Da li Evropa ulazi u novo doba nestabilnosti? Nikada Evropa od vrhunca Hladnog rata sa Sovjetskim Savezom nije djelovala tako ranjivo pred neprijateljskim silama.
Akumulirane spoljašnje prijetnje i unutrašnje podjele, kombinovane sa oslabljenim bezbjednosnim savezom sa SAD, neumorne ruske opstrukcije, kineski rat protiv zapadnih vrijednosti ukazuju na suštinske strateške slabosti.
Evropa sve više izgleda kao opkoljeno demokratsko ostrvo u anarhičnom svijetu, gdje struje autoritarizma, nekažnjivosti i kršenja međunarodnih pravila prijete da ga potope. Pojedini evropski lideri to shvataju, naročito francuski predsjednik Emanuel Makron, a ipak ne uspijevaju da pronađu dugoročni politički lijek. Na primjer, način na koji bjeloruski predsjednik Aleksandar Lukašenko koristi migrante kako bi izvršio pritisak na EU je prosto nečuven.
Ipak to je dalo rezultate, u smislu da ga je odlazeća njemačka kancelarka Angela Merkel, pozvala telefonom, razgovarala sa njim i na taj način okončala njegovu izolaciju. Njen jednostrani demarš je sasvim razumljivo naljutio baltičke države. Bio je to ustupak dripcu, a ne trajno rješenje.
Kada je već riječ o dripcima, zastrašivanje koje ruski predsjednik Vladimir Putin sprovodi prema Ukrajini moglo bi da preraste u širi sukob. Novo nagomilavanje 90 000 ruskih vojnika na granici možda je samo zveckanje oružjem, slično provokacijama u Donbasu i na Crnom moru prošlog proljeća. Međutim, ukoliko to nije slučaj, Evropa može samo sebe da krivi. Putinova upornost potiče direktno iz prećutnog prihvatanja njegove nezakonite aneksije Krima 2014. godine.
Nestabilnost na periferiji Evrope proširila se i na Balkan zbog osnovanih strahova da Bosna i Hercegovina ponovo upada u konflikt 26 godina nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma.
Oživljavanje etničkog nacionalizma, čiji je predstavnik separatistički lider bosanskih Srba Milorad Dodik, podstiču Beograd i Moskva. Veći, strateški problem jeste nesposobnost EU da ispuni obećanje o bližoj integraciji regiona.
Odnos Evrope sa Turskom, koja je glavni čuvar kapije, takođe je nefunkcionalan djelimično zahvaljujući krajnje neprijatnom predsjedniku Redžepu Tajipu Erdoganu. Kada je Erdogan prijetio članicama EU, Grčkoj i Kipru prošle godine, Makron je poslao pomorske snage u istočni Mediteran. Ostatak Evrope je sjedio skrštenih ruku.
Erdogan se takođe upliće u konflikt u Ukrajini kao i u spor između Azerbejdžana i Jermenije, koji je ponovo buknuo prošle nedjelje. Ipak Brisel mu plaća da drži podalje izbjeglice sa Bliskog istoka i stoga se ne usuđuje da ga izaziva.
Toksični krug nestabilnosti koji potresa Evropu više je od aktuelnog ili potencijalnog oružanog konflikta. Jedna od najvećih dilema je migracija. Uprkos sirijskoj izbjegličkoj krizi 2015. godine, EU još uvijek nema usaglašenu humanu politiku. To znači da će nevolja biti još. Ironično, jedna od glavnih prepreka je upravo Poljska koja odbija sistem kvota za migrante. Ipak suočena sa haosem na granici, njeni licimjerni desničarski lideri koji su, poput Viktora Orbana iz Mađarske, u gorkoj svađi sa Briselom oko vladavine prava i demokratskih tema, apelovali su na solidarnost EU.
Uznemiravaući je i način na koji djeluje to da je veliki dio evropskog javnog mnjenja prihvatio nezakonite vraćanje i maltretiranje tražilaca azila, bilo da se radi o kampovima u Libiji ili o plažama u Grčkoj, iako je to kršenje zakona EU. To predstavlja još jednu ranu koju je EU sama sebi nanijela: povećani uticaj ksenofobnih, desničarskih populista i vraćanje u normalne tokove ultranacionalističkih evropskih politika iz 1914.
Ukoliko Evropljani neće da ustanu za zapadne demokratske vrijednosti u svijetu koji su preplavili klonovi Donalda Trampa, postavlja se pitanje ko hoće.
Nažalost ne mogu se okrenuti Britaniji. Britanija sa Borisom Džonsonom na čelu više nije prijatelj od povjerenja već periferna zona konflikta za EU. Britanija je više iritantna nego što jesaveznik.
Ministar odbrane Ben Volas iskoristio je krizu Bjelorusije i Ukrajine prošle nedejelje kako bi gurao bregzit agendu i zapečatio ugovor sa Varšavom i Kijevom. Dakle, Britanija je poslala trupe, a ne humanitarnu pomoć na poljsku granicu.
Za evropsko doba nestabilnosti u velikoj mjeri su zaslužni događaji koji su van njene kontrole. Rijetki su mogli predvidjeti da će Tramp pokušati da raznese ono što je Frenklin D. Ruzvelt nazvao “arsenalom demokratije”, i sa njim zapadnu alijansu. Mogao bi ponovo pokušati.
Isto tako, rijetki su predvidjeli, što Merkelova sada i priznaje da će Kina biti tako dominantan, ekonomski agresivan i antidemokratski globalni konkurent.
Predsjednik SAD Džo Bajden uvjerava Evropljane da je NATO, čak i nakon Avganistana, od ključnije važnosti nego ikada. Međutim, njegov napeti video-samit sa kineskim liderom Sijem Đinpingom prošle nedjelje pokazao je što je zapravo u njegovom fokusu.
Putin to vidi i namirisao je krv. Evropske zalihe gasa su samo tačka za vršenje pritiska. Tajni sajbernapadi su još jedna tačka. Ruski bezobzirni antisatelitski raketni test, koji je podstakao evropske bojazni, prvi je zabilježeni čin huliganizma u svemiru.
Nesposobnost Evrope da natjera Putina da plati ozbiljnu cijenu za agresiju u Gruziji i Krimu, njegovo unižavanje ruske demokratije, uplitanje u strane izbore, njegovi ubilački napadi na Alekseja Navaljnog - i na druge protivnike na evropskonm tlu - naglašavaju osjećaj pada.
Kada je u pitanju Kina, jedinstveni front se ni ne nazire. Takva slabost ohrabruje druge predatore. Dakle, šta se može učiniti?
Evropa je podijeljena kuća. Istočni Evropljani se kao i uvijek više uzdaju u Vašington nego u Brisel, uporkos realnom riziku od novog tranatlantskog jaza ukoliko demokrate izgube Bijelu kuću 2024.
Evropskom birokratijom se slabo upravlja, a parlament nema oštrinu. Njemačka nema lidera, dok u Francuskoj Makrona očekuju izbori na proljeće protiv ekstremne desnice koju podržava Rusija.
Ipak, upravo Makronove ideje o snaženju evropske političke, bezbjednosne i vojne “strateške autonomije”, i o snažnijoj, fiskalno i ekonomski integrisanijoj EU nude najbolji put naprijed.
Ministri odbrane EU prošle nedjelje su razgovarali o Strateškom kompasu - planu za jačanje zajedničkih kapaciteta. Međutim dogovor o predlogu za “snage za brzo djelovanje” djeluje još daleko.
Dok se Francuska priprema da preuzme predsjedavanje EU, postavlja se pitanje hoće li ostali lideri prepoznati ključni trenutak i podržati Makrona. U svijetu ajkula, zmija i strašnih čudovišta, evropska nezavisnost, kohezija i vrijednosti su dovedene u pitanje kao nikada ranije.
Članak je preuzet iz “Gardijana”
Prevela: N. Bogetić
Bonus video:
