Danas 26. septembra 2021. Njemci biraju novi saziv Bundestaga. Donosimo odgovore na najvažnija pitanja oko izbora: Ko ima pravo glasa? Koliko ljudi se kandidovalo? Kada se očekuju rezultati? Šta se dešava poslije izbora?
Kakvi su ovo izbori?
U Njemačkoj se 26. septembra 2021. održavaju opšti ili parlamentarni izbori - za novi saziv Bundestaga. Građani s pravom glasa biraju poslanike, predstavnike naroda za najviše zakonodavno tijelo u svojoj zemlji.
Ko ima pravo glasa?
Pravo glasa imaju svi građani koji su na dan izbora punoljetni i posjeduju njemačko državljanstvo. Za Njemce koji žive u inostranstvu postoje posebna pravila.
Koliko ljudi ima pravo glasa?
Po procjenama Saveznog zavoda za statistiku oko 60,4 miliona Njemaca ima pravo glasa - od toga su 31,2 miliona žene i 29,2 miliona muškaraca. To je milion ljudi manje nego 2017.
Među registrovanim biračima 12,8 miliona je starije od 69 godina, 10, 2 miliona ima 60-69 godina, a 11,8 miliona 50-59 godina. To znači da je većina birača, njih 57,8 odsto, starije od 49 godina.
Najviše birača, 12,8 miliona, živi u Sjevernoj Rajni-Vestfaliji, slijedi Bavarska sa 9,4 miliona.
Oko 2,8 miliona mladih građana koji su postali punoljetni od posljednjih izbora sada će moći da glasa po prvi put. Ne zna se koliko je broj stranaca koji su postali njemački državljani i koji su punuljetni, te sada takođe prvi put imaju pravo glasa na saveznim izborima.
Kako se glasa?
Za predaju glasova su isključivo dozvoljeni zvaničnii izborni listići - direktno na biračkom mjestu ili poštom.
Udio ljudi koji glasaju putem pošte, a ne na biračkom mjestu, u stalnom je porastu od ponovnog ujedinjenja 1990. Prije tri decenije samo 9,4 odsto birača glasalo je na ovaj način, u poređenju sa 28,6 odsto 2017. Zbog pandemije koronavirusa, očekuje se novi rekord.
Samo jednom (2005.) je nešto više od milion ljudi u Njemačkoj moglo da glasa i elektronski. Savezni ustavni sud je kasnije ipak odlučio da se to kosi s načelom javnosti izbora, odnosno da je protivustavno.
Koliko ima biračkih mjesta?
Na oko 80 000 biračkih mesta biće oko 650.000 dobrovoljaca koji će pomagati tokom glasanja i potom brojanja glasova. To je otprilike isto kao i 2017.
Ima li posmatrača izbora?
Izbori u Njemačkoj su javni, tokom glasanja i kasnije, tokom prebrojavanja glasova - svako ko želi, čak i ako nema pravo glasa - može da bude na nekom biračkom mjestu i posmatra da li se sve odvija po pravilima. Od izbora za 17. saziv Bundestaga njemačke izbore „nadzire” i nekoliko ljudi u okviru posmatračke misije OEBS-a.
Zašto birači imaju dva glasa?
Izborno pravo u Njemačkoj propisuje takozvano „personalizovano proporcionalno pravo glasa”. To znači da svaki birač ima na raspolaganju takozvani „prvi” i „drugi” glas i može da stavi dva krstića na izbornom listiću, ali ne mora. Listić se broji i ako je dat samo jedan glas.
Prvi glas odlučuje o jednom konkretnom kandidatu ili kandidatkinji izbornom okrugu -time je zagarantovano da je svaki izborni okrug, zastupljen u Bundestagu.
Drugim glasom se biraju partije - i on odlučuje o odnosu snaga u novom Bundestagu. Zato je on važniji od prvog.
Zakonom je predviđeno da Bundestag mora da ima najmanje 598 poslanika. Koliko će ih zaista biti zavisi od odnosa direktnih mandata i broja mandata koje su stranke osvojile putem drugog glasa na listiću. Odlazeći Bundestag je imao rekordan broj od 709 narodnih predstavnika. Ovaj put bi ih moglo biti znatno više - 800 ili čak 900.
Koliko ima Izbornih okruga?
Izbori se vrše u 299 izbornih okruga. Većina ih je u Sjevernoj Rajni-Vestfaliji (64) i Bavarskoj (46), a najmanji broj u Bremenu (dva) i Sarlandu (četiri). Izborni okruzi su relativno jednaki i trebalo bi da obuhvate oko 250 000 građana s pravom glasa.
Koliko ljudi se kandidovalo?
Sa 6 211 kandidata, na ovim saveznim izborima učestvuje više kandidata nego ikada. Na posljednjim izborima krajem 2017. bilo se prijavilo 4.827 kandidata.
Na ovim izborima 33 odsto kandidata su žene - više nego ikada ranije. Udio žena je najveći među Zelenima, 54 odsto, a najmanji u AfD, sa 13 odsto. Na izborima 2017. žene su činile 29 odsto svih kandidata.
Koliko stranaka izlazi na ove izbore?
Na izborima učestvuje 47 stranaka, što je rekord od ponovnog ujedinjenja 1990. Međutim, samo 11 stranaka ima svoje liste u svih 16 saveznih pokrajina. Ukupno 40 partija učestvuje sa pokrajnskim listama dok 7 stranaka ima kandidate samo u određenim izbornim okruzima.
U odlazećem sazivu Bundestaga poslanike ima sedam stranaka - CDU, CSU, SPD, Levica, Zeleni, FDP i AFD. CDU i CSU su zasebne stranke – CSU je aktivna samo u Bavarskoj, dok je CDU aktivna širom zemlje osim u Bavarskoj, a u Bundestagu imaju zajedničku poslaničku grupu.
Kakva izlaznost se očekuje?
Na birališta 2017. izašlo je 76,2 odsto građana Njemačke s pravom glasa. Rekordno učešće na saveznim izborima bilo je 91,1 odsto 1972 godine. Najmanji odziv birača postignut je 2009. sa 70,8 odsto.
Kada će biti poznati rezultati?
Odmah posle zatvaranja izbornih lokala u 18 časova, objavljuju se takozvane prognoze - ili izlazne ankete. Instituti za istraživanje javnog mnijenja pitaju ljude koji izlaze s biračkih mesta za koga su glasali i to su podaci koji se objavljuju.
Nešto kasnije, kada se već prebroji određeni broj glasačkih listića, objavljuju se prve projekcije. Tek poslije ponoći ili sljedećeg jutra objavljuju se „privremeni rezultati”. A do objave zvaničnih konačnih rezultata može proći i po nekoliko sedmica.
Kada sa radom počinje novoizabrani Bundestag?
Zakonom je određeno da se konstitutivna sjednica novog Bundestaga mora održati najkasnije 30 dana posle izbora - dakle 26. oktobra 2021.
Da li postoji rok za izbor nove kancelarke ili kancelara?
Ne. U Osnovnom zakonu (Ustavu) Njemačke o tome nema ništa. Član 63 (1) Osnovnog zakona samo kaže: „Savezni kancelar se bira bez rasprave na predlog Saveznog predsjednika".
Dakle, formalno pravo da predlaže kandidate ima Savezni predsjednik - a to je sada Frank Valter Štajnmajer. Pri tome on ima obavezu da Bundestagu predloži kandidatkinju ili kandidata koji ima šanse da dobije većinu glasova. Kada se (tajno) glasanje uspješno obavi u parlamentu, onda Predsjednik Štajnmajer imenuje novu kancelarku ili kancelara.
Formalno, mandat Angele Merkel i Vlade završava se s konstitutivnom sjednicom novog Bundestaga. Angela Merkel i članovi Vlade ostaju na svojim funkcijama kao vršoci dužnosti - sve dok Bundestag ne izabere novu kancelarku ili kancelara.
Posljednji izbori su održani 24. septembra 2017. a Angela Merkel je formalno ponovo postala kancelarka tek pola godine kasnije - 18. marta 2018.
Da li je Angela Merkel mogla ponovo da se kandiduje?
Da, u Njemačkoj to nije ograničeno zakonom. Da je htjela, Angela Merkel je mogla ponovo da se kandiduje i u slučaju da bude izabrana, ostane kancelarka.
Angela Merkel nije samo jedina žena već i najmlađa osoba koja je preuzela tu funkciju, s obzirom da je 22. novembra 2005. imala 51 godinu. Ona je 16 godina kancelarka, ali nije jedina koja ja dugo (bila) na čelu Njemačke, već su to bili i Helmut Kol (1982–1998) i Konrad Adenauer (1949–1963) - svo troje članovi CDU.
Na čelu vlade Savezne Republike Njemačke do sada su bili uvjek samo vodeći kandidati dvije stranke - CDU (4 kancelara i jedna kancelarka) ili SPD (3 kancelara).
Bonus video:
