Balkanskom rutom je sada teže: Ovo je novi put heroina do Zapada

Alizea Smit sjedi na plastičnoj gajbi ispred tezge sa voćem i povrćem u Vinbergu u Kejptaunu. To je dobra lokcija. Velika je potražnja za njenim pomorandžama i avokadom. A njen diler heroina je na uglu, samo nekoliko metara odatle. Gospođa Smit (što nije njeno pravo ime), koristi tu drogu šest godina i kupuje tri - četiri kuglice dnevno za po 30 randa (oko dva eura). Ako ne proda dovoljno svježih proizvoda da bi nahranila svoju naviku, uveče radi kao prostitutka. „Heroin je najgori”, kaže ona. „To je prva droga koju sam probala od koje je nemoguće pobjeći”.

Zavisnici od heroina su donedavno bili rijetki u Africi. Tokom 1980-ih i 199-ih, korisnika je bilo uglavnom u turističkim centrima poput Zanzibara ili u enklavama bjelačkoj hipsteraja u gradovima poput Jonhanesburga.

Od 2006, međutim, potrošnja heroina se povećala brže u Africi nego na bilo kojem drugom kontinentu, prema Kancelariji UN za drogu i kriminal (UNODC). Trgovina drogom ima razorne posljedice, ne samo na javno zdravlje, nego i na politiku.

Ruta za šverc kokaina duž istočne obale Afrike

Porast prisustva heroina u Africi djelimično je odraz povećanja globalnih zaliha. Pošto su talibani učvrstili kontrolu u djelovima Avganistana, gdje se proizvodi 85 odsto svjetskog heroina, proširena je teritorija na kojoj se proizvodi opijumski mak. Proizvodnja opijuma 2017. se povećala za 65 odsto na 10.500 tona, što je najviša koju je UNODC zabilježio od kada prikuplja podatke 2000.

Tamo ne samo da se proizvodi više heroina, nego se sve veći dio te droge švercuje preko Afrike. Takozvana balkanska ruta, koja obuhvata Iran, Tursku i jugoistočnu Evropu, bila je glavni put za prebacivanje heroina na Zapad. Međutim, tokom protekle decenije, transfer droge tim putem je otežan, kao posljedica pojačane kontrole turskih granica u odgovoru na rat u Siriji i pokušaja evropskih država da spriječe priliv izbjeglica.

Kao rezultat toga, sve veća količina narkotika se šalje preko „južne rute”.

Na toj ruti, poznatoj i kao „smack track”, heroin putuje iz Avganistana do makranske obale Pakistana, gdje se pošiljka ukrcava na tradicionalni arapski brod (dhow) sa trouglastim jedrima. (Dio heroina se takođe švercuje u kontejnerima velikih brodova). Tokom godine, osim monsunske sezone, jedrenjaci plove jugozapadno kroz Indijski okean prije nego što se usidre uz obalu Somalije, Kenije, Tanzanije i Mozambika.

Heroin jedan od glavnijih izvoznih proizvoda Mozambika

Manji brodovi pokupe švercovanu robu i prebacuju je na plaže i u uvale, ili u komercijalne luke. Heroin se odatle kopnom prebacuje u Južnoafričku Republiku a potom brodom ili avionom u Evropu ili Ameriku, prema izvještaju Simon Hejsom, Pitera Gastroa i Marka Šoa iz Globalne inicijative protiv transnacionalnog organizovanog kriminala. Iako je duža od balkanske rute, visoke marže na šverc droge to više nego nadoknađuju.

Vlasti nemaju uspjeha u suzbijanju šverca. Multinacionalne pomorske snage na čelu sa Amerikancima vrše zapljene od 2010. Ali, to je uglavnom antiteroristička aktivnost, a ne ona za borbu protiv droge.

Oni oduzimaju heroin na osnovu toga da od prodaje droge finansiraju talibane, ali nemaju mandat da hapse švercere. Što se tiče zapljene na afričkom kopnu, njih je izuzetno malo, saopštio je UNODC. Policija nekad i ne pokušava jer su vlasti i njihovi politički pokrovitelji često u savezu sa švercerima.

Štetni efekat trgovine heroinom na politiku je najevidentniji u Mozambiku. Iako je podatke teško provjeriti, heroin je možda najveći ili drugi po veličini izvozni proizvod Mozambika (nakon uglja), kaže Džozef Hanlon iz Londonske škole ekonomije.

Trgovina drogom šteti i Južnoafričkoj Republici, koja se koristi kao baza za dalju isporuku zbog dobre infrastrukture i slabe valute (zbog čega su jeftine usluge poput advokatskih). Nadmetanje za kontrolu tržišta heroina među šefovima bandi doprinijelo je porastu broja ubistava u Kejptaunu.

U Južnoafričkoj Republici su takođe najjače posljedice trgovine heroinom na javno zdravlje. Pošto se posrednici uglavnom isplaćuju u narkoticima, kako veleprodaja raste, sve je veći upliv heroina u domaće maloprodajno tržište. Spremna armija dilera nameće heroin potrošačima.

Diler gospođe Smit, 35-godišnji migrant iz Tanzanije, po imenu Džuma, opisao je kako funkcioniše njegovo poslovanje. Novim korisnicima se nude „početnički paketi” a stari se nagrađuju za lojalnost besplatnim paketićem u vrijednosti od 30 randa za svaki peti kupljeni. On plaća 500 randa za „energetski paket” od kojeg zaradi 250 randa pošto bandama plati „porez”. Iako je dilovanje rizično, Džuma kaže da je bolje od života u Zanzibaru, gdje je zarađivao dva dolara dnevno popravljajući telefonske stubove. To nije bilo dovoljno za izdržavanje supruge i dvoje djece tako da je emigrirao u Južonafričku Republiku.

Podaci o južnoafričkim korisnicima heroina su nepotpuni. Više od hiljadu osoba dobija tretman, dok ih prije dvije decenije nije bilo uopšte, ali to je samo dio korisnika. Prema jednoj procjeni, broj intravenoznih korisnika iznosi 75.000 ili 0,2 odsto odraslih. Ipak, ubrizgavanje je samo jedan od načina za konzurmiranje heroina. Mnogi ga puše u obliku toksičnog koktela od deterdženta tableta za spavanje i metamfetamina. Malobrojni koriste „blututing” - proces u kojem se vadi krv nakon uzimanja droge i ubrizgava drugoj osobi. U državi gdje je HIV i dalje uobičajen, to je i te kako rizično.

„Blututing” je ubrizgavanje krvi osobe koja je upravo uzela drogu

Krejven Endžel, pastor koji vodi centar za rehabilitaciju blizu Kejptauna za pripadnike bandi koji se drogiraju, kaže da je heroin bez sumnje sada „moderna droga”. Dodaje da je tokom proteklih pet godina pretekao metamfetamin kao omiljeni narkotik. Zavisnici koji se oporavljaju su saglasni.

Za mnoge od njih, uzimanje heroina je način da izbrišu teška sjećanja na borbu narkobandi za kontrolu. „Droga mi je bila potrebna da bih umirio savjest”, objašnjava član jedne bande. Sve dok južna ruta napreduje, malo je vjerovatno da će se smanjiti potražnja za opijumom za spas duše.

Nagodba između švercera i države

Šverc u Mozambiku kontrolišu moćne porodice, a njime tajno upravlja Frelimo, bivša marksistička vladajuća stranka. U hotelu u Nampuli, na sjeveru zemlje, radnik jednog narkobosa objašnjava nagodbu između švercera i države. U zamjenu za političke donacije i lični profit, Frelimo švercerima garantuje zaštitu od hapšenja. Ta stranka takođe izdaje dozvole švercerima da uvoze i izvoze robu bez provjere u luci Nakala. U jednom navodnom slučaju, švercer je uz odobrenje Frelima uvezao stotine motocikala u čijim rezervoarima za gorivo je bio upakovan heroin.

U Mozambiku nije bilo hapšenja značajnih figura zbog šverca droge. Policijskih zapljena skoro da nema, a južnoafrički zvaničnici za kriminalno-obavještajni rad se žale da kolege iz Mozambika blokiraju njihove istrage.

"Ekonomist", Prevela i priredila: Angelina Šofranac

Vijesti