Desetine međunarodnih naučnika svake godine od 2000. stižu u rusku udaljenu Sjeveroistočnu naučnu stanicu na Kolima rijeci u Sibiru kako bi proučavali klimatske promjene u arktičkom okruženju. Ove godine to se nije dogodilo.
Nakon ruske invazije na Ukrajinu, njemački Maks Plank institut za biogeohemiju zamrznuo je sredstva koja su korištena za plate zaposlenih u toj istraživačkoj stanici i za održavanje instrumenata za mjerenje brzine kojom klimatske promjene otapaju arktički permafrost i koliko se metana, snažnog gasa koji zagrijava planetu, oslobađa.
Zamrzavanje sredstava će vjerovatno dovesti do prekida u kontinuiranom mjerenju na stanici koje datira od 2013. i zahvaljujući kojem naučnici utvrđuju trend zagrijavanja, kazao je za Rojters Peter Hergersberg, portparol za Maks Plank udruženje koje finansira Njemačka.
”Ruske kolege u Sjeveroistočnoj naučnoj stanici pokušavaju da održe stanicu funkcionalnom”, kazao je Hergersberg. On je u razgovoru za britansku agenciju odbio da kaže koliko sredstava je zamrznuto.
Rojters je razgovarao sa više od dvadeset naučnika o uticaju rata u Ukrajini na rusku nauku i većina njih je izrazila zabrinutost nakon što su povučene desetine miliona dolara zapadnih sredstava.
Partnerstva na “pauzi”
Stotine partnerstava između Rusije i zapadnih institucija su na pauzi ili su u potpunosti otkazana, kazali su naučnici, dok invazija poništava godine posvećene izgradnji međunarodne saradnje nakon pada Sovjetskog Saveza 1991.
Mnogi komunikacioni kanali su zatvoreni a istraživačka putovanja otkazana na neodređeno.
Među projektima koji su pogođeni suspenzijom zapadne pomoći su i izgradnja visokotehnoloških istraživačkih postrojenja u Rusiji, poput jonskog sudarača i neutronskog reaktora za koji je Evropa obećala 25 miliona eura.
Takva tehnologija bi otvorila generacije istraživanja koja bi doprinijela svemu počev od fundamentalne fizike do razvoja novih materijala, goriva i farmaceutskih sredstava, kazali su naučnici.
Dodatnih 15 miliona eura doprinosa za izgradnju niskokarbonskih materijala i baterijskih tehnologija neophodnih za energetsku tranziciju u cilju borbe protiv klimatskih promjena takođe su zamrznuti, nakon što je prošlog mjeseca Evropska unija obustavila svu saradnju sa ruskim entitetima.
”Sa emotivne strane, razumijem suspenziju”, kazao je Dmitrij Ščapaščenko, ruski ekolog koji radi pri Međunarodnom institutu za analizu primijenjenih sistema u Austriji od 2007.
Ali generalno za nauku on je kazao da je “ovo situacija u kojoj svi gube. Globalne teme poput klimatskih promjena i biodiverziteta... teško da mogu biti riješene bez ruske teritorije i stručnosti ruskih naučnika”.
Kada se Sovjetski Savez raspao došlo je do pada ruskog ulaganja u nauku, a hiljade naučnika su se preselile u inostranstvo ili napustila svoja polja istraživanja.
”Kao naučnici smo osjećali da se naš rad ne cijeni”, kazao je Vladimir Romanovski koji se bavi proučavanjem permafrosta i koji je svoje istraživanje preselio u Ferbanks na Aljasku tokom 1990-ih.
”Praktično da nije bilo sredstava, naročito za terenski rad”.
Ruska ulaganja su od tada povećanja, ali su ispod onih na zapadu. Tokom 2019. godine Rusija je izdvojila jedan odsto BDP-a na istraživanja i razvoj - ili oko 39 milijardi dolara.
Većina tog novca je potrošena na polja fizike, poput svemirske tehnologije i nuklearne energije.
Poređenja radi, Njemačka, Japan i Sjedinjene Države troše oko tri odsto BDP-a na nauku. U slučaju SAD to je u 2019. godini iznosilo 612 milijardi dolara.
Ruska nauka je dobila podstrek kroz partnerstva na projektima sa naučnicima iz inostranstva. Rusija i SAD na primjer predvodile su međunarodni konzorcijum koji je lansirao Međunarodnu svemirsku stanicu 1998.
Ruska svemirska agencija, Roskosmos, objavila je ovog mjeseca da će suspendovati svoje učešće u toj svemirskoj stanici dok sankcije zbog invazije na Ukrajinu ne budu ukinute.
Ruski naučnici su takođe učestvovali u izgradnji Velikog hadronskog sudarača, i Evropskoj organizaciji za nuklearna istraživanja u Švajcarskoj, poznatoj kao CERN. Sudarač je 2012. godine došao do revolucionarnog otkrića u vezi sa Higsovim bozonom o kojem su do tada postojale samo teorije.
Naučno prijateljstvo sa Evropom nastavilo se nesmetano nakon što je Rusija pripojila Krim od Ukrajine 2014. godine. Međutim upravni odbor CERN-a objavio je prošlog mjeseca da suspenduje svaku novu saradnju sa Rusijom.
Sama Njemačka je dala oko 110 miliona eura za preko 300 njemačko-ruskih projekata tokom protekle tri godine. Dodatnih 12,6 miliona eura sredstava EU bilo je dodijeljeno ruskim organizacijama za oko 18 projekata od praćenja arktičke klime do zaraznih životinjskih bolesti.
Hemičar Pavel Trošin nedavno je dobio sredstava od ruske države za njegovo učešće u rusko-njemačkim naporima za razvijanje nove generacije solarnih ćelija za napajanje komunikacionih satelita. Međutim, sa njemačkom suspenzijom projekat je sada neizvjestan.
Zajednički projekti “se rade za dobrobit cijelog svijeta, i odsijecanje ruskih naučnika... zaista je kontraproduktivno”, kazao je za Rojters Trošin, koji radi na ruskom Institutu za probleme hemijske fizike.
”Nikada nijesam očekivao ovako nešto. Za mene je ovo šokantno. Veoma sam iznerviran”.
Arktički mrak
Među najurgentnijim istraživačkim projektima koji su sada na pauzi su oni za proučavanje klimatskih promjena u ruskom Arktiku.
”Dvije trećine permafrost regiona nalazi se u Rusiji, tako da su to ključni podaci”, kazao je ekolog Ted Šur sa Univerziteta u Sjevernoj Arizoni.
”Ukoliko ostanete bez uvida na promjene permafrosta u Rusiji, zapravo nećete moći da razumijete globalne promjene permafrosta”.
To je alarmantno za naučnike budući da globalno zagrijavanje otapa davno zaleđeno tlo koje sadrži oko 1,5 biliona (hiljada milijardi) metričkih tona organskog karbona - što je dvostruka količina od one koja se već danas nalazi u atmosferi.
Dok se permafrost otapa, organiski materijal koji se nalazi unutar leda propada i oslobađa dodatne količine gasova koji zagrijavaju planetu, poput metana i ugljen-dioksida. Naučnici strahuju da bi takve emisije mogle uticati da klimatske promjene izmaknu kontroli.
Naučnici mogu da koriste satelite kako bi pratili promjene usljed otapanja, ali ne mogu da utvrde šta se događa ispod površine tla, što zahtijeva istraživanja na lokaciji, kazao je Šur.
Ruski naučnici su godinama prikupljali da dijelili podatke o permafrostu, ali zapadni istraživači nijesu sigurni da će ti komunikacioni kanali ostati otvoreni.
Pismo protesta i pismo podrške
Projekti pokriveni državnim budžetom za Rusku naučnu fondaciju u 2021. u iznosu od oko 213 miliona dolara oslanjali su se između ostalog na partnerstva sa Indijom, Kinom, Japanom, Austrijom i Njemačkom.
Iz te institucije nijesu odgovorili na Rojtersova pitanja o načinu na koji će obustava evropske saradnje uticati na rad, rekavši samo da će Fondacije “nastaviti da podržava vodeće timove istraživača u njihovim istraživačkim projektima”.
Čak i ukoliko Rusija uspije da finalizuje radove, ostaje nejasno koliko će projekti trpjeti zbog nedostatka odgovarajućih instrumenata za analizu podataka.
Fizičar Efim Kazanov sa Instituta za primijenjenu fiziku u Nižnjem Novgorodu, blizu Moskve, kazao je da će to što nemaju pristup evropskoj opremi uticati na njegov rad na visokoenergetskom laseru za proučavanje tema koje mogu proširiti naše razumijevanje univerzuma.
Kazanov je bio među hiljadama ruskih naučnika koji su potpisali otvoreno pismo, objavljeno u nezavisnoj onlajn naučnoj publikaciji “Troicij varijant”, u kojem navode da je Rusija “sebe osudila na međunarodnu izolaciju” invazijom na Ukrajinu.
Mnogi ruski naučnici su takođe pobjegli iz zemlje, kazao je Aleksandar Sergejev, šef Ruske akademije nauka.
Protestno pismo je privremeno uklonjeno sa sajta nakon što je Rusija 4. marta usvojila zakon kojim kriminalizuje “lažne vijesti” o ukrajinskoj kampanji.
Tog dana, na sajtu Unije ruskih rektora objavljeno je pismo u znak podrške ruskoj invaziji, a potpisalo ga je 300 vodećih naučnika, koji su nakon toga suspendovani iz članstva Evropskog univerzitetskog udruženja.
Mada strana sredstva predstavljaju samo mali dio ruskih ulaganja u nauku, naučnici su se na taj novac oslanjali kako bi održavali projekte i karijere.
”Ti grantovi za zajednička istraživanja su pomagali brojnim Rusima”, kazao je ruski geograf Dmitrij Streleckij koji radi na Univerzitetu Džordž Vašington. “Prosto sam iznenađen da EU targetira naučnike. To nije dobra meta”.
Bonus video:
