Evropa je tokom 2022. godine bila u šoku. Ispostavilo se da je Rusija, vlasnik najmoćnijih oružanih snaga na kontinentu, zaista sposobna da šalje tenkove, rakete i avione preko svojih granica, bombarduje gradove i osvaja teritorije bez očiglednog razloga, baš kao što su odrasli današnjice upozoreni dok su bili djeca, i to sve dok su njeni političari sve više govorili jezikom diktatora inferiornih država.
Osjećaj da je svako napadnut preplavio je Evropu. Ukrajinske zastave su isticane na zgradama gdje nikad nisu viđeni čak ni nacionalni simboli, a granice su širom otvorene za Ukrajince u potezu bez presedana.
Evropa se suočila sa novim tipom izbjeglica: onih koji su navikli da idu u kafiće i pozorište, koji su možda stigli u pristojnom evropskom automobilu i traže dobru školu za svoju djecu. Razmišljalo se u pravcu da su napadnuti ljudi poput nas, i da smo mi mogli biti na njihovom mjestu da nije bilo Ukrajine koja je stala između ruskog predsjednika Vladimira Putina i Evrope.
Ruska vojska je bila zastrašujuća prijetnja, a mnogi su vjerovali da bi mogla osvojiti evropske prijestonice ako se ne zaustavi nuklearnim oružjem. Na kraju se ispostavilo da je daleko manje efikasna, ali čak i tako, prizor uništenih gradova, ljudi sabijenih u podzemne stanice uz svijeće i improvizovane grobove s kartonskim nadgrobnim spomenicima u stambenim dvorištima bio je mnogo šokantniji od filmova i TV serija koje su u prvi plan iznijele prijetnje ruske invazije.
Prva reakcija Zapada bila je identifikacija sa žrtvom, što je dovelo do brze akcije. Čak i sankcije koje su nekada smatrane ekstremnim, poput isključivanja Rusije iz međunarodnih platnih sistema, zamrzavanja državne imovine i prekida vazdušnih veza, nametnute su iznenađujućom brzinom.
U narednih osamnaest mjeseci, intenzitet zabrinutosti Zapada značajno je opao. Dok Evropa i Sjedinjene Američke Države i dalje vide Ukrajinu kao žrtvu koja zaslužuje podršku, ljudi na Zapadu više ne osjećaju prijetnju na isti način.
Paradoksalno, snaga ukrajinskog otpora, koja je Rusiji uskratila ubjedljivu pobjedu, radila je protiv Ukrajine: Evropa i SAD su izgubile fokus. Rusi možda marširaju prema zapadu, ali nije jasno da li će ikada moći da stignu tamo gdje žele. Ono što je na početku izgledalo kao početak trećeg svjetskog rata, ispostavilo se kao drugi jugoslovenski rat: lokalni sukob na ivici Evrope izazvan sporim raspadom imperije.
Rat izgleda sve više udaljeno i strano, dok istovremeno postaje rutinska stvar. Protesti u znak podrške Ukrajini su sve manje vidljivi, a ukrajinske zastave se sve rjeđe ističu: na nekim mjestima, sada su nadmašene palestinskim zastavama. Sukob Izrael-Gaza smanjio je moć saveznika Kijeva i skrenuo globalnu pažnju s Ukrajine, razbijajući proukrajinski konsenzus.
Oslabila snaga Zelenski efekta
Kako su se percepcije rata mijenjale, mijenjala se i slika o ukrajinskom predsjedniku Volodimiru Zelenskom. Do nedavno je bilo skoro nemoguće zamisliti bilo koji članak koji kritikuje Zelenskog, čije je lice krasilo naslovne strane najvećih svjetskih časopisa i novina.
Ovo obožavanje junaka izazivalo je bijes u Kremlju, gdje bi zvaničnici voljeli da upravo oni budu ti koji će ući u istoriju kao klasični junaci u neherojskom dobu. Ipak, zahvaljujući njihovim postupcima u Ukrajini, činilo se da omraženi protivnik Rusije preuzima tu ulogu. U poređenju sa Zelenskim u njegovoj prepoznatljivoj kaki odjeći, ruski zvaničnici koji su pozirali u vojničkim uniformama izgledali su kao turisti ili drugorazredni kostimirani glumci. Dok su oni izgledali kao da glume, Zelenski je postao miljenik svijeta.
Dok se ukrajinski rat sve više doživljava kao mali, periferni sukob, pogled svijeta na Zelenskog takođe se promijenio. On je i dalje heroj, ali udaljeni, tuđi heroj.
Snaga Zelenski efekta takođe je oslabila. Kada lider zemlje koja je napadnuta pođe da održi govor u nekom stranom parlamentu, i dalje noseći vojnu uniformu, dobija ovacije i obećanja podrške. Međutim, drugi, treći i četvrti put kada to učini, efekat nije isti.
Pored toga, politički heroizam ima još jednu, opasniju dimenziju. Od junaka i spasioca, Zelenski rizikuje da postane čovjek koji je drugima naredio da idu u smrt. Mobilizaciju koja je pomogla Ukrajini da preživi 2022. godinu, čak joj je omogućila da povrati teritoriju, neki sada vide kao razlog zbog kojeg su izgubili svoje voljene.
Dok se ukrajinski rat sve više doživljava kao mali, periferni sukob, pogled svijeta na Zelenskog takođe se promijenio. On je i dalje heroj, ali udaljeni, tuđi heroj
Sada smanjenje intenziteta neprijateljstava u Ukrajini slabi argumente onih koji traže veliki napor da se postigne mir. Umjesto toga, čini se da se agresija završava sama od sebe.
Putin ima dovoljno vojnika samo za lokalne ofanzive koje ne mogu značajno pomjeriti liniju fronta. Moskva ne želi da sprovede još jednu nepopularnu rundu mobilizacije, a Kremlj se nada da će Ukrajina ostati bez vojnika za odbranu, tako da će ih Rusija imati dovoljno da izvede ofanzivu.
Putin nije mogao skinuti osmijeh s lica otkako je neuspeh ukrajinske kontraofanzive jasno pokazao da bi borbe mogle da se okrenu u korist Rusije. Čini se da odgovor na pitanje “koliko dugo će Rusija moći da nastavi rat?” glasi “koliko god bude potrebno.”
Obezbjeđivanje legitimiteta diktaturi
Ruska ekonomija dobro funkcioniše uprkos stalnoj inflaciji, neravnotežama izazvanim rastom vojnih izdataka i rekordno visokim kamatnim stopama. BDP je porastao 3,5 odsto u 2023. godini, a proizvodnja je zabilježila rast od 7,4 odsto, pomažući da se ublaži nejednakost između siromašnijih i bogatijih regiona. Moskva i dalje ostvaruje velike profite od izvoza nafte i gasa. Ekonomski gledano, očigledno je da je u Rusiji moguće normalno živjeti uprkos ratu.
Relativno niski intenzitet borbe i Putinov izvjesni ponovni izbor za predsjednika znače da je brutalna nova verzija Rusije tu da ostane. Na Zapadu se postepeno prihvata ideja da su kontakti sa Rusijom neizbježni, bez obzira na prirodu režima, a to znači buduće obezbjeđivanje legitimiteta diktaturi putem međunarodnih kontakata i sa istokom i sa zapadom.
Na Zapadu se postepeno prihvata ideja da su kontakti sa Rusijom neizbježni, bez obzira na prirodu režima
Ako kontakti sa Zapadom stvarno budu obnovljeni, sankcije će početi da izgledaju kao kažnjavanje običnih Rusa, s obzirom na prihode trezora od međunarodne trgovine. Jedno je kada obični Rusi pate od sankcija zajedno sa režimom, a nešto sasvim je drugo kada pate umjesto režima. Takođe, niko nema odgovor na teška pitanja poput: “Šta se dešava ako odsustvo zapadnog servisa dovede do pada ruskog putničkog aviona?”
Prije osamnaest mjeseci, sve je izgledalo vrlo jasno. Rat je možda uništio živote, poremetio planove i ostavio ljude bez domova, ali je takođe pružio nepokolebljivu moralnu osnovu za međunarodno jedinstvo. Sada, iako ta jasnoća možda i dalje važi za pojedince, ona više nije osnova za opšte povezivanje. Umjesto toga, to je sada razbijeno ogledalo gdje svaki komad odražava nešto nezavisno od drugih.
Trebalo bi da težimo očuvanju jedinstva kad je u pitanju ono što nam je najvažnije, uprkos društvenom i političkom previranju. Zasada, ipak, čini se kao da proživljavamo najmračnije doba.
carnegieendowment.org
Priredila: A. Šofranac
Bonus video:
