„Prvi put se bojim svojih komšija”

Smrtonosno nasilje koje potresa Bliski istok, čini se, ponovo se odvija po istom obrascu.

Nesrazmjeran broj žrtava - puno više ih je na palestinskoj strani nego na izraelskoj, prizori srušenih zgrada, suze ožalošćenih. Ovoga puta, osim što su napadi obiju strana intenzivniji, u ratu između Izraelaca i Palestinaca otvoren je novi front, ne na okupiranim teritorijama, nego u samom Izraelu. Zavadili su se Jevreji i Arapi na ulicama mješovitih gradova gdje su decenijama živjeli jedni pored drugih.

Napadnute su sinagoge i jevrejske škole, vandalizovane arapske radnje i izbile su ulične borbe. Izraelski predsjednik, koji ima uglavnom ceremonijalnu ulogu, upozorio je na opasnost od građanskog rata.

Te scene su šokirale mnoge izraelske Jevreje, koji odavno misle da njihovi arapski sugrađani nisu kao ostali Palestinci, da nemaju isti duboki osjećaj nacionalnog identiteta i da je njihov primarni cilj ekonomska ravnopravnost sa 80 odsto Izraelaca koji su Jevreji, kaže kolumnista “Gardijana” Džonatan Fridland. On ističe da aktuelno krvoproliće razbija tu utješnu zabludu.

Gil Gabaj je Jevrejka iz “mješovitog” grada Lod. Četvorospratnicu u kojoj živi, dijeli 16 porodica - devet jevrejskih i sedam arapskih. Njen stan gleda na ulicu gdje su stotine Palestinaca iskalile bijes. Zapaljeni automobili su bili parkirani ispred njenih vrata, dovoljno blizu da joj se stan napunio dimom.

Ona je za “Špigl” ispričala da je sjedjela u mraku i slušala prasak šok bombi koje je koristila izraelska policija i buku od kamenica koje su padale na asfalt. Bila užasno uplašena i da je njeno četvoro djece plakalo i treslo se od straha.

Izrael je i juče izveo žestoke udare na Gazu, a palestinske rakete su pogodile Tel Aviv i nije se nazirao kraj sukoba koji traje skoro nedjelju dana. Raste broj žrtava najgore eskalacije od 2014, a diplomatija je za sada bez efekta.

Hamas je počeo napad u ponedjeljak nakon tenzija zbog sudske odluke o izbacivanju nekoliko palestinskih porodica iz njihovih kuća u istočnom Jerusalimu te obračuna izraelske policije sa muslimanskim demonstrantima blizu džamije Al Aksa, trećem najsvetijem mjestu u islamu, nakon Meke i Medine.

Kada Hamas i Islamski džihad iz Gaze ispaljuju rakete na Izrael, sirene se oglase i u Lodu, što je upozorenje građanima da potraže zaklon.

“Nemamo sklonište. Kada čujemo uzbunu, izađemo na stepenište”, kazala je Gabaj. Međutim, ovoga puta, porodica se bojala da izađe u hodnik i ostali su u stanu.

“Prvi put se bojim svojih komšija,” rekla je “Špiglu”.

Sve komšije su izlazile iz stanova i na stepeništu čekali da prestane zvuk sirena. Ovoga puta, međutim, svi su radije ostali u stanu nego da nabasaju jedni na druge.

“Špigl” piše da u nekim mjestima u Izraelu malo ko nosi maramu, dok se u drugima poziv mujezina na molitvu može čuti svakodnevno, a prodavnice i restorani nose arapska imena.

U nekim gradovima, međutim, arapsko i jevrejsko stanovništvo je pomiješano. Haifa na sjeveru zemlje odavno se smatra modelom suživota. U Džafi, južno od Tel Aviva, živi velika palestinska zajednica.

Akra, drevni grad na obali Mediterana koji ima još dva imena - Ako na hebrejskom i Aka na arapskom, često je istican kao primjer relativno mirnog suživota Arapa i Jevreja.

Porodice bi za Ramazanski bajram inače slobodno izvodile djecu na sajmove i na vožnje brodom duž obale. Međutim, ove godine je nepovjerenje preovladavalo u toj izraelskoj luci, gdje su neki građani upozoravali da se ne govori hebrejski u starom dijelu grada. Veliki broj građana Akre kazao je da se plaši da izađe iz kuće jer bi ih mogli greškom zamijeniti za Arape, ili za Jevreje, prenio je Rojters.

Asma (48) iz Adžamija, provela je praznik zatvorena u kući sa dva sina. Ulice su bile puste, ali je unutra kriza pojačavana na društvenim mrežama. Ona i njena porodica su gledali snimke mase koja viče “Smrt Arapima”, na pet minuta od njene kuće.

Za samo nekoliko dana u Izraelu, komšije su postale politički protivnici i uljudnost je ustupila mjesto nepovjerenju. Šta će “druga strana” misliti o meni? Jesam li sada neprijatelj? To se sada pitanju mnogi u zgradi u Lodu gdje živi Gil Gabaj, piše “Špigl”.

“Naletjela sam na komšiju koji je imao ranu na glavi od projektila izraelske policije. Gledao me je bijesno, kao da imam neke veze sa njegovom povredom,” kazala je.

Na Jevreje se sada odjednom gleda kao na predstavnike izraelske policije, a na izraelske Arape kao na produženu ruku Hamasa.

Nasilje između Arapa i Jevreja dovelo je u pitanje narativ Izraela o mirnom suživotu i tvrdnju da svi građani imaju isti tretman.

Muslimani, Druzi ili hrišćani, većinom govore arapski i hebrejski i osjećaju srodstvo sa Palestincima na okupiranoj Zapadnoj obali i u pojasu Gaze.

Zbog tog srodstva, i činjenice da većina ne služi izraelsku vojsku, neki Izraelci, posebno ultradesničari, gledaju na njih s podozrenjem, piše Rojters.

Iako imaju izraelsko državljanstvo, mnogi kažu da su njihove zajednice, od plodne Galileje na sjeveru do pustinje Negev na jugu, suočene sa diskriminacijom.

Arapska manjina u Izraelu uglavnom potiče od Palestinaca koji su živjeli pod osmanskom, a potom pod britanskom kolonijalnom vladavinom, i ostali su unutar granica jevrejske države kada je Izrael rođen 1948.

Arapi kažu da je njihov svakodnevni život ograničen birokratskom i pravnom diskriminacijom koja je ugrađena u izraelski zakon. Izrael ima desetine zakona koji diskriminišu ili se primjenjuju samo na Arape, prema grupi Adala, koja se zalaže za jednakost Arapa i Jevreja.

Hjuman rajts voč je prošlog mjeseca objavio da je izraelski sistem vladanja prerastao u aparthejd, da diskriminiše arapske građane kršeći ljudska prava pet miliona Palestinaca na okupiranim teritorijama.

Izraelska vlada je taj izvještaj odbacila kao lažan i poručila da se u kreiranju politike vodi bezbjednosnim razlozima, a ne rasnom pripadnošću.

“Na kraju, nije bitno je li desničarska ili ljevičarska vlada, to je i dalje cionistička vlada,” izjavio je za “Fajnenšl tajms” producent Toni Kopti, koji je radio na nagrađenom filmu “Adžami” o kriminalu i siromaštvu u Džafi. “Ova vatra je dugo tinjala - kao mjehur u kojem je palestinskim građanima Izraela rečeno da žive, ali mi to više ne možemo”.

Vlada Benjamina Netanjahua je 2018. usvojila zakon kojim je Izrael proglašen za “nacionalnu državu jevrejskog naroda”. Mnogi Arapi smatraju da su svedeni na građane drugog reda time što je Jevrejima dato “ekskluzivno pravo na nacionalno samoopredjeljenje” u Izraelu.

Taj zakon nije jedini znak da Jevreji imaju povlašten status u Izraelu. Mnoga arapska naselja i zajednice su zanemareni u poređenju sa jevrejskim gradovima. Kako se država i policija sve više povlače iz zajednica gdje se govori arapski, bande su popunile prazninu, piše njemački nedjeljnik.

Prema navodima izraelskog dnevnika “Haarec”, 95 Arapa je ubijeno 2020, daleko više nego Jevreja. Isto tako, prijave protiv osumnjičenih počinilaca podnose se u mnogo manje slučajeva. To je samo jedan od primjera dvoklasnog sistema na koji se žale mnogi Arapi.

Tamer Nafar, palestinski reper i glumac iz Loda, navodi još neke primjere.

“Kada zovete hitnu pomoć, morate da kažete da je upucan Jevrej jer dođu puno brže. Kad su u pitanju Palestinci, ne žuri im se.”

Nafar (41), koji je i uzor mladih Palestinaca, nije iznenađen što mnogi od njih trenutno iskaljuju emocije.

“Tenzije su sve gore. Ne znam šta će se desiti. Bojim se katastrofe,” kaže Muhamed Halili iz Loda.

Najgori strahovi njegove komšinice Gil Gabaj ostvarili su se u četvrtak. Kada je njen suprug izašao iz sinagoge, jedan Arap mu je zabo nož u leđa. Preživio je, ali je teško povrijeđen.

Napad se dogodio ispred zgrade u kojoj su Jevreji i Palestinci dugo živjeli kao dobre komšije.

Status kvo nepodnošljiv samo za obične Palestince

Britanski novinar Fridland smatra da će se ciklus krvoprolića ponavljati sve dok status kvo bude odgovarao svima osim običnim Palestincima.

On predviđa da će, sudeći po prošlim pokušajima SAD da izdejstvuju mirovni sporazum između Izraela i Palestinaca, predsjednik Džo Bajden nastojati da se drži po strani. “To je crna rupa koja usisava ogromne količine energije, a sve uzalud”.

Fridland smatra da vraćanje u “normalu” omogućava da rana sukoba zagnoji dok se ponovo ne otvori, krvavije nego prošli put.

On kaže da su se na status kvo navikli i palestinsko rukovodstvo, i Hamas, i lideri Izraela, ali i izraleski narod, koji živi u mjehuru Tel Aviva, u kojem su visokotehnološka nacija, koja je prva u svijetu po vakcinaciji, i koja se zabavlja na plažama.

“U tom mjehuru, lako je zaboraviti Zapadnu obalu, sa dva pravna sistema, jedan za Jevreje, drugi za Palestince. Lako je zaboraviti Gazu, koja se 14 godina guši pod izraelsko-egipatskom blokadom, ili naselje Šeik Džara u istočnom Jerusalimu, gdje Jevreji mogu da povrate imovinu koju su posjedovali prije 1948, dok se Palestincima uskraćuje to isto pravo. Lako je zaboraviti 54-godišnju okupaciju.”

On ističe je jedini narod koji ne može zaboraviti onaj koji sa tim živi svaki dan, onaj za koji je status kvo nepodnošljiv - obični Palestinci.

“Zato je bivši izraelski premijer Ehud Barak izgovorio veliku istinu kada je rekao da bi, da je rođen kao Palestinac, bez sumnje postao borac”, kaže Fridland.