Memorijal, najstarija ruska grupa za ljudska prava, objavila je u četvrtak da su ruski tužioci zatražili njeno zatvaranje zbog kršenja zakona o “stranim agentima”.
U prvim danima fokusiran na zločine iz staljinističke ere, Memorijal u posljednje vrijeme diže glas protiv represije nad opozicionarima, aktivistima, novinarima i drugima. Prostorije organizacije su sredinom oktobra bile meta desetina maskiranih nasilnika. U pratnji ekipa državne televizije, upali su na projekciju filma poljske rediteljke Anješke Holand o Staljinovom izgladnjivanju naroda Ukrajine ranih 1930-ih. Popeli su se na scenu i vikali “sramota”, “fašisti” i nešto o Gebelsu.
Kada je Memorijal osnovan, 1987, u državi je bilo oko 200 zatvorenika savjesti. Danas, prema podacima te organizacije, Rusija ima 420 političkih zatvorenika, mada tvrdi da je stvaran broj nesumnjivo veći.
U isto vrijeme, odnosi Rusije sa Zapadom su ušli u mračni period. Da bi opravdao represiju kod kuće, predsjednik Vladimir Putin govori narodu da je zapadna politika osmišljena da uništi ruski način života. Putin sada ugrađuje hladnoratovsku konfrontaciju u odnose sa Zapadom, čiji lideri treba da se pripreme za ono što slijedi, ocjenjuje britanski nedjeljnik “Ekonomist”.
Najnovija faza represije počela je 2020. trovanjem opozicionara Alekseja Navaljnog, najpoznatijeg ruskog političkog zatvorenika, koji je prošlog mjeseca dobio nagradu “Saharov” Evropskog parlamenta za slobodu mišljenja. Navaljni je preživio napad, ali je zatočen u jednom od najstrožih ruskih zatvora, Kaznenoj koloniji br. 2.
Njegova organizacija je zabranjena, a veći dio tima istjeran iz zemlje. Vlasti progone one koji su ostali. Lilija Čaniševa (39) je uhapšena 9. novembra i suočena je sa kaznom od deset godina zatvora zato što je radila za Navaljnog još dok je njegova organizacija bila legalna.
Mreža se širi izvan politike. Istog dana, Sergej Zuev, 67-godišnji rektor Moskovske škole društvenih i ekonomskih nauka (Šaninka), jednog od vodećih nezavisnih univerziteta, koji se oporavlja nakon kardiološkog liječenja, odveden je iz kućnog pritvora u zatvorsku ćeliju, vjerovatno da bi se iznudilo lažno priznanje u izmišljenom slučaju. Univerzitet je suočen sa zatvaranjem.
Gotovo da ne prođe dan a da neko ne bude novčano kažnjen, poslat u zatvor, zvanično proglašen “nepoželjnim” ili “stranim agentom”.
Sve veći broj političkih zatvorenika ne znači povratak u sovjetski oblik, o čemu svjedoči život na visokoj nozi koji okružuje represiju. Ali, ljudima iz Berlina kasnih 1930-ih mješavina to dvoje bila bi prilično poznata, piše “Ekonomist”.
Odjeci tog doba takođe se mogu naći u zvaničnoj ruskoj retorici imperijalnog nacionalizma. Prepoznaju se u medijskim slikama lijepog muškog tijela koje podstiču na zdrav život, i u zakonima protiv homoseksualne propagande. Oni su, dodaje se u komentaru, izraženi u nedavnom Putinovom govoru, veličajući “duhovne vrijednosti i istorijske tradicije” zemlje i osuđujući dekadenciju zapadnog liberalizma. Putin je iskoristio priliku da pohvali Ivana Iljina, filozofa koji je 1920-ih prihvatio italijanski fašizam kao model za Rusiju.
Tokom većeg dijela vladavine, Putin se lakše povezivao sa kleptokratijom, lažiranjem i cinizmom nego sa nekom koherentnom ideologijom koja je državu gurnula duboko u svakodnevni život. Tokom njegove prve decenije na vlasti, 2000-ih, ekonomski rast je pružio manje-više svu podršku koja je bila potrebna njegovom režimu. U njegovoj drugoj deceniji, kada je rast smanjen, a protesti izbili u velikim gradovima, nacionalistička propaganda i antiamerikanizam postali su sve prisutniji. Aneksija Krima 2014. i rat u Ukrajini zabavljali su, uzbuđivali narod i obezbjeđivali njegovu lojalnost. Bilo je represije, ali je rusku vladajuću elitu više zanimalo bogatstvo nego nasilje, ističe se u komentaru.
“Ekonomist” piše da Rusi koji vole književnost mogu naći utjehu u stihovima iz “Pisama rimskom prijatelju” Josifa Brodskog: “Kažete da su svi prokuratori pljačkaši? Ali, prije bih izabrao pljačkaša nego ubicu.” Dodaje da Putinov režim sada tu razliku čini bespredmetnom.
Navaljni je nedavno iz zatvorske ćelije napisao: “Zvaničnik koji prima mito i policajac koji navlači vreću na glavu zatvorenika vezanog za stolicu su jedna te ista osoba. Njegov zakon je nadmoć jakog nad slabim. Nadmoć interesa korporacije nad pravima pojedinca. Spremnost da se počine zločini kao čin lojalnosti”.
Grigorij Ohotin iz ovd-Info, organizacije za medije i ljudska prava koja prati političku represiju i pruža pravnu pomoć žrtvama, primjećuje promjenu u vladinoj taktici. Nekada je željela da obuzda, a time i odvrati političke prijetnje. Sada želi da ih eliminiše. Politička moć je prešla sa civilnih tehnokrata na militarizovane i često uniformisane “sekurokrate” koji više vole nasilje. Režim je sa konsenzualne autokratije podržane kooptiranjem i propagandom prešao na diktaturu koja počiva na represiji i strahu, piše “Ekonomist”.
Prema anketi Levada centra, koji je takođe “strani agent”, 52 odsto Rusa sada osjeća strah od represije, a 58 odsto od nasilja države, što su istorijski rekordi, i nadmašuju strah od gubitka posla, zapadanja u siromaštvo ili od prirodne katastrofe.
Trećina budžeta ruske vlade troši se na bezbjednost i odbranu, navodi britanski list i dodaje da je veći dio usmjeren ka unutra, na ljude kojima je dosta Putinove vladavine i korumpiranosti njegovog režima.
“Kako su prihodi opali, a nezadovoljstvo poraslo, tako su i mnoge ruske policijske i bezbjednosne službe nabujale. Sa 10% više osoblja nego 2014, sada su brojčano veće od aktivnih vojnih snaga Rusije.
“Ekonomist” ocjenjuje da Putin neće moći da vrati prosperitet koji mu je pomogao da podigne rejting u prvoj deceniji vladavine. “Istina, ekonomija tvrđave koju je Kremlj razvijao od 2014. može da izdrži sankcije, posebno kada su cijene energenata visoke, kao sada. Ali Rusija, koja više liči na Iran nego na Kinu, nema dinamiku da generiše održiv i snažan rast”, navodi se u komentaru.
“Otuda i logika konfrontacije. Sovjetski lideri su vodili hladni rat s vrha ideologije komunizma. Ruske sekurokrate tvrde da liberalni i razuzdani Zapad kvari tradicionalne vrijednosti porodice, kulture i istorije i da samo oni mogu da ih odbrane”, navodi “Ekonomist”. Ocjenjuje da uzvraćanje udarca Zapadu omogućava Kremlju da sve one koji mu se protive - novinare, advokate za ljudska prava i aktiviste - prikaže kao strane agente i da tako politika Putinovog režima zavisi od antizapadne ideologije, baš kao što njegov prosperitet zavisi od nafte i gasa.
“Dobra vijest je da kao što većina Sovjeta nije vjerovala u prednosti komunizma nad kapitalizmom, tako i većina Rusa ne vjeruje u prednosti sukobljavanja. Uz svu Putinovu propagandu, dvije trećine ima pozitivan pogled na Zapad. Skoro 80% kaže da Rusija treba da ga vidi kao partnera i prijatelja. Ovo je najizraženije među mladima, koji odbacuju državno nasilje i zalažu se za ljudska prava”.
U komentaru se dalje navodi da bi zapadni političari trebalo da imaju u vidu ove razlike između Kremlja i ruskog naroda i da je jedan od odgovora usklađivanje sankcija i njihovo fokusiranje na moćne Ruse koji pljačkaju državu i zlostavljaju narod.
“To podrazumijeva da se zapadne zemlje suprotstave lobiranju sopstvenih uslužnih djelatnosti, koje se bogate pomažući Putinovim prijateljima da peru svoju reputaciju, svete se preko sudova i skrivaju svoje nezakonito bogatstvo”.
“Ekonomist” ocjenjuje da bi one trebalo i da se pripremaju za Rusiju nakon Putina - niko ne zna da li će do tada proći godine ili decenije, “ali teško da će Putina nadživjeti njegov sistem”.
“Zapad stoga treba da ulaže u ljude koji dijele njegove vrijednosti. Trebalo bi da diže glas protiv kršenja ljudskih prava u Rusiji. Nadoći će bujica ruskih studenata, novinara i intelektualaca željnih boljeg života. Zapadne vlade bi trebalo da im se prilagode. Letonija i Litvanija su domaćini nezavisnih medija i disidenata. Ruske studente treba primiti na zapadne univerzitete. Time Zapad ne bi pomogao samo žrtvama Putinove represije, već bi pomogao i sam sebi”, zaključuje se u komentaru.
Radićemo dok nas sve ne pošalju u zatvor
Memorijal je saopštio da je namjera vlasti da ga zatvori politički motivisana.
To je veliki udarac za organizaciju koja je nastala iz reformi “glasnost” sovjetskog lidera Mihaila Gorbačova 1980-ih i postala vodeći glas u odbrani osnovnih sloboda dok se Putin obračunava sa neistomišljenicima.
“U šoku smo. Sa druge strane, to nije iznenađenje s obzirom na to šta se sve dešava u Rusiji posljednjih godina”, izjavio je za Rojters Oleg Orlov, član odbora Memorijala.
“Ovo je očigledno politička odluka koja je došla odozgo da nas ugase. I to je udarac za čitavo civilno društvo i zaista ozbiljno zvono za uzbunu”.
Memorijal je još 2015. stavljen na zvaničnu listu “stranih agenata”, što je oznaka koja ima konotacije špijuniranja. Njene prostorije širom zemlje napadnute su više puta.
Orlov kaže da gašenje organizacije ne znači da će sve da stane.
“Radićemo iz naših stanova dok nas sve ne pošalju u zatvor. Ali, naravno, naš rad će postati mnogo, mnogo teži”.
Bonus video:
