Da li bi Ukrajina trebalo da se pridruži Evropskoj uniji? To je veliko pitanje, ne samo za Ukrajinu, nego i za EU. Predsjednik Ukrajine Volodimir Zelenski je iznio snažne argumente za svoju zemlju i ubijedio nekoliko vlada EU. Mi smo dio porodice, tvrdi on: borimo se i ginemo za Evropu i njene vrijednosti.
Teško je ignorisati apel Zelenskog. Obeshrabrivanje evropskih aspiracija zemlje koja je napadnuta i u opakom je ratu, djeluje bezosjećajno i kratkovido. I on s pravom podsjeća Evropljane da proširenje njihovog kluba ima geopolitički značaj. Zabrinutost za stabilnost u Evropi podstakla je prijem Poljske, Mađarske i drugih u EU nakon hladnog rata prije skoro dvije decenije.
Ipak, mnogi evropski lideri više vole da igraju na proceduralnu kartu, skrivajući se iza vremena i procesa. Njemački kancelar Olaf Šolc kaže da ubrzani prijem Ukrajine ne bi bio fer prema balkanskim državama aspirantima koje su godinama zaglavljene u čekaonici. Holandski premijer Mark Rute insistira da ne može biti prečice za članstvo. Francuski predsjednik Emanuel Makron kaže da će za pristup biti potrebne “godine, a zapravo, bez sumnje decenije.”
Nema smisla da se Ukrajina pridruži Uniji prije nego što osigura članstvo u NATO-u. Bezbjednost je na prvom mjestu, a EU je ne može pružiti protiv Rusije
Takvi argumenti “pravila su pravila” mogu biti ubjedljivi u mirnodopskim uslovima. Ali tokom rata, rizikuju da djeluju ignorantski i cinično. U pitanju je opstanak Ukrajine kao države, a ne njeno usvajanje standarda EU o bezbjednosti hrane. Postoji rizik da se izgube iz vida strateške odluke o kojima je riječ. Na samitu 23. i 24. juna, lideri EU bi mogli doći u iskušenje da zaobiđu to pitanje, nagovještavajući izglede za pristupanje bez davanja jasnog datuma ili čvrste obaveze. Pitajte samo Tursku, koja je na iluzornom putu ka članstvu u EU skoro 20 godina.
Ipak, Ukrajina zaslužuje direktne odgovore, a ne lažna obećanja. I istina koju lideri EU ne izgovaraju je da, iako je strateški važno usidriti Ukrajinu u evropske strukture, postoje podjednako strateški razlozi zašto EU ne bi trebalo da bude jedna od njih.
Nema smisla da se Ukrajina pridruži Uniji prije nego što osigura članstvo u NATO-u, za koje i Zelenski kaže da je trenutno nedostižno. Bezbjednost je na prvom mjestu, a EU je ne može pružiti protiv Rusije. Vlade članica EU imaju obavezu iz ugovora da pomažu jedna drugoj u slučaju oružane agresije “svim raspoloživim sredstvima”, ali taj oblik solidarnosti, smišljen sa terorizmom ili sajber ratovanjem na umu, ne odvraća nuklearnu silu. Zato su Poljska i druge bivše članice Varšavskog pakta ušle u NATO prije nego što su se pridružile EU. Zbog toga Finska i Švedska sada traže zaštitu na osnovu člana 5 NATO-a, njegove klauzule o uzajamnoj odbrani. Ako bi se Ukrajina pridružila EU bez ovog NATO odvraćanja, rizik od budućeg rata između Rusije i EU kao cjeline znatno bi porastao.
Prijem Ukrajine, kao i država poput Srbije naklonjene Rusiji, rizikovalo bi da učini EU još podjeljenijom i hendikepiranijom nego što je danas
Postoje dodatni faktori koje bi trebalo razmotriti prilikom odlučivanja o kandidaturi Ukrajine za članstvo u EU. Evropa bi trebalo da izraste u geopolitičku silu sposobnu da sarađuje sa Amerikom na stabilizaciji evropskog regiona. Međutim, prijem Ukrajine, kao i država poput Srbije naklonjene Rusiji, rizikovalo bi da učini taj klub još podjeljenijim i hendikepiranijim nego što je danas. (Iskustvo Mađarske, koja naginje ka autoritarizmu u posljednjih deset godina i nedavno je razvodnila sankcije EU protiv Rusije, služi kao upozorenje). Centralizovanje donošenja odluka u EU o spoljnoj politici i vladavini prava, za koje je trenutno potrebno jednoglasnost 27 vlada, smanjila bi sposobnost novih članica da podrivaju blok. Međutim, mali broj postojećih članica je spreman da razmotri predaju takvih ovlašćenja Briselu.
Ništa od ovoga ne znači da bi Zelenskog trebalo ignorisati. Postoji očigledna potreba da se Ukrajina i nekoliko balkanskih i crnomorskih država, čvršće usidre u Evropu. Ali ni NATO ni EU ne mogu biti to sidro. To je ono što Makronov nedavni predlog za panevropsku političku zajednicu čini realnijim nego što neki njegovi kritičari sugerišu - sve dok je zamišljen na pravi način.
Prije svega, takav savez država - nazovimo ga E40, po dugom auto-putu koji povezuje Kale sa Ukrajinom - trebalo bi da postoji izvan struktura EU i da bude međuvladin, nešto poput G20. Ono što Evropi nije potrebno je još jedna čekaonica za države koje teže članstvu u EU, ili oživljena verzija stare ideje o “Evropi u dvije brzine” (u kojoj jedna grupa država ide ka većim integracijama brže od drugih koje to manje žele). Niti bi takav savez država trebalo zamisliti kao spoljni krug koji kruži oko briselskog jezgra, kako će ga Evropska komisija vjerovatno zamisliti. EU već ima bezbroj sporazuma o partnerstvu i asocijaciji sa evropskim nečlanicama, uključujući Ukrajinu.
Umjesto toga, E40 bi trebalo da ponudi bezbjednosne garancije svojim članicama; ne punom snagom članstva u NATO-u nego nečim jačim od pukih deklaracija. Mogao bi da definiše prijetnje za zajedničke interese i vrijednosti i formuliše zajedničke strategije, na primjer u oblasti energetske bezbjednosti (međupovezane električne mreže), graničnih sporova i sajber napada. Usvajanjem ideje koja se vrti u evropskim krugovima od 2018, E40 bi mogao da uspostavi “Evropski savjet bezbjednosti” sa rotirajućim i stalnim članicama (Francuska, Njemačka, Britanija, kao i možda Poljska, Italija ili Španija).
Nijedna postojeća grupa država ne može trenutno da ispuni tu ulogu. U doglednoj budućnosti nema mjesta za Rusiju u takvom panevropskom klubu, zbog čega OEBS, kojem pripadaju Rusija i brojne neevropske države, ne može ispuniti taj zadatak. Savjet Evrope, sa uskim mandatom u oblasti ljudskih prava je jednako neprikladan. Iako EU ne bi bila član E40 kao takva, njeni predsjednici bi mogli da prisustvuju samitima lidera, kao što je slučaj u G7 i G20. Isto važi za generalnog sekretara NATO-a, koji bi obezbijedio važnu vezu sa Amerikom i njenom tvrdom moći.
E40 sigurno neće biti univerzalni lijek, ali pruža neposredniji i manje ciničan put za Ukrajinu od iluzornih obećanja o pristupu. On bi iznad svega poslao Ukrajincima politički signal da kao građani jedne nezavisne i suverene države, pripadaju evropskom svijetu, njenoj civilizaciji, vrijednostima i građanskim težnjama. To možda nije baš poruka koju Zelenski želi da čuje, ali je ona ipak poštena i istinita. Zar nije to ono što očekujemo od porodice?
Autori su politički teoretičari iz Brisela
Članak je objavljen u “Ekonomistu”
Prevod: A. Šofranac
Bonus video:
