Iz zgrade na Aveniji Džona F. Kenedija u Luksemburgu, Laura Kovesi je tokom protekle godine upravljala Kancelarijom evropskog javnog tužioca (EPPO) s oko 250 zaposlenih. Ta agencija je zadužena za razotkrivanje korupcije, prevare i drugih oblika finansijskog kriminala koji pogađaju budžet Evropske unije. EPPO je već u prvoj polovini godine otvorio 576 istraga koje uključuju milijarde eura potencijalne štete za budžet EU. Prvi put, jednoj instituciji EU sada je dozvoljeno da istražuje države članice, samostalno podiže optužnice i naređuje zapljenu imovine. Nije iznenađujuće, možda, to što ona nije baš svuda dobrodošla.
Kovesi (49) kaže da je na svakom koraku svoje karijere mislila da radi najteži posao na svijetu.
Većina njenog osoblja je raspoređena u 22 zemlje članice EU koje su se odlučile za učešće u radu EPPO. Nova tužiteljka želi da pokaže da Evropa goni one koji nanose štetu evropskim poreskim obveznicima. “Ostvarićemo pobjedu kada ljudi povjeruju EPPO-u”, kaže ona.
Na kraju, pobjeda će odrediti to da li EU može da preduzme zajedničku akciju protiv finansijskih zlodjela. Trenutno se čini da to nije slučaj. Poreski raj - Irska još nije pristala da sarađuje s agencijom, kao ni Poljska i Mađarska, dvije zemlje koje godinama potkopavaju sopstveno pravosuđe.
Osim toga, mnogo zavisi od Kovesi kada je u pitanju to da li evropska istražna agencija može postići uspjeh. To je u suštini nemoguć zadatak: kao glavna evropska istražiteljka, ona će morati da stekne neprijatelje u skoro dvadesetak zemalja. U isto vrijeme, međutim, ona takođe mora da pridobije što više zemalja na svoju stranu kako bi povećala resurse i uticaj svoje agencije. Ona mora sačuvati svoju nezavisnost i držati distancu dok se istovremeno umrežava. Ono što je najvažnije, međutim, je da će morati da poveća vidljivost EPPO-a u Evropi.
Kovesi se prvi put prijavila za posao prije tri godine. Pojavila se pred članovima Odbora za građanske slobode, pravosuđe i unutrašnje poslove Evropskog parlamenta. Tri kandidata su još bila u trci, a svaki je dobio sedam minuta da se predstavi. Kovesi je u to vrijeme još bila nepoznata na sceni EU. U Savjetu ministara, moćnom tijelu EU koje čine lideri država članica, jedan njen rival je bio jasan favorit.
Čak je njena vlada u Rumuniji bila protiv Kovesi. Političari su ustajali protiv nje, a državne TV stanice su vodile negativne kampanje. Hakeri su čak krenuli da špijuniraju njenu porodicu i prijatelje.
“Svjesna sam da ste bili izloženi mnogim negativnim informacijama o meni”, rekla je evropskim parlamentarcima. “Apsolutno nemam šta da krijem.”
Potcjenjivana na početku karijere
Kovesi je odrasla u Medijašu, mirnom gradu u Karpatima. Studirala je pravo u Kluž Napoki mnogo prije nego što je Rumunija postala članica EU. Najveći međunarodni nastup imala je sa 16 godina, kada je igrala košarku u reprezentaciji mladih, koja je zauzela drugo mjesto na Evropskom prvenstvu 1989. Čak je i u košarkaškom timu Kovesi bila pravi lider, ispričao je njen trener novinarima.
Mnogi su je potcjenjivali na početku karijere. Otac joj je savjetovao da postane notar, ali je Kovesi to ignorisala i nastavila je karijeru javnog tužioca.
Sredinom dvadesetih godina počela je da istražuje organizovani kriminal u Sibinju. Sa 33 godine postala je prva žena na funkciji državnog tužioca u Rumuniji. Ustanovila je primjere najbolje prakse i povratila novac poreskih obveznika putem zapljena. “Bila je to revolucija”, prisjeća se rumunski advokat Marijus Bulančea, koji je Lauru upoznao 2000-ih i sada radi za nju u EPPO-u.
Kovesi je 2013. preuzela dužnost šefa nacionalne agencije za borbu protiv DNA. Agencija je bila trn u oku vladi u Bukureštu, koja je pokušavala da ometa njen rad dajući joj bijedan budžet. Rumunija je u to vrijeme bila na 69. mjestu u Indeksu percepcije korupcije Transparensi internešenala. Mnogi političari u zemlji nisu vidjeli problem u tako lošoj ocjeni.
Kada je pokrenuta istraga o korupciji protiv šefa vladajuće stranke Liviua Dragnee, vlada je počela da se aktivno oslobađa problematične tužiteljke. Dobila je prijetnje i imala razloga da se plaši za svoj život
Međutim, tokom njenog mandata, korupcija je postala dominantno pitanje u zemlji. Nakon požara u noćnom klubu “Kolektiv” u Bukureštu u kojem je poginulo 65 ljudi, a neke od žrtava su kasnije podlegle infekciji u bolnici jer su dezinfekciona sredstva bila razblažena, hiljade građana je izašlo na ulice s transparentima na kojima je pisalo: “Korupcija ubija”. DNA je preuzela istragu i Laura Kovesi je postala idol antikorupcijskog pokreta. I danas se njene slike mogu naći na fasadama zgrada u glavnom gradu Rumunije. Istražitelji Laure Kovesi izveli su pred suđenje visokorangirane političare i biznismene, uključujući dva bivša premijera i 11 ministara, od kojih su neki još bili na funkciji.
Rumunska vlada je u međuvremenu planirala da za vrijeme mandata Kovesi usvoji zakon po kojem bi korupcija bila kažnjiva samo ako prelazi 44.000 eura. A kada je pokrenuta istraga o korupciji protiv šefa vladajuće stranke Liviua Dragnee, vlada je počela da se aktivno oslobađa problematične tužiteljke. Dobila je prijetnje i imala razloga da se plaši za svoj život. Trenutak kada ju je predsjednik Klaus Johanis smijenio 2018. opisuje kao “najgori trenutak u svom životu”. Ona i dalje s bijesom prepričava taj incident, iako je Evropski sud za ljudska prava kasnije presudio da je njena smjena bila nezakonita.
”Oličenje pravde”
Međutim, Kovesi je u međuvremenu stekla priličnu reputaciju u Briselu zbog svoje neustrašivosti. Pod pritiskom Evropskog parlamenta, 2019. je imenovana za šeficu EPPO-a, koji je počeo s radom dvije godine kasnije. “Niko ne oličava vrijednosti EPPO-a kao ona”, kaže bivši kandidat Andres Riter, koji je sada dio njenog tima. Monika Holmajer, predsjednica Odbora za kontrolu budžeta Evropskog parlamenta, naziva je “oličenjem pravde”.
Parlament je 2019. ukazao povjerenje Lauri Kovesi. Više od ostalih, ona se zalagala da se krene čak i na moćne. A ta reputacija je važna za EPPO, jer vrhunski pravnici u privatnom sektoru zarađuju više nego radeći za EU. Međutim, Laurina hrabrost i njena stručnost su magnet koji to može nadmašiti. Ipak, za transformaciju EPPO-a iz ideje u efikasnu instituciju potrebno je više toga: političke vještine, diplomatija, kontakti - i, što je najvažnije, dobri istražitelji širom Evrope.
Da bi riješila mnoge probleme, Kovesi mora da prikupi novac, ublaži bojkote i eliminiše birokratiju. Za razliku od Rumunije, ona nema čvrstu mrežu na koju bi se mogla osloniti u EU. Njen kolega Vile Itala, koji je na čelu evropske agencije za borbu protiv prevara OLAF, našao se na udaru kritika kada je nedavno opstruirao istragu o bivšem partijskom kolegi. Bez obzira na to, Italin budžet je u početku bio veći od budžeta EPPO-a, iako OLAF ima manje ovlašćenja.
Kovesi nije članica nijedne političke stranke. A diplomatija joj nije jača strana, kako i sama priznaje. Ona smatra da se nezavisni istražitelji i diplomate EU ionako loše slažu. “Naš posao nije diplomatija, već krivično gonjenje”, kaže ona. Svoju dnevnu rutinu opisuje riječima: mnogo sastanaka. Ako je pitate šta je veća opasnost - medijske kampanje protiv nje ili birokratija - bez oklijevanja odgovara: birokratija.
Nova pozicija Laure Kovesi podrazumijeva sve češća putovanja širom Evrope. Ona je posjetila Sloveniju kada je ta zemlja odbijala da imenuje istražitelje za EPPO, a zatim i Maltu, koja se ne bavi istragama. Sastala se s kolegama i ministrima, ali i s porodicom slovačkog istraživačkog novinara Jana Kucijaka i njegove vjerenice Martine Kušnirove, koji su ubijeni nakon izvještavanja o korupciji. Tri nedjelje nakon početka rata, otputovala je u Ukrajinu da zaključi sporazum o saradnji s ukrajinskim državnim tužiocem.
Nedostaje podrška među članicama EU
Krajem aprila, Evropski parlament je pozvao Kovesi da dostavi izvještaj o napretku za prvu godinu rada EPPO-a. Navodila je brojke iz prvog godišnjeg izvještaja svoje agencije: Tokom prvih sedam mjeseci 2021. godine, EPPO je pokrenuo skoro 600 istraga i zaplijenio 147 miliona eura, tri puta više nego što sama agencija košta. EU je povećala budžet Laure Kovesi za 12 miliona eura za 2022. godinu, što je važan uspjeh za šeficu EPPO-a. Naš rad pokazuje da Evropa nije sinonim za slabost, kaže ona.
Nekoliko poslanika joj je zahvalilo na trudu. Ali Kovesi želi više: da bi tužioci postali još nezavisniji od nacionalnih vlasti, potrebno im je više moći i novca. Za to je potrebno da Evropska komisija izmijeni pravila koja regulišu EPPO. Agenciji je potrebno odobrenje Komisije i država članica da bi se to desilo.
Do sada, međutim, ta podrška nedostaje među državama članicama. Tokom prve godine svog rada, više od polovine istraga EPPO-a odnosilo se na samo četiri zemlje: Italiju, Bugarsku, Rumuniju i Njemačku. Monika Holmajer, predsjednica Odbora za kontrolu budžeta Evropskog parlamenta, želi da podrži zahtjev Laure Kovesi za povećanje budžeta, ali takođe upozorava da postoji velika šansa da će to pitanje ostati “jedna od posljednjih stavki” na listi prioriteta zemalja članica. Nakon sastanka, Holmajer kaže da cijeni stoičko držanje glavne evropske tužiteljke. Ona kaže da Kovesi ne dozvoljava da je političko miješanje omete. “Nju ništa ne može poremetiti.”
Prevela i priredila: A. Šofranac
Bonus video:
