"Konferencija za bezbjednost i saradnju u Evropi" (KEBS) svojevremeno je utrla put ka zbližavanju Istoka i Zapada. Još u vrijeme hladnog rata pretvorena je u organizaciju OEBS sa sjedištem u Beču, a sada doživljava svoju najgoru krizu od kako postoji. Pritom je kao platforma za dijalog i kao branitelj demokratije na Istoku i Zapadu, sada važnija nego ikad.
Predstavnici 57 zemalja-članica nisu se sporazumjeli oko produženja mandata za četiri najviša zvaničnika, te bi njihovi nasljednici trebalo da budu izabrani tek u decembru, na ministarskom sastanku, ali pitanje je šta će do tada biti s OEBS-om koji ne uspijeva ni da donese svoj budžet.
Četvor najviših funkcionera došlo i otišlo - u paketu
Na funkciji više nisu: najviši izvršni zvaničnik OEBS, generalni sekretar Tomas Greminger, Ingibjorg Solrun Gisladotir koja je u Varšavi rukovodila Kancelarijom OEBS za demokratske institucije i ljudska prava (ODIHR), Harlem Dezir, predstavnik OEBS za slobodu medija, i Lamberto Zanijer, visoki komesar OEBS za nacionalne manjine.
Njih četvoro je na funkciju stupilo prije tri godine kao "paket rješenje" i tek poslije diplomatskog napora Sebastijana Kurca, u to vrijeme austrijskog ministra spoljnih poslova. Svih 57 država OEBS-a mora da odobri ove kadrovske odluke.
Ova diplomatska blokada izazvana je time što su se najpre Azerbejdžan i Tadžikistan usprotivili produžavanju mandata Francuza Dezira koji je više puta kritikovao te dvije države zbog lošeg stanja njihovih medija. Potom su se Tadžikistan i Turska usprotivili odobravanju produženja mandata Islanđanki Gisladotir čija kancelarija u Varšavi nadzire i ocjenjuje izbore u zemljama-članicama OEBS-a kojih je 57 - iz Evrope, centralne Azije i Sjeverne Amerike.
Potom su, početkom ove nedjelje, druge države, uključujući Jermeniju, Francusku, Kanadu, Island i Norvešku, odustale od podrške obnavljanju trogodišnjih mandata generalnog sekretara i visokog komesara.
U diplomatskim konsultacijama početkom ove nedjelje nije prošao ni predlog Švajcarske i Albanije, koja ove godine predsedava OEBS-om - da funkcioneri kojima ističe mandat, vanredno ostanu na svojim mjestima do decembra, kada je sledeći sastanak ministara spoljnih poslova u Tirani.
Privremena rješanja
Albanija je pismeno obavijestila 57 država-članica da je predsedavajući OEBS-om, premijer Edi Rama, "preduzeo hitne mjere da bi obezbijedio operativni kontinuitet OEBS-a".
Rama je "izuzetno ovlastio" direktorku Centra OEBS-a za sprečavanje konflikata Tulu Irjele, koja do sada bila zamjenica šefa Sekretarijata OEBS-a, da od 19. jula, obavlja samo "osnovne funkcije" generalnog sekretara. Time se, napisao je Rama, "osigurava nesmetano upravljanje ljudskim, finansijskim i materijalnim resursima OEBS-a u sprovođenju njegovih aktivnosti".
Na čelo Kancelarije za demokratske institucije i ljudska prava (ODIHR) koja nadzire i ocjenjuje izbore u zemljama-članicama OEBS-a, umjesto direktorke Ingibjorg Solrun Gisladotir, Rama je privremeno postavio njenu dosadašnju prvu zamjenicu, Kataržinu Gardapkadze.
Umjesto Lamberta Zanijera, privremeni visoki komesar OEBS za nacionalne manjine će od nedjelje biti Holanđanin Kristof Kamp.
Austrijanac Jirgen Hajsel od danas je novi privremeni predstavnik OEBS za slobodu medija, umjesto Francuza Harlema Dezira. Hajsel je do sada bio direktor Kancelarije Predstavnika OEBS-a za slobodu medija (RFOM).
Greminger: Gubitak poverenja i polarizacija u svijetu
Obraćajući se zaposlenima u OEBS-u kojih ima 3.900, Tomas Greminger je izrazio razočaranje. Krizu liderstva u OEBS-u opisao je kao karakterističnu za ovo vrijeme, u kojem vladaju gubitak povjerenja u međunarodne organizacije i polarizovani nacionalni interesi.
Gremingerov prethodnik Lamberto Zanijer se još 2015. žalio na atmosferu kao u hladnom ratu. U intervjuu za tagesschau.de, portal njemačkog javnog servisa ARD, on je rekao da je na redovnim sedmičnim sastancima Savjeta OEBS-a bilo vrlo različitih interpretacija događaja na terenu. Polazna tačka za tenzije bila je aneksija Krima od strane Rusije i sukob u istočnoj Ukrajini. OEBS tamo ima mirovnu misiju.
Greminger je imao ključnu ulogu u izgradnji misije u Ukrajini. Potom je preuzeo vođstvo OEBS-a sa ciljem da što više iskoristi organizaciju kao platformu za dijalog, usred rastućih tenzija i sve većih vojnih aktivnosti u Evropi. U intervjuu za tagesschau.de on je 2018. rekao da je rezulat trebalo da bude niz mjera za smanjenje vojnog rizika.
Jedan primjer su reforme „Bečkog dokumenta", u kojim su između ostalog pravila transparentnosti za obavljanje vojnih manevara. Sporazumi iz tog dokumenta više ne odgovaraju trenutnoj situaciji.
Tako Rusija ovih dana održava niz kratkoročno najavljenih vojnih vježbi. Posmatrano pojedinačno, njihov opseg je ispod obaveze rane najave i pozivanja posmatrača OEBS-a. Ali, gledajući sveukupno, ti mali manevri predstavljaju jednu veliku vojnu vježbu.
Kada je riječ o bezbjednosnim pitanjima, kontroli naoružanja i sprečavanju sukoba, gdje postoje velike tenzije između NATO-a i Rusije, Greminger je važio kao posrednik koji ima dobre veze sa Moskvom, a posebno sa ministrom spoljnih poslova Sergejom Lavrovim.
Kritike upućene istoku i zapadu
Samo na prvi pogled, linije razgraničenja u oblastima slobode medija i demokratije, uključujući posmatranje izbora, su klasične - sa najvećim protivnicima u državama istočno od Evropske unije.
U svom godišnjem izjveštaju s početka jula, Dezir kao opunomoćenik za slobodu medija bavio se slučajevima u Njemačkoj, Francuskoj, Austriji, Francuskoj i drugim državama EU kao i SAD. U vezi sa Njemačkom pominje se nekoliko napada na novinare. Dezir je, na primjer, takođe zatražio od Velike Britanije da ne isporuči u SAD osnivača Vikiliksa Džulijana Asanža.
Isto se odnosi i na izvještaje posmatrača izbora. Kritičke procjene i upozorenja za poboljšanje izbornog prava mogu se naći za zemlje na istoku i zapadu, na primjer za Poljsku, ali i za SAD i Njemačku, gdje su kritikovani nedostaci u vezi finansiranje stranaka i izbornih kampanja.
Zadatak OEBS-a je da pomogne u rješavanju takvih demokratskih deficita, kao i da ublaži bezbjednosne tenzije. Ali što su veći bili problemi, tim više su članice OEBS-a paralizovale strukturu organizacije.
Greminger još ne želi da odustane. U intervjuu švajcarskom javnom servisu SRF, on nije isključio mogućnost da se u septembru ponovo kandiduje za generalnog sekretara OEBS-a, i time ojača položaj Švajcarske kao neutralnog posrednika.
Švedsku čeka veliki posao
Sajt "Monitor bezbednosti i ljudskih prava" (The Security and Human Rights Monitor, SHRM) koji razmatra pitanja relevantna za OEBS piše da će "umjesto da rade zajedno na pitanjima od zajedničkog interesa, kao što su unapređenje povezanosti i saradnje tokom pandemije Kovid-19, države OEBS-a provesti narednih šest mjeseci tražeći četiri nova izvršna šefa".
Uz to, umjesto da ima tri institucije i generalnog sekretara koji će je podržati, Albanija će morati da sama podnese još veći teret u drugoj polovini svog ionako izazovnog ovogodišnjeg predsjedavanja OEBS-om, a Švedska, kao predsjedavajuća 2021. godine, moraće da uloži mnogo truda u smirivanje krize, a ne u važnu agendu OEBS-a, piše SHRM.
Bonus video:
