Ako još neko vjeruje da lično nije i političko, Saudijska Arabija ima testeru za kosti u ponudi. Od kada je rukovodstvo te kraljevine navodno poslalo tim ubica u Istanbul da likvidiraju novinara Džamala Hašogija i riješe se njegovog tijela u Narkos stilu, u zapadnim prijestonicama kipte od bijesa zbog sloma „poretka zasnovanog na pravilima“, piše portal Politiko.
Većina pritom upire prst u predsjednika SAD Donalda Trampa, čiji je prezir prema međunarodnom sistemu, bilo da se radi o Ujedinjenim nacijama, sporazumima o ljudskim pravima ili dugotrajnim savezima, „legendaran“. Politiko citira bivšeg zvaničnika Obamine administracije Bena Roudsa, koji je kazao da se Hašogijev nestanak može pripisati „odbijanju Trampove administracije da štiti demokratske vrijednosti širom svijeta“.
U komentaru se navodi da, koliko god bilo primamljivo pretvoriti Hašogija u mučenika globalnog poretka, detaljniji uvid u ono što se događalo u Istanbulu nema puno veze sa njegovom erozijom.
Autokrate su decenijama likvidirale svoje unutrašnje i spoljne neprijatelje pred nosom Sjedinjenih Država i drugih demokratija, ponekad uz njihovu tihu pomoć, bez obzira na to ko je sjedio u Ovalnom kabinetu. „Na kraju krajeva, prije samo desetak godina, Kremlj nije snosio nikakve realne posljedice zbog ubistva Ane Politkovskaje - a to se desilo tokom mandata Džordža V. Buša. Stoga, da bismo bolje shvatili šta je bio motiv za Hašogijevo ubistvo, vjerovatno je korisnije čitati Marija Puza nego Tukidida“, navodi Politiko.
Ističe se da je političko ubistvo služilo kao posljednje pribježište u rješavanju političkih odnosa još otkad je Brut zadao Cezaru smrtonosni ubod. Tek u 20. vijeku, koji je bio pun tijela žrtava takvih ubistava, od nadvojvode Franca Ferdinanda preko Lava Trockog do Če Gevare - ta taktika je počela da izlazi iz mode, makar među vodećim svjetskim silama i onima koje su težile da se pridruže tom klubu, piše portal.
Kao razlog navodi to što su se politička ubistva uz pomoć države, iako efektna, ispostavila kao zapetljana, a političke posljedice prevelike. U nekim slučajevima, ubistva bi izmakla kontroli, kao u Maovoj Kulturnoj revoluciji ili kambodžanskim Poljima smrti. A pojava masovnih medija i agresivnijeg, nezavisnog novinarstva, je otežala odgovornima da se izvuku.
Politiko piše da je u Vašingtonu, posebno u ranim godinama Hladnog rata, ubistvo smatrano korisnim spoljnopolitčkim instrumentom. „Međutim, Amerikanci nikad nisu bili naročito dobri u tome. Često bi pošlo naopako, kao pokušaj likvidacije kubanskog revolucionara Fidela Kastra, ili bi se vratilo kao bumerang, kao u slučaju Ngo Din Dijema, lidera Južnog Vijetnama u čijem uklanjanju su SAD pomogle 1963.
U komentaru se podsjeća da su tokom 1970-ih, otkrića nakon Votergejta o tajnim operacijama CIA, uključujući takozvani Program Feniks, tajnu operaciju ubistva u Vijetnamu, izazvala gnjev javnosti, što je dovelo do opsežne kongresne istrage poznate kao Čerčova komisija. Ta komisija je zaključila da su samo u okviru Programa Feniks ubijene hiljade ljudi, mahom pripadnici Vijetkonga. To je podstaklo predsjednika Džeralda Forda da 1976. potpiše dekret u kojem se kaže da „nijedan funkcioner vlade SAD neće učestvovati niti biti dio zavjere za političko ubistvo“.
Do 1980-ih, piše Politiko, ubistvo je postalo manje-više tabu. „Nijedna kredibilna vlada nije željela da rizikuje da je pominju u istom kontekstu sa ljudima poput ugandanskog čvrstorukašaIdija Amina, koji je navodno držao glave opozicionih lidera u frižideru, ili čileanskog diktatora Augusta Pinočea, koji je podigao svoj helikopter za prebacivanje žrtava iznad Anda u latinoameričkoj tradiciji poznatoj kao letovi smrti“.
To odricanje je za mnoge postalo jedan od svetih principa globalnog poretka, ističe se u članku i objašnjava da taj poredak, „moderni ekvivalent kodeksa viteštva kralja Artura, propisuje da postoje stvari koje civilizovane vlade prosto ne rade (ili ih makar ne uhvate u tome), uključujući većinu aktivnosti koje se završe otkidanjem glave. Postoji strah da, ukoliko se taj poredak ne primjenjuje - posebno od SAD - i vlade vjeruju da nema posljedica ako likvidiraju svoje neprijatelje, one će to raditi“.
Međutim, dodaje se, stvarnost je da takvi napadi nikad nisu prestali, čak ni u državama na najvišim nivoima globalnog poretka.
Politiko kao primjer navodi američki bombaški napad 1986. na kompleks gdje su vjerovali da boravi libijski čvrstorukaš Muamer Gadafi. U napadu, u odgovoru na bombardovanje kluba u Berlinu za koji su SAD okrivile Libiju, nije ubijen Gadafi, ali su Amerikanci izgubili avion tokom misije i skoro uništile francusku ambasadu. Gadafi je tvrdio da je ubijena njegova mala ćerka, iako to nikad nije potvrđeno. Sličan primjer je i neuspjeh SAD da ubiju Sadama Huseina iz vazduha tokom rata u Iraku. Predsjednik Buš je uoči rata za Sadama govorio da je „lik koji je pokušao da ubije mog tatu“, misleći na iračku zavjeru za ubistvo predsjednika Džordža H. V. Buša sredinom 1990-ih, kada je bio u posjeti Kuvajtu.
Da su ubistva koja sponzoriše država postala drskija i ličnija pokazuje nedavno trovanje nervnim agensom ruskog dvostrukog agenta Sergeja Skripalja i njegove ćerke. Politiko ističe da je, slično napadu polonijumom 2006. na bivšeg oficira KGB Aleksandra Litvinjenka, svrha napada ne samo ubistvo neprijatelja, nego osveta i slanje poruke. „Nema sumnje da je poruka Moskve - izdajnici nikad nisu bezbjedni - imala odjeka“.
Isto važi i za ubistvo polubrata sjevernokorejskog lidera Kim Džong Una, koji je umro pošto mu je u lice poprskan nervni agens na aerodromu u Kuala Lumpuru, podsjeća autor. Kim Džong Un je navodno naredio i pogubljenje iz protivavionskog topa najmanje dvije osobe koje je optužio za izdaju.
Politiko piše da je za ovakvu brutalnost više kriva realnost digitalnog doba 21. vijeka nego nedostatak liderstva SAD. „Autokratski sistemi, bilo da je u pitanju Rusija, Sjeverna Koreja ili Saudijska Arabija, nikad nisu dobro reagovali na bilo šta što dovodi u pitanje njihov legitimitet. Međutim, u digitalno doba, prijetnje njihovim režimima su postale i brojnije i ozbiljnije, što zahtijeva snažniji obračun“.
Džonatan Ejal, bezbjednosni ekspert pri londonskom Kraljevskom institutu ujedinjenih službi, kazao je da „pojedinci mogu stvarati pokrete na način koji nije bio moguć, što ih čini puno opasnijim za vlade nego ranije“.
Diktatori sociopate ostvaruju bolesne fantazije
U članku povodom ubistva saudijskog novinara, Politiko piše da je jedan od faktora koji se često previđa psihologija samih autokrata.
„Obavještajna zajednica smatra da su većina svjetskih diktatora sociopate. Povrh toga, za razliku od nas ostalih, oni imaju na raspolaganju sredstva da realizuju svoje bolesne fantazije. I kao što je Cezar izgovorio na umoru, ništa ne pobuđuje strasti autokrata kao izdaja“. Imajući u vidu velike resurse Rijada, kraljevini nije nedostajalo načina da organizuje tihi nestanak iritantnog novinara. To što su izabrali brutalni metod, ukazuje na to da je u igri bilo nešto više od politike, navodi portal.
Dodaje da neki smatraju da je nemoguće porediti Hašogija - mirnog novinara koji je izražavao svoje mišljenje - i nasilne protivnike SAD. „Međutim, za autokrate poput saudijske kraljevske porodice, to ne čini razliku - oni neslaganje vide kao smrtnu prijetnju svojoj moći“.
Politiko ocjenjuje da Hašogi za saudijsko rukovodstvo nije bio samo obični novinar koji je kritikovao režim u stranoj štampi, nego je bio jedan od njih. Uprkos Hašogijevoj transformaciji - od islamiste do pristalice liberalnih stavova, ne može se poreći njegova dugotrajna povezanost sa saudijskom vladajućom klasom, i kao urednika novina i kao savjetnika. Između ostalog, savjetovao je saudijskog ambasadora u Britaniji početkom 2000-ih. U tom kontekstu, dodaje Politiko, ima smisla izvještaj da je jedan saudijski zvaničnik prije Hašogijevog ubistva uzviknuo ‘donesite mi glavu tog psa’.
„Saudijska Arabija je to doživjela lično“, zaključuje Politiko, uz citat Ejala: „U slučaju poput ovog, nije da ga samo ubijate, nego ga potpuno uništavate“.
Bonus video:
