„Ovo nije zemlja za mlade ljude”

Donedavno je inženjer vazduhoplovstva Pedro Monteiro smatrao da će se kada završi master studije u Lisabonu, kao i mnogi njegovi vršnjaci, preseliti iz Portugala u bogatije evropske zemlje u potrazi za bolje plaćenim poslom.

Međutim, poreske olakšice koje je predložila portugalska vlada za mlade zaposlene - u nekim slučajevima privremeno i do 100 odsto izuzeća poreza na prihod - uz pomoć u rješavanju stambenog pitanja, natjerale su ga da preispita svoje planove.

“Prethodne vlade su zanemarivale mlade ljude”, kazao je Monteiro, 23-godišnji student vazduhoplovnog inžinjerstva i industrijskog menadžmenta na Višoj tehničkoj školi u portugalskoj prijestonici. “Zemlji smo potrebni i želimo da ostanemo, ali moramo da vidimo znakove da vlada implementira politike koje će nam pomoći”.

Monteiro naročito ističe visoke troškove kupovine ili iznajmljivanja stana usred stambene krize koju je pogoršao dolazak bogatih stranaca koje privlače lakši uslovi za dobijanje boravišnih dozvola i poreske olakšice.

Sumnja da će vladine nove mjere biti dovoljne.

“Neki od mojih prijatelja sada rade u inostranstvu i zarađuju znatno više... i imaju bolje mogućnosti za napredovanje u karijeri”, rekao je. “Pomalo sam skeptičan u pogledu svojih šansi za zaposlenje ovdje u Portugalu.”

Portugal je najnovija u nizu država u Evropi koja pokušava da se bori protiv “odliva mozgova” koji koči njen ekonomski razvoj. Poreske olakšice za mlade radnike, koje su kao dio budžeta trenutno na razmatranju u parlamentu, stupiće na snagu naredne godine i mogle bi da obuhvate čak 400.000 mladih ljudi, uz godišnji trošak od 525 miliona eura.

Odliv talenata u bogatije sjeverne zemlje problem je koji Portugal dijeli sa nekoliko drugih zemalja južne i centralne Evrope, jer radnici koriste pravila slobode kretanja unutar trgovinskog bloka. Zemlje poput Italije pokušale su da se suprotstave ovom trendu na razne načine, ali su rezultati mješoviti.

Rast nedostatka radne snage na regionalnom nivou i lišavanje siromašnijih zemalja prihoda od poreza predstavlja još jednu prepreku za EU, dok pokušava da poboljša svoj slabi ekonomski rast, istovremeno se suočavajući sa padom broja stanovništva i slabijom produktivnošću rada.

Pobjeda Donalda Trampa na američkim izborima ranije ovog mjeseca, povećava uloge, s rizikom od opštih trgovinskih tarifa na evropski izvoz od najmanje 10% - potez koji ekonomisti kažu da bi mogao da pretvori evropski anemični rast u pravu recesiju.

Prema podacima portugalskog Opservatorija za emigraciju, oko 2,3 miliona ljudi rođenih u Portugalu, ili 23% njenog stanovništva, trenutno žive u inostranstvu. To uključuje 850.000 portugalskih državljana uzrasta od 15 do 39 godina, što je oko 30% mladih Portugalaca i 12,6% radno sposobnog stanovništva.

Zabrinjava i to što oko 40% od 50.000 ljudi koji svake godine završe fakultete ili tehničke škole emigrira, pokazalo je istraživanje koje su sproveli Business Roundtable Portugal i Deloitte na osnovu zvaničnih statistika, što Portugal košta milijarde eura u izgubljenim prihodima od poreza na dohodak i doprinosima za socijalno osiguranje.

Demografski pakao

“Ovo nije zemlja za mlade ljude”, rekao je Pedro Ginjeira do Nascimento, izvršni direktor Business Roundtable Portugal, organizacije koja predstavlja 43 najveće kompanije u ovoj zemlji sa 10 miliona stanovnika. “Portugal doživljava pravi demografski pakao jer zemlja nije u stanju da stvori uslove za zadržavanje i privlačenje mladih talenata.”

Unutrašnja migracija unutar EU djelimično je izazvana razlikama u platama između članica Unije. Neki ekonomski migranti takođe kažu da traže bolje beneficije, kao što su penzije i zdravstvena zaštita, i manje rigidne, hijerarhijske strukture koje daju više odgovornosti onima sa nižim ulogama.

Zabrinutost raste zbog dugoročne održivosti ekonomskog modela Evrope, sa populacijom koja brzo stari i neuspjehom da osvoji značajan udio na tržištima visokog rasta budućnosti, od tehnologije do obnovljivih izvora energije.

Predstavljajući niz reformskih predloga koji imaju za cilj povećanje lokalnih inovacija i ulaganja, bivši predsjednik Evropske centralne banke Mario Dragi rekao je u septembru da region čeka “spora agonija” opadanja ako ne bude efikasniji u smislu konkurentnosti.

Ester Sovek (45) i njen suprug sele se iz Mađarske u Austriju, gdje radnici prosječno zarađuju 40,9 eura po satu u poređenju sa 12,8 eura po satu u Mađarskoj, što predstavlja najveći jaz u platama između susjednih zemalja u EU.

Broj Mađara koji žive u Austriji povećao se na 107.264 do početka 2024. godine, sa svega 14.151 koliko ih je bilo kada se Mađarska pridružila EU.

Sovekin suprug, koji radi u građevini, dobio je ponudu za posao u Austriji, dok je ona radila u medijima i računovodstvu u raznim multinacionalnim kompanijama. Navela je bolju platu, penzije, radne uslove i zdravstvenu zaštitu kao motive za selidbu. Takođe je izrazila zabrinutost zbog političke situacije u Mađarskoj, strahujući da bi mogla krenuti putem Velike Britanije i napustiti EU.

“Ovdje je došlo do promjene režima 1989. godine, a 30 godina kasnije i dalje čekamo na čudo koje će nam omogućiti da sustignemo Austriju”, rekla je Sovek, osvrćući se na revoluciju prije više od tri decenije koja je okončala komunističku vlast u Mađarskoj.

Nakon bregzita, Holandija je zamijenila Britaniju kao najpoželjnija destinacija za portugalske stručnjake, dok su Njemačka i skandinavske zemlje takođe popularne. Mnogi Evropljani i dalje odlaze u Sjedinjene Države u potrazi za boljim poslovima - oko 4,7 miliona ih je živjelo tamo 2022, prema podacima Instituta za migracionu politiku iz Vašingtona, koji ipak bilježi dugoročan pad ove migracije od 1960-ih godina.

Tokom 2023, 4.892 Portugalca emigrirala su u Holandiju, čime je prvi put premašena Britanija, koja je 2019. primila 24.500 Portugalaca. Kod kuće se suočavaju sa osmim najvišim poreskim opterećenjem u Organizaciji za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD), čak iako su cijene nekretnina porasle za 186 procenta, a kirije za 94 odsto od 2015. godine, prema podacima stručnjaka za nekretnine iz kompanije “Confidencial Imobiliario”.

Samac u Portugaliji bez djece 2023. godine u prosjeku je zarađivao 16.943 eura nakon oporezivanja, u poređenju sa 45.429 eura u Holandiji, prema podacima Eurostata.

Portugal će mlađima od 35 godina, koji zarađuju do 28.000 eura godišnje, ponuditi 100% oslobađanje od poreza tokom prve godine rada, s tim što će se pogodnost postepeno smanjivati olakšice na 25% između osme i desete godine.

Mladima će takođe biti omogućeno oslobađanje od transakcijskih poreza i poreza na promet prilikom kupovine prve nekretnine, kao i pristup državnim garantovanim kreditima i subvencijama za stanarinu.

“Kreiramo čvrst paket koji pokušava da riješi glavne razloge zbog kojih mladi odlaze,” rekao je ministar Antonio Leitao Amaro u intervjuu za Rojters.

“Stvari se neće promijeniti”

Leitao Amaro je rekao da nije siguran da li će poreske olakšice dati rezultate, ali da njegova vlada, koja je stupila na dužnost u aprilu, mora pokušati nešto novo. “Ako ne djelujemo ambiciozno, stvari se neće promijeniti i Portugal će nastaviti ovim putem,” izjavio je.

Italijanska vlada je već otkrila da su poreske olakšice kao podsticaji skupe i podložne prevarama.

U januaru je Italija naglo smanjila sopstveni program koji je koštao 1,3 milijarde eura u izgubljenim poreskim prihodima, čak i dok je privlačio radnike iz sektora tehnologije, poput Alesandre Marijani, nazad u zemlju.

Povratnicima je prije 2024. nuđeno pravo na poresku olakšicu od 70% na period od pet godina, koja se u određenim okolnostima mogla produžiti za još pet godina. Sada, Italija planira da ponudi skromniji program usmjeren na specifične vještine, nakon što je privukla samo 1.200 nastavnika i istraživača - što oblasti u kojima Italija ima posebno izražen nedostatak radne snage.

Mariani je rekla da su podsticaji bili ključni faktor zbog kojeg je 2021. odlučila da se vrati u Milano, jer su joj omogućili da zadrži isti životni standard koji je imala u Londonu.

“Da je sve bilo isto bez ovog programa, uopšte to ne bih uradila”, rekla je Marijani, koja sada radi u italijanskom ogranku velike tehnološke kompanije.

S obzirom da će njene poreske olakšice biti ukinute do 2026. osim ako ne kupi kuću ili ne dobije dijete, Marijani će se suočiti sa padom plate i ona kaže da opet razmišlja o odlasku iz zemlje.

Prevod: N.B.