Stjuardesa “Lufthanze” na letu od Londona do Minhena dala mi je jednu vrlo malu čokoladu zamotanu u žuti papir: uobičajeno sledovanje za putnike. Kada je vidjela da pregledam dugi njemački dokument, dala mi je još jednu uz rečenicu: “Tako ste vrijedni”! Objasnio sam joj da se zapravo radi o koalicionom sporazumu na 177 strana između tri partije koje su formirale novu vladu u njenoj zemlji. Poletno, dala mi je šaku malih čokolada, a poslije još jednu. Većinu sam ponudio mom susjedu koji ima malu djecu, ali sam nekoliko ubacio u džep. Par dana kasnije, dao sam jednu ključnom ministru u “semafor” vladi socijaldemokrata, Zelenih i Slobodnih demokrata koji su prošle srijede zvanično preuzeli vlast u Berlinu. Prihvatio je uz prikladnu ceremonijalnu zahvalnost.
Dio tih čokolada je zaslužen. Imajući u vidu teškoće prilikom utvrđivanja zajedničke osnove između tri partije, koalicioni sporazum je krajnje koherentan, sadržajan i ambiciozan. Pojedini djelovi su čak i dobro napisani, sa odjecima inspirativne retorike velikog kancelara Zapadne Njemačke Vilija Branta. Kao što i priliči jednoj demokratiji koja je sada poštovanija od one u SAD, u sporazumu se predlaže mješavina kontinuiteta i promjene. Ipak, vlada koju predvodi Olaf Šolc suočava se sa ogromnim izazovima od prvog dana. Kao i često ranije u njemačkoj istoriji, mnogi od tih izazova su na istoku. To su za Njemačku nova “istočna pitanja”.
Esktremna desnica na istoku zemlje
Prvo je unutar njenih granica, u bivšoj Istočnoj Njemačkoj. Na parlamentarnim izborima u septembru oko četvrtine glasova u Saksoniji i Turungiji otišlo je ekstremnoj desničarskoj ksenofobnoj Alternativi za Njemačku (AfD). Prošle nedjelje održane su nasilne demonstracije u Saksoniji protiv obavezne vakcinacije, a koje su navodno organizovali aktivisti ekstremne desnice. Socijalna psihologija u tim dvijema pokrajinama na istoku Njemačke ima više zajedničkog sa drugim djelovima centralne Evrope, poput Poljske i Mađarske, nego sa recimo Hamburgom ili Štutgartom. Šolcova agenda “poštovanja” prema onima koji se osjećaju zapostavljeno ili ignorisano tamo je od naročitog značaja.
Poljska i Mađarska
Drugo istočno pitanje za Njemačku tiče se erozije demokratije i vladavine prava u Poljskoj i Mađarskoj. Njemačko ekonomsko prisustvo u tim zemljama je ogromno. Tokom vladavine kancelarke Angele Merkel, Berlin je u velikoj mjeri bio odgovoran za previše mek stav EU prema populističkim vladarima tih država. U koalicionom sporazumu snažno se ističe potreba za većim evropskim jedinstvom i poštovanjem vladavine prava. Međutim, postavlja se pitanje hoće li nova vlada djelovati u skladu sa tim i postati odlučni zagovornik opšte evropske akcije za vraćanje demokratije u Mađarskoj i vladavine prava u Poljskoj.
Balansiranje sa Rusijom
Treće i četvrto pitanje se prepliću. Ona se tiču teritorije između EU i Rusije - Ukrajine i Bjelorusije - i same Rusije. Balansiranje između odnosa sa Rusijom i drugih država centralne i istočne Evrope jedna je od najstarijih začkoljica njemačke politike prema istoku. Tokom posljednjih 300 godina isprobana je svaka varijanta, uključujući i onu najekstremniju: brutalnu, totalnu podjelu Poljske između Hitlerove Njemačke i Staljinovog Sovjetskog Saveza duž tajno dogovorene linije u jesen 1939. Stari duhovi lako prorade u glavama istočnih Evropljana. Mnogi od njih na gasovod Sjeverni tok 2, koji povezuje Rusiju direktno sa Njemačkom, gledaju kao na još jedan primjer u kojem Njemačka daje prioritet svom odnosu sa Moskvom ispred interesa zemalja koje se nalaze između.
U tom smislu, koalicioni sporazum je izuzetan. Odnos sa Ukrajinom i Bjelorusijom je stavljen odmah iza odnosa sa Sjedinjenim Državama i Ujedinjenim Kraljevstvom, a prije odnosa sa Rusijom. Podržani su zahtjevi bjeloruske opozicije za održavanje novih izbora i navodi se da je “ruska intervencija u korist (bjeloruskog predsjednika Aleksandra) Lukašenka neprihvatljiva”. Obavezuju se da će podržati obnavljanje “punog teritorijalnoig integriteta i suvereniteta” Ukrajine i poziva na okončanje svih daljih pokušaja za destabilizaciju te zemlje.
Međutim, i prije nego što se mastilo osušilo na sporazumu, ove riječi su stavljene na probu. Vladimir Putin nagomilava veliku vojnu silu na istočnoj granici sa Ukrajinom, zahtijevajući poštovanje njegove “crvene linije” da Ukrajina ne smije ući u NATO niti je mogu vojno snabdijevati ili podržavati NATO članice. Američke obavještajne službe tvrde da trupe na granici izgledaju kao ozbiljna invaziona sila. Najmanje jedan učesnik godišnjeg sastanka Valdai grupe i Putina u oktobru vratio se sa utiskom da je ruska prijetnja realna. Njemačke obavještajne službe očigledno i dalje misle da se radi o zveckanju oružjem.
U svakom slučaju kredibilno odvraćanje je potrebno. Predsjednik Sjedinjenih Država Džo Bajden se fokusira na ekonomske mjere a Njemačka je ključni dio evropskog i zapadnog orkestra. Da li je kancelar Šolc spreman da jasno kaže ruskom lideru, makar privatno, da će ukoliko Rusija napadne ponovo Ukrajinu, gasovod Sjeverni tok 2 postati najveći svjetski podvodni ukras? To bi uznemirilo bivšeg Šolcovog partijskog šefa, Gerharda Šredera, koji je - prilično sramno - predsjedavajući Sjevernog toka 2, ali bi poslalo veliki signal o posvećenosti nove vlade demokratiji, Evropi i zapadu.
Kina - izazov na duge staze
Rusko/ukrajinsko pitanje je najurgentnije, međutim peti istočni izazov je najveći na duge staze: Kina. Ako želite nazovite je dalekoistočnim pitanjem. Narativ koji se tiče Kine u koalicionom sporazumu je prilično upečatljiv. Usvojena je tradicionalna formula EU o “partnerstvu, konkurenciji i sistemskom rivaliteti”, pominju se kršenja ljudskih prava u Sinđijangu, uništavanje principa “jedne zemlje, dva sistema” u Hong Kongu i potrebe za transatlantskom koordinacijom politike prema Kini. Insistira se da svaka promjena statusa kvo u Tajvanskom moreuzu može nastati isključivo mirnim putem i uz obostrani sporazum.
U ovom trenutku, Kina blokira sav uvoz iz Litvanije, kako bi kaznila ovu malu baltičku zemlju što je dozvolila otvaranje predstavništva Tajvana. Peking čak vrši pritisak na multinacionalne kompanije da napuste litvanske snabdjevače. EU bi trebalo da je jedinstveni trgovinski blok, koji govori jednim glasom. Evropska komisija predlaže snažan paket mjera za suprotstavljanje upravo takvom nasilništvu. Da li je Njemačka spremna da podrži snažnu reakciju EU na pokušaje Pekinga da podijeli i vlada unutar Evrope, ili se previše plaši da će narušiti svoj ekonomski odnos sa Kinom?
Kako bi se pozabavila ovim istočnim pitanjima, nova njemačka vlada se suočava sa dvije velike prepreke: njemački biznis, koji uglavnom samo želi da nastavi da zarađuje u svim ovim mjestima, naročito u Kini, i njemačko javno mnjenje, koje većinom prosto nije svjesno koliko je svijet postao prijeteći, naročito na istoku. Međutim, makar postoji intelektualno razumijevanje i proklamovana politička svrha na samom vrhu. Ukoliko novi njemački lideri uspiju da naprave dobar balans u svakom od ovih izazova, onda treba da dobiju na samo “Lufthanzinu” čokoladicu, već veliku kutiju najboljih belgijskih čokolada.
Prevela i priredila: N. Bogetić
Bonus video:
