Mnogi posmatrači su odahnuli početkom ove godine kada je tradicionalni proevropski savez - lijevi centar, desni centar i liberalne partije - zadržao većinu na izborima za Evropski parlament. Ove partije, koje su vladale Evropom posljednje četiri decenije, trebalo bi da podrže novu Evropsku komisiju Ursule fon der Lajen do kraja mjeseca, sa deklarisanim ciljem da evropsku ekonomiju učine zelenijom, konkurentnijom i sigurnijom.
Međutim, iza ovog uobičajenog izvještaja o političkoj moći EU stoji drugačija, manje ohrabrujuća stvarnost. Komisija Fon der Lajenove još nije stupila na dužnost, a krajnja desnica već značajno značajno više od očekivanog utiče na politiku. I biće ohrabrena povratkom Donalda Trampa u Bijelu kuću.
Novi Evropski parlament, čiji je zadatak da odobri novi sastav Komisije, je najviše desničarski u istoriji EU. Više od polovine poslanika dolazi iz Evropske narodne stranke (EPP) desnog centra Fon der Lajenove i krajnje desničarskih grupa kao što su Evropski konzervativci i reformisti (ECR), koji okupljaju stranku italijanske premijerke Đorđe Meloni i ekstremnije desničarske stranke poput francuskog Ponovnog osvajanja i Švedskih demokrata. Tu je i grupa Patriote za Evropu (PfE), koju zajedno vode Marin le Pen i Viktor Orban, kao i još ekstremnija Evropa suverenih nacija (ESN), kojom dominira njemačka stranka Alternativa za Njemačku.
Ursula fon der Lajen zna da će njenoj novoj komisiji biti potrebna podrška onih krajnje desničarskih partija za koje se nekada klela da će ih izbjegavati
Isto važi i za druge dvije glavne institucije koje dijele izvršnu vlast u Evropi. Više od polovine članova budućeg sastava Evropske komisije (koje predlažu države članice) i Evropskog savjeta dolazi iz redova desnice. Ovo pomjeranje udesno u ravnoteži moći je bez presedana i moglo bi značiti kraj centrističke većine koja je vladala Evropom od osnivanja EU. Fon der Lajen se u prvom mandatu javno obavezala da će ostati u političkom centru, ali bi nova Komisija mogla biti sklona da potraži saveznike s desne strane tradicionalnog konzervativnog bloka EPP-a kako bi ostvarila svoje političke ciljeve.
Zašto je to tako? Koalicije u Evropskom parlamentu su se istorijski gradile na osnovu određenih pitanja, i nijedna komisija se nikada nije oslanjala na unaprijed određenu parlamentarnu većinu tokom svog petogodišnjeg mandata. To znači da će glasovi krajnje desnice vjerovatno pružiti način za Fon der Lajen da progura neke od svojih najkonzervativnijih politika, dok zadržava privid ugleda koji joj pruža podrška mejnstrim EU partija.
Pošto novu komisiju politički ne obavezuje niti je odgovorna svom proevropskom mejnstrim savezu, vrata za saradnju s krajnjom desnicom ostaju otvorena. Ukupna snaga tri krajnje desničarske grupe (ECR, PfE i ESN) čini 187 od 720 mjesta u parlamentu. To ih čini moćnim novim saveznicima za EPP. Pored toga, u Evropskom savjetu, koji se sastoji od šefova država, dominiraju 14 nacionalnih vlada koje vodi ili podržava desnica ili krajnja desnica, i one bi mogle natjerati komisiju da odstupi od svojih deklarisanih prioriteta.
Za uvid u ono što bi moglo uslijediti, dovoljno je da se podsjetimo situacije s početka ove godine, kada je Fon der Lajen, koja je tada bila odlazeća predsjednica Komisije, popustila pred protestima poljoprivrednika - koje je podržavala krajnja desnica - i odustala od zelenog plana.
Od tada, pojavio se jasan obrazac povlačenja zelenih politika EU. Prvo je uslijedio otpor protiv zabrane motora sa unutrašnjim sagorijevanjem, koja zahtijeva da svi novi automobili imaju nultu emisiju CO2 od 2035. godine, a zatim su uslijedili odlaganje primjene regulative o krčenju šuma, ublažavanje Direktive o korporativnoj održivosti i odlaganje pravila za ekološki prihvatljiviju zajedničku poljoprivrednu politiku.
Jasno je da mejnstrim struje tiho prisvajaju agendu krajnje desnice i po tome što je stranka Braća Italije Đorđe Meloni obezbijedila potpredsjedničko mjesto u Evropskom parlamentu, zajedno sa nekoliko predsjedavajućih poslaničkih odbora i moguće jednim komesarom EU.
Tačno je da su Orbanov PfE i još ekstremniji Suverenisti zvanično isključeni iz udruživanja sa glavnim EU partijama prema tzv. sanitarnom kordonu - nepisanom sporazumu između partija centra da isključe ekstremne frakcije sa oba kraja političkog spektra. Međutim, to nije spriječilo EPP da u septembru sa svim krajnje desničarskim grupama glasa o rezoluciji koja priznaje Edmunda Gonzalesa za predsjednika Venecuele.
U stvari, zaštitni zid protiv krajnje desnice koji djeluje širom Evrope već je probijen u Češkoj, Italiji, Holandiji, Slovačkoj i Švedskoj, gdje su vladajuće koalicije sastavljene od konzervativaca i krajnje desničarskih političara.
Poslanici EP ne bi smjeli da propuste priliku da pitaju Fon der Lajen i njene imenovane kandidate da se izjasne u vezi sa jednim važnim pitanjem: na koju političku većinu će se oslanjati i kojoj će odgovarati tokom narednih pet godina
Nekoliko lidera EPP-a imalo je opsežne kontakte sa krajnje desničarskim poslanicima EP povezanih sa Melonijevom tokom prošle godine, a Fon der Lajen je prihvatila italijanske centre za deportaciju u inostranstvu. Pored toga, EPP je odbio da potpiše deklaraciju koju su podržali socijalisti, zeleni, liberali i ljevičari kako bi držali krajnju desnicu "na distanci" na svakom nivou. Ovo je izazvalo uzbunu, koja svakim danom postaje sve glasnija.
Svi nominovani komesari intervjuisani su tokom posljednje dvije nedjelje na javnoj saslušanju u Evropskom parlamentu kako bi se provjerilo da li dorasli tom poslu. Parlament bi mogao da odbaci cijeli niz kandidata. Međutim, to je malo vjerovatno jer bi značajno odložilo stupanje nove Evropske komisije na dužnost.
Poslanici Evropskog parlamenta ne bi smjeli da propuste priliku da pitaju Fon der Lajen - i njene imenovane kandidate - da se izjasne u vezi sa jednim važnim pitanjem: na koju političku većinu će se oslanjati i kojoj će odgovarati tokom narednih pet godina? Na krajnje desničarsku većinu pro-Trampovih konzervativaca i bivših marginalaca, ili na političke snage mejnstrima, poput socijalista, liberala i zelenih? Njeni postupci u posljednjih nekoliko mjeseci ukazuju na samo jedan pravac. Dobro došli u novu Evropu.
Autor je profesor prava EU na Fakultetu HEC u Parizu i gostujući stipendista i istraživač demokratije na Univerzitetu Harvard
Članak je preuzet iz "Gardijana"
Prevod: A.Š.
Bonus video:
