Prizor u kojem je sažeta prava cijena zadovoljavanja apetita Zapada za jeftinom garderobom, bila je tragedija u fabrici blizu Dake, u kojoj je poginulo više od 500 osoba.
Najgora industrijska nesreća u istoriji Bangladeša je još jedan podsjetnik na okrutnu stvarnost globalne trgovine garderobom i nehumane uslove u kojima se proizvodi roba za evropske i američke maloprodajne lance.
Da bi potrošačima u razvijenim državama obezbijedili garderobu po povoljnim cijenama, slabo plaćeni radnici u državama poput Bangladeša moraju da rade u opasnim, često smrtonosnim uslovima.
"Vlada, vlasnici lokalnih fabrika i međunarodna tekstilna industrija daju radnicima jedne od najnižih plata u svijetu, a nisu našli za shodno da stvore bezbjedne uslove za one koji oblače ljude širom svijeta", naveo je u saopštenju direktor Hjuman rajts voča za Aziju, Bred Adams.
U posljednjoj deceniji širom Dake nikle desetine fabrika
Od skromnih početaka 1980-ih, tekstilna industrija je prerasla u biznis vrijedan 20 milijardi dolara, koji donosi skoro 80 odsto zarade od izvoza
Kombinacija rasprostranjene korupcije, gledanje kroz prste prilikom izdavanja građevinskih dozvola i nemaran odnos vlasnika fabrika prema bezbjednosnim standardima, često ima tragičan epilog, samo što je u ovom slučaju tragediji doprinijela svaka zapadna kompanija koja koristi Bangladeš kao izvor jeftine garderobe.
Bangladeš je, nakon Kine, drugi po veličini izvoznik tekstilne robe u svijetu, pri čemu 60 odsto ide u Evropu, 23 odsto u SAD a pet odsto u Kanadu.
Tokom trke za profitom u posljednjoj deceniji, širom Dake su nikle desetine fabrika tekstila.
Od skromnih početaka 1980-ih, tekstilna industrija je prerasla u biznis vrijedan 20 milijardi dolara, koji donosi skoro 80 odsto zarade od izvoza.
Što je još važnije za ovu konzervativnu muslimansku naciju, tekstilna industrija je obezbijedila posao za četiri i po miliona radnika, od kojih su četiri petine žene.
Milioni djevojaka iz siromašnih porodica su tako našli izlaz iz siromaštva.
Tekstilna industrija je simbol uspona ekonomije Bangladeša posljednjih godina. Nekada istočno krilo Pakistana, Bangladeš je stekao nezavisnost nakon krvavog rata 1971, koji je uništio njegovu ekonomiju.
U tekstilnoj industriji Bangladeša radi 3,5 miliona žena
Država je postala sinonim za teško siromaštvo u godinama koje su uslijedile. Usljed političke nestabilnosti, korupcije i prenaseljenosti, zavisila je od strane pomoći.
Danas, velikim dijelom zahvaljujući eksplozivnom rastu industrije odjeće, Bangladeš je uvršten u takozvane „Sljedećih jedanaest“ ekonomije. Taj termin je upotrijebila banka Golman Saks, da bi opisala države poput Indonezije i Irana, Meksika i Južne Koreje, koje imaju potencijal da uđu u krug najvećih svjetskih ekonomija u usponu u ovom vijeku.
Tajna konkurentnosti Bangladeša je dijelom u tome što moćni maloprodajni lanci sa Zapada huškaju vlasnike fabrika jedne protiv drugih, kako bi obezbijedili najnižu cijenu.
Drugi faktor je Vlada, koja guši sindikalnu aktivnost kako bi zaštitila glavni izvor prihoda i zadovoljila tajkune koji su postali dio političkog i društvenog establišmenta.
Zahvaljujući političkom uticaju i novoj industrijskoj policijskoj jedinici, koja guši pobunu u fabrikama, kažu sindikalni aktivisti u Bangladešu, vlasnici fabrika su ti koji plate radnika drže na tako niskom nivou i ne bivaju kažnjeni za nepoštovanje bezbjednosnih standarda
A to omogućavaju Bangladežani, radeći u uslovima koje je papa Franjo opisao kao „prinudni rad“. Neki zarađuju manje od dva dolara dnevno.
Inertnost povodom unapređenja bezbjednosnih uslova i povećanja plata je dijelom rezultat upletenosti moćnika iz tekstilne industrije u strukture vlasti.
Rojters piše da su više od 30 bosova iz tekstilne industrije članovi parlamenta, što je oko 10 odsto poslanika.
"Najmanje 50 odsto članova parlamenta ima neki oblik poslovnih veza,“ kazao je Rojtersu Babul Ahter, lider Centra za radničku solidarnost iz Bangladeša.
Aktivisti poput njega, koji vode kampanju za bezbjednije fabrike i bolje plate, često se tretiraju kao državni neprijatelji, u zemlji čija bi ekonomija propala u slučaju povlačenja stranih brendova, ističe Rojters.
Osmospratnica se srušila kao kula od karata
Istaknuti aktivista, Aminul Islam, prošle godine je platio cijenu. Njegovo tijelo, sa tragovima mučenja, nađeno je jednog dana daleko od mjesta na kojem je posljednji put viđen. Vlada je negirala umiješanost u njegovo ubistvo, ali je Islam u prošlosti hapšen i mučen. Istraga povodom njegovog ubistva još traje.
I Ahter je privođen zbog podsticanja nasilja i prebijan u zatvoru prije tri godine, nakon talasa radničkih nemira. Kaže da su i dalje na snazi optužbe protiv njega iz tog vremena i da ga prate nepoznati muškarci, za koje sumnja da su obavještajni agenti.
Zahvaljujući političkom uticaju i novoj industrijskoj policijskoj jedinici, koja guši pobunu u fabrikama, kažu sindikalni aktivisti u Bangladešu, vlasnici fabrika su ti koji plate radnika drže na tako niskom nivou i ne bivaju kažnjeni za nepoštovanje bezbjednosnih standarda.
Za širu oblast Dake, u kojoj se nalazi na hiljade fabrika tekstila, postoji samo 18 inspektora. Prema izvještaju Hjuman rajts voča, fabrike unaprijed dobijaju upozorenje na inspekcije.
U fabričkim halama širom države od 160 miliona stanovnika, malo ko saosjeća sa tajkunima tekstilne industrije
U utorak mu je sud zaplijenio imovinu a narod je tražio njegovo pogubljenje, posebno kada se saznalo da se tragedija mogla izbjeći da su poslušali upozorenje jednog inženjera koji je posjetio zgradu dan ranije.
Lokalni zvaničnici i mediji u Bangladešu kažu da je Rana nedodirljiv kao mafijaški bos i da je učestvovao u trgovini drogom i oružjem.
Navodno je ugošćavao lokalne političare, sa kojima je igrao bilijar, pio i drogirao se.
"Njujork tajms" piše da su kriminal i politika odavno isprepletani u Bangladešu, posebno na lokalnom nivou. Međutim, odjeća je dodala element koji je uglavnom nedostajao: novac. Cijena zemljišta u Savaru je skočila dok su se na brzinu otvarale nove fabrike kako bi se zadovoljila potražnja Zapada.
Najomraženiji čovjek u Bangladešu: Sohel Rana
Prema pisanju lista „Dejli star“, 35-godišnji Rana je koristio svoje političke veze da bi došao do zemljišta na kojem je sagrađena fabrika. Građevinsku dozvolu su mu izdali politički saveznici uprkos spornim dokazima o vlasništvu nad zemljištem.
Za nadogradnju novih spratova, dozvolu mu je izdao gradonačelnik lično, iako zvanično za to nije ovlašten. Takva praksa je stvorila ozbiljne rizike jer su zvaničnici izdavali dozvole, često za mito, ne insistirajući na bezbjednosnim standardima.
Udruženje proizvođača i izvoznika garderobe Bangladeša (BGMEA) je na udaru kritika medija zato što štiti svoje članove kada se dese nesreće u fabrikama
"Novac je njegova moć,“ rekao je za „Njujork tajms“ Ašraf Udin Kan, bivši gradonačelnik Savara, koji kaže da je Rana umiješan u trgovinu drogom.
Pored Rane, uhapšena su četiri vlasnika fabrika i dva inženjera, a gradonačelnik je smijenjen zato što je mimo propisa odobrio izgradnju kompleksa Rana Plaza.
Od buma u trgovini odjećom obogatio se i Muhamed Fazlul Azim. Tokom tri decenije, njegova imperija je narasla od jedne do čitavog niza fabrika, koje zapošljavaju 26.000 radnika i imaju godišnji obrt od oko 200 miliona dolara.
Evropska unija je saopštila da razmatra trgovinske mjere protiv Bangladeša, koji ima povlašten trgovinski status prema Evropi, kako bi ga natjerala da unaprijedi bezbjednosne standarde
On se, međutim, žali zato što su mu se troškovi uvećali u posljednjih nekoliko godina. Smatra da je vrijeme da veliki zapadni brendovi koje snabdijeva plate više za garderobu i prestanu da smanjuju maržu koju dobija.
"Kupci ne daju ništa. Samo kažu 'povećaj produktivnost'", rekao je Azim u intervjuu za Rojters.
U fabričkim halama širom države od 160 miliona stanovnika, malo ko saosjeća sa tajkunima tekstilne industrije. Čak ni nakon nesreće ovakvih razmjera, mnogi u Savaru ne očekuju da će Rana biti kažnjen ili da će se stati na kraj takvoj poslovnoj praksi.
Udruženje proizvođača i izvoznika garderobe Bangladeša (BGMEA) je na udaru kritika medija zato što štiti svoje članove kada se dese nesreće u fabrikama. Grupe za ljudska prava kažu da ne postoji slučaj u kojem je vlasnik fabrike gonjen zbog smrti radnika.
Britanska kompanija Prajmark imala proizvodnju u srušenoj zgradi
BGMEA je saopštila da je ove nedjelje razgovarala sa predstavnicima više od 40 brendova, uključujući H&M, JC Peni, Gep, Inditeks, Levis, Marks & Spenser, Tesko, Target, Najki i Prajmark.
Grupa je u saopštenju od četvrtka navela da su kupci osnovali komisiju „da razmatra sva pitanja u vezi sa bezbjednošću proizvodnih jedinica, uključujući njihovu građevinsku strukturu.“
Međunarodni maloprodajni lanci mogu učiniti više kako bi se založili za bolje bezbjednosne standarde u fabrikama tekstila koje proizvode njihovu robu, u Bangladešu i drugdje, i da ne ignorišu krv, znoj i suze kojima je natopljena majica ili pantalone koje nose kupci sa Zapada.
Evropska unija je saopštila da razmatra trgovinske mjere protiv Bangladeša, koji ima povlašten trgovinski status prema Evropi, kako bi ga natjerala da unaprijedi bezbjednosne standarde.
Zapadni brendovi sve škrtiji
Zapadni lanci mogu prodati odjeću iz Bangladeša po deset puta većoj cijeni od fabričke. Oni su počeli da opsjedaju ovu državu u stalnoj potrazi za nižim cijenama.
Minimalna mjesečna zarada u industriji tekstila u Bangladešu iznosi tri hiljade taka (38,5 dolara). Rojters piše da je samo mali dio radnika minimalno plaćen.
Nekoliko vlasnika fabrika, menadžera i predstavnika maloprodajnih lanaca u Daki, kazalo je nezvanično Rojtersu da brendovi plaćaju sve manje i da su cijene opale za 40 odsto u posljednje dvije godine
Privučene niskim troškovima, čak se i kineske tekstilne kompanije sele u Bangladeš. Zapadni brendovi redovno vrše pritisak na bangladešku Vladu i udruženje proizvođača odjeće da osiguraju bezbjedne uslove i pristojne plate. Međutim, Mikail Šipar iz Ministarstva rada, kaže:
"Govore nam da povećamo zarade a oni sami nisu spremni da plate više za robu.“
Nekoliko vlasnika fabrika, menadžera i predstavnika maloprodajnih lanaca u Daki, kazalo je nezvanično Rojtersu da brendovi plaćaju sve manje i da su cijene opale za 40 odsto u posljednje dvije godine. Kupci nekad odbijaju da pregovaraju, svjesni jake konkurencije među vlasnicima fabrika kada su u pitanju velike narudžbe.
"To nije toliko krivica brendova koliko vlasnika fabrika koji podrivaju jedni druge", rekao je predstavnik jednog velikog američkog brenda u Bangladešu.
"Ako se oni međusobno podrivaju, naravno da ćemo to iskoristiti – tako da su cijene sve niže".
Vlada guši sindikalne aktivnosti
Sindikalni aktivisti kažu da dok brendovi zakidaju svoje snabdjevače, vlasnici fabrika škrtare na zaradama koje isplaćuju i za to imaju političku podršku.
Neki radnici dobijaju manje od minimalne zarade a mnogi žive u bijednim uslovima. Rojters navodi primjer Minare, jedne od tri i po miliona žena koje rade u tekstilnoj industriji.
Ona živi u sobi bez prozora, sa suprugom i 15-godišnjom kćerkom. Toalet i kuhinju dijele sa komšijama. I djevojčica pomaže u fabrici a, zajedno sa prekovremenim radom, njih dvije jedva da zarade 90 dolara mjesečno, od čega polovinu daju za kiriju.
Minara kaže da je cijena košulje u Evropi ili SAD jednaka njenoj mjesečnoj zaradi.
"Ali, ako bi vlada ozbiljno shvatila situaciju i vlasnicima izdala naređenja, sve bi bolje funkcionisalo", rekla je Rojtersu.
Vlada pomaže u suzbijanju sindikalnog aktivizma. Usred radničkog nasilja 2010, osnovala je industrijsku policijsku jedinicu od 2.990 pripadnika, koja prikuplja obavještajne podatke i sprečava nerede u fabričkim zonama.
"Ako sindikati demonstriraju da dignu glas, industrijska policija dođe i kaže im da prekinu protest,“ rekao je Ahter iz Centra za radničku solidarnost.
"Ako ne prestanu, napašće ih i prebiti pendrecima“. Vlada demantuje da guši sindikate i tvrdi da su mnogi aktivisti politički motivisani i da, uz podršku nevladinih organizacija sa Zapada, namjerno izazivaju socijalne nemire.
Galerija
Bonus video:
