoliko razloga, čak i u vrijeme kada se tradicionalno ljevičarsko izborno tijelo ujedinjenih industrijskih radnika i zaposlenih u javnoj upravi smanjuje, kada su podjele duboke u svim segmentima društva uključujući i intelektualnu elitu.
Jedan od faktora je i to da je, nakon decenije dominacije desnog centra pomjeranje političkog klatna u evropskim demokratijama prirodna pojava. Glasači su umorni od istih lica i žele promjene.
Ipak, osim periodične promjene vlasti, progresivne ideje su ponovo u usponu sa obje strane Atlantika.
Pobjeda predsjednika SAD Džoa Bajdena i njegovo prihvatanje ciljeva poput onih koji se tiču klimatskih promjena i poreske pravde, kao i ambiciozni razmjeri njegovog postkovid programa za ekonomski oporavak, su među drugim pokretačima.
Odjednom djeluje kao da su evropski lideri uzdržaniji od SAD u naporima da primoraju korporacije da plate porez, suzbiju klimatske promjene, odustanu od isključivih prava na vakcine kako bi pomogli siromašnijim zemljama ili da opredijele masovne državne investicije za podsticaj ekonomije.
Štaviše, poraz desničarskog populiste Donalda Trampa pojačao je samopouzdanje političkih snaga lijevog centra u Evropi, zadajući udarac antiimigracionim nacionalističkim partijama koje su pridobile birače iz redova radničke klase u Evropi.
Konačno, nakon više od decenije štednje i smanjivanja državnih i javnih službi, pandemija kovida-19 pogurala je u prvi plan zahtjeve za snažnijom, zaštitnički nastrojenom državom, za boljom zdravstvenom njegom i povećala državnu potrošnu za ublažavanje dramatičnog ekonomskog uticaja koje su imale restriktivne mjere i zaključavanja.
Vlade desnog centra u Evropi su jednako brzo pristale na plaćena odsustva, ekonomske stimulanse i subvencije kao i ljevičarske administracije. Međutim, sa povratkom javne potrošnje i kreditiranja, težnja za proaktivnijom državom je pružila novi legitimitet ljevici a konzervativni zagovornici štednje i deregulacije su se našli u defanzivi.
Širom razvijenog svijeta, pandemija je takođe usmjerila pažnju na molbe radnika koji su na prvim linijama fronta, poput medicinskih sestara, njegovatelja, dostavljača, čistača i kasirki - poslova koje su uglavnom slabo plaćeni, sa dugim radnim vremenom i nepovoljnim ugovorima.
Povici za većom socijalnom pravdom u ovim ključnim sektorima takođe su pomogli ljevičarskim partijama koje su vodile kampanju tražeći povećanje minimalnih plata i veća prava za ove radnike.
U međuvremenu, rast svijesti javnosti u vezi sa urgentnošću borbe protiv klimatskih promjena i prilagođavanje zelenijoj, digitalnoj ekonomiji podstakao je podršku Zelenim partijama u mnogim državama, koje su prirodni saveznici ljevice.
To je jedan od razloga zašto je kandidat njemačkih socijaldemokrata (SPD) za kancelara Olaf Šolc pozvao na povećanje minimalnih zarada i investicija u modernizaciju javnih službi, a u kombinaciji sa kampanjom Zelenih za masovnu vladinu potrošnju u cilju transformacije industrije i saobraćaja radi karbonski neutralne budućnosti to će mu vjerovatno donijeti vlast na opštim izborima u nedjelju.
Lijevi centar se ponekad muči da pomiri ideologiju svojih pristalica sa realnošću upravljanja. Na prethodnim izborima, mnoge evropske socijaldemokratske partije su kažnjavane na biračkim mjestima nakon što su prihvatile neoliberalne politike, kao što je to bio slučaj sa reformama zakona o radu u Njemačkoj, finansijskom deregulacijom u Britaniji ili fiskalnom štednjom u južnoj Evropi, što je dovelo do uspona radikalnije ljevice i ekstremno desnih opozicionih snaga.
Ljevica takođe tek treba da prevaziđe jaz unutar svoje široke koalicije između pristalica i protivnika globalizacije i oko EU, kao i sa onima koji prihvataju radikalne pozicije o temama poput migracije, multikulturalizma.
Štaviše, društvena osviješćenost ima potencija da pretvori progresivnost u samodestruktivne borbe oko pola, rase i uskraćivanja slobode govora onima koji se smatraju politički nekorektnim.
Ipak, uprkos tome, umjereni socijalisti, poput portugalskog premijera Antonija Koste i njegovog španskog kolege Pedra Sančeza, uspijevaju da implementiraju pragmatične socijaldemokratske politike, zadržavajući podršku saveznika i povjerenje finansijskih tržišta. Šolc iz SPD-a djeluje kao da je istog kova.
Kovid-19 je promijenio uslove debate i pomjerio linije fronta. U naporu da “bolje grade” birači su u mnogim državama promijenili prioritete - stavljajući državnu potrošnju ispred smanjenja poreza ili dugova, javno zdravlje ispred privatne medicine i javne investicije ispred lese fera (deviza ekonomskog liberalizma, neograničena konkurencija na tržištu, bez miješanja države u ekonomska pitanja)
Pod uslovom da lijevi centar može izgraditi trajno partnerstvo sa pokretom Zelenih i suzbiti radikale i populiste unutar svojih redova, sada je u dobroj poziciji da profitira na izborima.
Tekst je preuzet sa portala “Politiko”
Prevela: N. Bogetić
Bonus video:
