U martu 1965. je Luj Armstrong imao seriju koncerata u Njemačkoj Demokratskoj Republici (DDR). Bio je to izazov čak i za superstara džez-muzike – valjalo je za devet dana nastupiti sedamnaest puta u pet gradova.
Turneju, na kojoj je Armstrong svirao sa svojim bendom All Stars, čulo je oko 45.000 istočnih Njemaca.
Politička pozadina turneje stvorila je od nje „izvanredni i ambivalentni“ događaj, kaže nam Paola Malavasi, jedna od kuratorki nove izložbe koja se vraća na Armstrongove koncerte u DDR-u.
Turneja nosi naziv „I've Seen the Wall“ („Video sam zid“), i postavljena je u Das Minsku, muzeju u Potsdamu, gradu nadomak Berlina koji je nekada bio u DDR.
Komunisti neodlučni u vezi sa džezom
U vrijeme turneje Berlinski zid je još bio svježa građevina kojom je sovjetski satelit DDR pokušavao da spriječi bjekstvo građana na Zapad.
Režimska Jedinstvena socijalistička partija Njemačke se pedesetih i šezdesetih posebno protivila popularnoj muzici, zapravo svim manifestacijama koje promovišu zapadni „nihilizam“ i „pornografske“ vrednosti.
Na džez se često gledalo ispod oka. Navodno je lider DDR Valter Ulbriht jednom džez opisao kao „majmunsku muziku imperijalizma“. Ali, stav nije bio baš najjasniji – neki visoki komunistički funkcioneri vidjeli su džez i kao „narodnu muziku“ zbog afroameričkih korijena.
Na kraju je Armstronga pozvala državna Njemačka agencija za umjetnike – moćna institucija koja je imala i ulogu cenzora. Samo oni su mogli da odobre ko će doći da svira u DDR, ili koji domaći bend i pjevač smije da nastupi u inostranstvu.
Turneju su pratile političke govorancije. Šef pomenute agencije Ernst Cilke hvalio je Armstrongov dolazak kao simbol mira i socijalizma, feštu radničke klase i prijateljstva između naroda.
S druge strane, i Sjedinjene Države su imale računa da džez-muzičari nastupaju u zemljama Istočnog bloka kao „ambasadori dobre volje“.
Vlasti u Istočnom Berlinu dopustile su da Armstrong nastupa u halama u koje staje dvije do tri hiljade ljudi. No, zloglasna tajna policija Štazi otvorila je četvore oči, zbog bojazni da bi u publici mogli da niknu neredi ili protest protiv države.
Turneja je dala zamajac džez-sceni u Istočnoj Njemačkoj, a taj muzički izraz slavljen je kao slobodarski.
Jedno političko pitanje
Naslov izložbe podsjeća na izjavu velikog muzičara na jednoj konferenciji za štampu u Istočnom Berlinu. Jedan zapadnonjemački novinar, koji se tamo našao, pitao je Armstronga o Berlinskom zidu koji deli grad.
Ovaj se dvoumio da li da izbjegne odgovor. „Vidio sam Zid… i ne brinem za Zid… brinem za ljude u publici pred kojima ću sjutra svirati!“, rekao je Amrstrong. „Ne mogu da kažem ono što želim da kažem, ali ako me razumijete, zaboravite na sva ostala sranja.“
Prevodilac se tu unervozio – i nije preveo dio u kojem Armstrong priznaje da se uzdržava da kaže šta stvarno misli o Zidu. Umjesto toga, prevodilac je rekao da je pjevač koristio „jake riječi“ i da je pozvao da fokus bude na muzici.
Cilke, direktor državne agencije, brzo se umiješao da prekine temu: „Kako god, zanimljivo je da jedino političko pitanje ove vrste ne dolazi od nas nego od jednog zapadnog medija. Oduševljeni smo što to vidimo.“
Ali, i pitanja istočnonjemačkih novinara su sva bila politička – o situaciji u Americi. Naime, dok Armstrong svira blizu Zida, u Alabami traje marš crnaca koji zahtijevaju pravo glasa.
Drukčiji aktivizam
Svega pola godine ranije je Martin Luter King, lider pokreta za prava crnaca, držao političke govore u Zapadnom i Istočnom Berlinu, zagovarajući pomirenje.
Kingove aluzije da je podjela Njemačke slična podjeli u američkom društvu činile su zvaničnike u Vašingtonu nervoznim. Sovjetski Savez i DDR su stalno isticali da je diskriminacija crnaca dokaz propasti američkog društva. Istočni Njemci snažno su podržavali američki pokret za građanska prava.
Upitan o tome, Armstrong je u Istočnom Berlinu rekao da doprinosi tako što svira svuda u SAD, povezuje se i sa bijelim ljubiteljima džeza – čak i na jugu zemlje, gdje je još važila rasna segregacija. „To je moj mali doprinos. Neki od aktivista to ne rade, ali ja radim.“
Mnogi afroamerički aktivisti su u to vrijeme kritikovali Armstronga jer kao jedan od najpopularnijih crnaca u Americi navodno ne radi dovoljno u borbi protiv diskriminacije. Kako kaže kurator izložbe Džejson Moran, kasnije su svi morali da priznaju da je Amrstrongov aktivizam bio drukčiji i sofisticiraniji.
Za Morana je Armstrong, kao jedna od prvih crnih superzvijezda u SAD i svijetu, „nalazio način da prodre tamo gdje aktivisti sa ulica nisu mogli“.
Bonus video:
