Rano u subotu ujutro, oko 48 sati nakon što su ruske vojne snage upale u njegovu zemlju, ukrajinski predsjednik Volodimir Zelenski uputio je iz Kijeva poziv Briselu tražeći vojnu pomoć.
U telefonskom razgovoru sa šefom Evropskog savjeta 26. februara Zelenski je govorio o napredovanju ruskih snaga. On je kazao da je ponosan na napore njegove zemlje da spriječe brzo osvajanje, ali je istakao da je zabrinut zbog slabih zaliha oružja, rekao je za Rojters jedan visoki zvaničnik Evropske unije.
Prema riječima tog zvaničnika, poruka Zelenskog jer glasila: “Možete li nam pomoći sa oružjem? Možete li koordinirati ponude EU?
Predsjednik Savjeta, Šarl Mišel iz Belgije, zatražio je spisak oružja koje je potrebno Ukrajini, kazao je za britansku agenciju drugi zvaničnik. Oni su kazali da je Mišel nakon toga kontaktirao poljskog premijera i pitao ga hoće li njegova zemlja biti logistički centar za opremu; Mišelov tim je sastavio planove za zajednički fond u vrijednosti od 500 miliona eura za finansiranje oružja za hitne potrebe, i proslijedio spisak želja iz Kijeva vladama EU.
Prve isporuke oružja počele su da stižu u Ukrajinu tokom vikenda.
Istorijski presedan
Unutar futurističke staklene Evropa zgrade poznate i kao Jaje, gdje se nalazi sjedište Savjeta u Briselu, zvaničnici su već radili na paketu sankcija, koji je po razmjerima bio bez presedana i kojim je EU planirala da kazni Moskvu zbog invazije na Ukrajinu. Pripremali su i dodatne kaznene mjere.
Međutim, potez da se Ukrajini obezbijedi oružje predstavlja još veći istorijski presedan. To je prvi put da je EU - osnovana nakon Drugog svjetskog rata sa ciljem održavanja mira na kontinentu - kolektivno obezbijedila oružje trećoj zemlji. Predsjednica Evropske komisije Urusula fon der Lajen, opisala je kao “prekretnicu” trenutak kada je u nedjelju blok saopštio plan za slanje oružja.
Međutim, to takođe nosi rizik od dodatnog udaljavanja Rusije, koja je već bijesna na zapad zbog sankcija. “Znamo da je linija veoma tanka”, kazao je za Rojters treći zvaničnik EU.
EU je bilo potrebno više od godinu dana da uvede niz sankcija Bjelorusiji nakon što je predsjednik te zemlje ugušio proteste poslije izbora u avgustu 2020. Te sankcije su znatno lakše od onih koje je Brisel za manje od nedjelju dana uveo Rusiji
Mišel se u nedjelju javno obratio ukrajinskom narodu, rekavši da oni ne brane samo svoju demokratiju i slobodu već i cijelu Evropu. “Zbog toga mi u EU imamo političku i moralnu obavezu da budemo dorasli ovom istorijskom izazovu”, kazao je Mišel.
Rojtersovi izvori iz EU odbili su da iznesu detalje o tome koje je oružje tražio Zelenski. EU je saopštila da će finansirati 450 miliona eura oružja i 50 miliona eura neubojite opreme. Oružje koje je do sada obećano ili obezbijeđeno uključuje anti-tenkovsko oružje, rakete zemlja-vazduh iz Njemačke i mitraljeze iz Belgije.
Ukrajinska i poljska vlada nijesu odgovarale na upite britanske agencije za komentar o oružju. U utorak, Zelenski je tokom zajedničkog intervjua za Rojters i CNN zatražio od Zapada veću pomoć. Govoreći iz vladinog utvrđenja, Zelenski je pozvao NATO članice da uvedu zonu zabrane letjenja kako bi zaustavile ruske vazduhoplovne snage.
Rusija, koja invaziju naziva “specijalnom operacijom” osudila je odluku EU da finansira isporuku oružja Kijevu. Portparol Kremlja Dmitrij Peskov kazao je na konferenciji za novinare u ponedjeljak da je odluka Zapada da šalje oružje Ukrajini “izuzetno opasan i faktor destabilizacije” i pokazatelj da je Moskva u pravu što pokušava da demilitarizuje susjeda.
Preokret
Rat u Ukrajini je posljednja u nizu kriza sa kojima se EU suočava zadnjih godina, uključujući priliv migranata i izbjeglica, rast euroskeptičnog populizma i haotični odlazak Britanije. Duboke podjele ostaju, uključujući i ideološki jaz između istočne i zapadne Evrope - naročito oko vladavine prava i demokratije u Mađarskoj i Poljskoj - koja predstavlja egzistencijalnu prijetnju samom bloku.
EU se u odnosu prema Rusiji do sada uzdržavala od uvođenja najozbiljnijih sankcija. Nije ograničavala uvoz energenata iz Rusije, koji za tu zemlju predstavlja oko polovine prihoda od izvoza. Pojedine EU vlade - uključujući i Njemačku - nevoljne su da dodatno otežavaju postpandemijski oporavak. Rusija obezbjeđuje više od trećine evropskog gasa i preko četvrtine uvoza nafte, a slabe zalihe energenata već podstiču rast inflacije.
Međutim, brzi koraci za pomoć u snabdijevanju oružjem Ukrajine i uvođenje strogih sankcija demonstrirali su izuzetan stepen brzine i jedinstva u reakciji na agresiju ruskog predsjednika Vladimira Putina za jednu organizaciju koja se dugo sočavala sa kritikama da je neodlučna i nesložna.
Nakon što je Putin zvanično priznao dva odmetnuta ukrajinska regiona u ponedjeljak 21. februara, EU se odmah suočila sa pritiskom javnosti da reaguje.
Narednog dana, Njemačka je u naglom preokretu, obustavila proces odobrenja za gasovod Sjeverni tok 2, koji bi udvostručio količinu ruskog gasa koji stiže direktno u Njemačku. Narednih tri dana uslijedili su brojni njemački preokreti. Berlin je obećao dramatični porast potrošnje na odbranu od preko dva odsto BDP-a, i odbacio višedecenijsku politiku da ne izvozi oružje u zone sukoba saopštenjem da će Njemačka snabdjeti Ukrajinu antitenkovskim oružjem i raketama.
Jedan visoki zvaničnik njemačke vlade kazao je da je velika promjena u stavu Berlina počela kada je Rusija krenula sa vazdušnim napadima na ukrajinske gradove i sa napredovanjem ruskih trupa i tenkova preko granice u četvrtak 24. februara.
Te večeri, njemački kancelar Olaf Šolc - koji je na dužnosti manje od tri mjeseca - sastao se na vanrednom sastanku u Briselu sa ostalih 26 lidera EU.
Mnogi od njih su bili pod pritiskom zbog protesta kod kuće i kritičkog izvještavanja u medijima zbog oklijevanja sa sankcijama u poređenju sa Vašingtonom i Londonom. EU se najviše našla na udaru kritika zbog otpora da isključi Rusiju sa SWIFT međunarodnog sistema plaćanja.
Mišel, koji predsjedava samitima bloka, organizovao je da se Zelenski obrati liderima EU preko videolinka iz Kijeva. U vojnoj odjeći i obraćajući se iz bunkera, Zelenski je apelovao na evropske lidere da uvedu najstrože moguće mjere protiv Rusije, kazala su za Rojters dvojica visokih zvaničnika EU. Zelenski je na kraju kazao da je ovo možda posljednji put da ga lideri vide živog.
”Nastupila je tišina”, kazao je jedan zvaničnik. “Ljudi su ostali bez teksta, a pojedinima su zasuzile oči”.
Ovo emotivno obraćanje podstaklo je mnoge u toj prostoriji da dovedu u pitanje da li je drugi paket sankcija koji su se sastali da odobre dovoljan i da li dešavanja u Ukrajini “znače da moramo imati političke hrabrosti da odemo još dalje”, kazao je izvor za Rojters.
U tom trenutku povećala se podrška dodatnim kaznenim mjerama poput isključivanja ruskih institucija iz SWIFT-a i uvođenje sankcija lično Putinu i ruskom šefu diplomatije Sergeju Lavrovu.
Neuobičajeno brza i složna reakcija EU
Bivši predsjednik Evropskog savjeta Donald Tusk takođe je doveo u pitanje da li EU čini dovoljno i narednog jutra je javno kritikovao evropske lidere tvrdeći da nijesu otišli dovoljno daleko sa sankcijama. “U ovom ratu sve je realno: Putinovo ludilo i okrutnost, ukrajinske žrtve, bombe koje padaju na Kijev”, objavio je Tusk na Tviteru, dodajući da su sankcije EU samo pretvaranje.
Do ponedjeljka, EU je dodala niz finansijskih, energetskih, izvoznih i putnih zabrana pored kaznenih mjera koje su dogovorene na samitu u četvrtak. Ovi dodatni koraci uključili su zamrzavanje imovine ruske centralne banke, zatvaranje vazdušnog prostora EU sa Rusijum, sankcije ruskim tajkunima. Najvažnije, dogovoreno je da se jedan broj ruskih banki isključi sa SWIFT-a u potezu čiji je cilj da se onemoguće da posluju globalno.
Čak je i Mađarska, čiji je premijer Viktor Orban, otvoreno njegovao prisne odnose sa Rusijom i Vladimirom Putinom, podržao sankcije.
Mada je većina poteza koordinisana sa SAD i Britanijom, jedan visoki diplomata EU kazao je da su brzina i razmjeri reakcije Brisela na ovu krizu nezabilježeni u istoriji bloka. Za razliku od toga, EU je bilo potrebno više od godinu dana da uvede niz sankcija Bjelorusiji nakon što je predsjednik te zemlje ugušio proteste poslije izbora u avgustu 2020. Te sankcije su znatno lakše od onih koje je uvela Rusiji za manje od nedjelju dana.
”Nijesam siguran da možemo govoriti o “odrastanju” EU, ali se definitvno radi o promjeni paradigme”, kazao je jedan visoki diplomata, odgovarajući kritičarima koji su dugo odbacivali EU kao “ogromnu NVO”.
EU je takođe brzo pristala da Ukrajincima koji bježe od rata pruži pravo da ostanu i rade u bloku tri godine. Predlog, koji bi trebalo da bude odobren do danas, je prvi put da je EU upotrijebila ovaj mehanizam osmišljen nakon rata na Balkanu 1990-ih. Taj potez odražava ogromnu razliku u odnosu na duboko neslaganje 2015. oko priliva migranata sa Bliskog istoka, Afrike i Azije.
Uprkos izuzetnom nizu koraka koje je EU preduzela za svega nekoliko dana, Zelenski traži još. U utorak, Zelenski je pozvao evropske lidere da dokažu da su na strani Kijeva dan nakon što je Ukrajina zvanično zatražila ulazak u EU. Svaki proces članstva biće dug i težak, čak i ukoliko Ukrajina uspije da izbjegne da ponovo padne pod dominaciju Moskve.
”Dokažite da ste uz nas”, kazao je Zelenski.
Bonus video:
