Prošlog mjeseca, nakon što su španske konzervativne i tvrde desničarske stranke slomile ljevicu na lokalnim izborima, pobjednici su u Elčeu, malom jugoistočnom gradu poznatom po drevnim skulpturama i izvozu cipela, potpisali su sporazum s posljedicama po budućnost Španije — i ostale Evrope.
Kandidat konzervativne Narodne stranke imao je priliku da vlada, ali mu je bila potrebna tvrda desničarska stranka Vox, koja je, u zamjenu za podršku tokom glasanja u skupštine, dobila mjesto zamjenika gradonačelnika i novo administrativno tijelo za odbranu tradicionalne porodice. Oni su sporazum potpisali ispod krsta u lokalnoj crkvi.
“Ovaj koalicioni model mogao bi biti dobar model za cijelu Španiju”, rekao je Pablo Ruz Viljanueva, novi gradonačelnik Elčea, misleći na predstojeće nacionalne izbore 23. jula, za koje većina anketa pokazuje da će s vlasti svrgnuti liberalnog premijera Pedra Sančeza iz Španske socijalističke radničke partije. Nova zamjenica gradonačelnika iz Voxa, Aurora Rodil Martínez, otišla je dalje: “Moja stranka će učiniti sve što je potrebno da se to dogodi.”
Ako se želja gospođe Rodil ostvari, a Vox se pridruži koaliciji s umjerenijim konzervativcima, to bi postala prva desničarska stranka od diktature Fransiska Franka koja će ući u nacionalnu vladu.
Uspon Voxa dio je rastućeg trenda stranaka tvrde desnice koje rastu u popularnosti i, u nekim slučajevima, stiče moć tako što ulaze u vladu kao mlađi partneri.
Stranke imaju razlike, ali se generalno plaše ekonomskih posljedica globalizacije i kažu da će njihove zemlje izgubiti svoje nacionalne identitete zbog migracija, često iz nehrišćanskih zemalja ili zemalja koje nemaju hrišćansku većinu, ali i zbog osnažene Evropske unije koju optužuju da se brine samo o elitama. Njihovo stalno napredovanje je još hitnijom učinila odveć hitnu debate među liberalima o tome kako da se izbore sa desnicom čiji uticaj naglo raste.
Neki tvrde da tvrdu desnicu treba marginalizovati, kao što je bio slučaj više od pola vijeka nakon Drugog svjetskog rata. Drugi se plaše da je tvrda desnica previše narasla da bi je ignorisala i da je jedini izbor dovesti ih u vlast u nadi da će ih normalizovati.
U Švedskoj vlada sada zavisi od parlamentarnih glasova stranke neonacističkih korijena i dala joj je određeni uticaj u kreiranju politike. U Finskoj, gdje je desnica ušla u vladajuću koaliciju, nacionalistička finska stranka riskirala je da je destabilizuje, a ključni ministar te krajnje desničarske stranke podnio je ostavku prošlog mjeseca nakon što se pokazalo da je zbijao šale o “Heil Hitleru”.
U petak je holandska vlada na čelu s Markom Ruteom, konzervativcem i holandskim premijerom s najdužim stažom, pala jer su više centrističkih stranaka u njegovoj koaliciji smatrale njegove napore za suzbijanje migracija preoštrim. Rute je morao da čuva svoj desni bok od populista koji rastu i tradicionalnih stranaka tvrde desnice.
od narastajućih populista i dugogodišnje stranke tvrde desnice.
U Italiji je krajnja desnica sama preuzela vlast. Ali do sada je premijer Đorđa Meloni, politički odgojena u strankama rođenim iz pepela fašizma i bliska saveznica španskog Voxa, vladala umjerenije nego što su mnogi u Evropi očekivali – što snaži argument nekih analitičara da suočavanje sa realnošću vladanja utiče na to da te partije postaju umjerenije.
Drugdje, tvrdo desničarske stranke probijaju se u zemljama u kojima su nedavno izgledale suzdržano.
U Francuskoj, nekada marginalna stranka liderke krajnje desnice Marine Le Pen postala je etablirana snaga jer je ukorijenjeni bijes protiv predsjednika Emanuela Makrona nedavno eksplodirao zbog pitanja poput promjena penzija i integracije i ponašanja policije u zajednicama u kojima žive manjine. On se više ne kandiduje i izbori su godinama daleko, ali liberali širom Evrope zadrhtali su kada ga je prešla u nekim nedavnim anketama.
A u Njemačkoj, gdje je desnica dugo bila tabu, ekonomska neizvjesnost i novi porast dolazaka tražilaca azila pomogli su da se oživi krajnje desničarska stranka Alternativa za Njemačku. Ona je sada vodeća stranka u bivšim komunističkim istočnim državama, prema anketama, i čak postaje sve popularnija na bogatijem i liberalnijem zapadu.
Iako stranke u različitim zemljama nemaju identične politike, uglavnom žele zatvoriti vrata i ukinuti beneficije za migrante; zastati ili čak krenuti unazad kada su u pitanju LGBTQ. prava; i uspostaviti više protekcionističke trgovinske politike. Neki su sumnjičavi prema NATO-u, borbi protiv klimatskih promjena i slanju oružja Ukrajini.
Naizgled priznajući da se politički ten kontinenta mijenja, predsjednica Evropske komisije, Ursula von der Lajen, rekla je u Španiji prošle sedmice da Evropska unija treba da pruži opipljive rezultate kako bi se suprotstavila “ekstremističkim” snagama.
U Španiji, gdje konzervativna Narodna stranka ima dobre šanse da završi prva na predstojećim izborima, Esteban Gonzales Pons, vodeći stranački zvaničnik, rekao je da je dovođenje partija tvrdog desnice, poput Voxa, u vladu način da se one neutrališu. Ali on je priznao da strategija nosi rizike.
“Prvo, loš scenario: možemo legitimisati Vox,” rekao je.
“Onda, postoji druga šansa: možemo normalizovati Vox”, rekao je, dodajući da će, ako budu dobro vladali, “Vox biti još jedna stranka, konzervativna stranka unutar sistema.”
Za sada je situacija fluidna i postoje naznake da Sančez i njegovi ljevičarski saveznici dobijaju podršku. Čini se da Vox takođe gubi tlo pod nogama jer su se Sančezova kampanja i poznati umjetnici i liberali širom Španije fokusirali na prijetnju konzervativaca da uvedu Vox u vladu.
Činilo se da je Španija posljednjih godina svijetla tačka za liberale. Pod Sančezom, Španija je održala nisku inflaciju, smanjila tenzije sa separatistima u Kataloniji i povećala stopu rasta, penzije i minimalnu platu. Generalno je popularan i u Evropskoj uniji.
Ali savez između Sančeza i duboko polarizujućih separatista i krajnje lijevih snaga podstakao je ogorčenost među mnogim glasačima.
Gonzalez Pons, vodeći zvaničnik Narodne stranke, ne misli da je zabrinutost da će Vox možda udružiti snage sa svojim konzervativcima potpuno neosnovana. “Mi smo proevropski, a Vox nije”, rekao je, dodajući da bi Vox “radije nešto poput opšteg Bregzita, da sve zemlje povrate svoj suverenitet”. Rekao je da Vox ima stavove o pravima homoseksualaca i nasilju nad ženama koji su “crvene linije za nas”.
Te su linije počele da se vide kada su novi lideri Elčea prošle nedelje sjedjeli na kožnim foteljama u kancelariji gradonačelnika i nastojali da postave jedinstven front. Ruz, gradonačelnik iz konzervativne Narodne stranke, i njegova zamjenica iz Voxa, gospođa Rodil, naizmjenično su napadali premijera. Ali kada su ga pritisnuli, gradonačelnik je priznao da njegova stranka priznaje homoseksualne brakove i da ga više ne zanimaju tvrdo desničarske stranke poput Alternative za Njemačku nego njegov “partner”. Ipak, rekao je, Narodna stranka i Vox su imali slične glasače, samo različite pristupe “implementaciji”.
“Mogu li nešto reći u vezi s tim?” rekla je gospođa Rodil sa stidljivim osmijehom. “Imamo stav koji je možda malo čvršći.” Vox, kako je rekla, vjeruje u “suverenitet nacija” i željela bi otežati ženama pobačaje, što, kako je rekla, neki ljudi u gradonačelnikovoj stranci “ne brane”. Ona je rekla da su “dvosmisleni” stavovi Alberta Nunjeza Feihoa, lidera Narodne stranke, “zabrinjavajući”.
Umjesto toga, mnogi su zabrinuti za Vox.
“Vidjeli smo kako populizam, podržan od strane desnog centra, raste u malim gradovima,” rekao je Karlos Gonzalez Serna, bivši socijalistički gradonačelnik Elčea, koji je izgubio izbore. Rekao je da su joj, umjesto da ograde ekstremnu desnicu, mejnstrim konzervativci dali “pupčanu vrpcu” legitimiteta.
Lider Vox-a, Santijago Abaskal, odvojio se od Narodne stranke usred skandala s fondovima 2013. Popularnost stranke porasla je 2018. jer je više migranata stiglo morem u Španiju nego u bilo koju drugu evropsku zemlju. Nacionalistički Vox je takođe bio u dobroj poziciji da iskoristi reakciju na katalonski pokret za nezavisnost.
No, Vox je takođe pronašao podršku među Špancima nezadovoljnim progresivnim pomakom svoje zemlje u pogledu klimatskih promjena i socijalnih pitanja, uključujući prava homoseksualaca i feminizam. Bilbordi njihove kampanje uključuju kandidate koji bacaju LGBTQ, feminističke i druge simbole u smeće. U gradu Nakuera, u blizini Elchea, novoizabrani gradonačelnik iz stranke Vox naredio je uklanjanje zastava ponosa sa opštinskih zgrada.
Jedan stanovnik, 45-godišnji vozač kamiona po imenu Maksimo Ibanjez, rekao je da je glasao za Vox zato što je stranka govorila jasno, ali i zato što smatra da su pionirski zakoni Španije koji eksplicitno štite žene od rodno zasnovanog nasilja - zajedno sa specijalnim sudovima i strože kazne — diskriminacija muškaraca.
“Žene su te koje ovdje imaju pravo na pretpostavku nevinosti”, rekao je.
Jedan od Voxovih regionalnih lidera našalio se da su neke žene bile previše neprivlačne da bi bile grupno silovane, a drugi je rekao da su “žene ratobornije jer nemaju penise”.
Rodil, nova zamjenica gradonačelnika Elčea iz Voxa, rekla je da njena stranka nema problem sa ženama, samo s idejom da se na nasilje u porodici treba gledati kroz rodno zasnovanu ideologiju, te da muškarac, “samo zato što je muškarac, je loš jer ima gen koji ga čini nasilnim.”
Tvrdila je da je vlada Sančeza ugrozila žene pogrešnim zakonodavstvom koje je moglo pustiti seksualne prestupnike iz zatvora. Sančez se izvinio zbog nenamjernih efekata takozvanog “Da je Da” zakona, koji je imao za cilj da kategoriše sav seks bez pristanka kao silovanje, ali koji je, kroz promjene uslova izricanja kazne, rizikovao smanjenje zatvorskih kazni ili čak puštanje na slobodu na stotine seksualnih prestupnika.
Kako mnogi u Evropi kažu da je došlo vrijeme da se desničarske stranke počnu ozbiljnije shvatati, neki birači u Elčeu žalili su što Vox nisu shvatili dovoljno ozbiljno.
“Nisam mislila da će formirati vladu i činjenica da jesu me iznenadila”, rekla je Isabel Činčila (67) na trgu na kojem se nalaze tri statue Djevice Marije. “Glasaću na nacionalnim izborima da se ovo ne ponovi, jer je njihova vizija društva vrlo reakcionarna”.
Prevod: S.K.
Bonus video:
