Predsjednik Bašar al Asad, koji je nekad smatran reformistom, a sada ga mnogi oponenti vide kao tiranina nakon decenije rata i represije, vjerovatno će produžiti dinastičku vladavinu svoje porodice na današnjim izborima u Siriji.
Asada (55), kojeg su SAD nazvale "životinjom" zbog napada gasom na sopstveni narod, a Iran "velikim borcem" zbog otpora Vašingtonu i Izraelu, bori se za četvrti mandat.
Nema nijednog ozbiljnog rivala, a sirijska opozicija i zapadne države vide izbore kao farsu koja služi za cementiranje njegove vladavine.
Sirija, kojom njegova porodica vlada pet decenija, samo je sjenka države koju je Asad preuzeo 2000. nakon smrti njegovog oca Hafeza al Asada, piše Rojters.
Mladi očni ljekar, koji je sa zakašnjenjem pripreman za funkciju nakon što je njegov stariji brat poginuo u saobraćajnoj nesreći, obećao je promjenu u odnosu na očevu vladavinu čeličnom pesnicom.
Djelovalo je da je usvojio liberalne reforme i taj period je nazvan "Damasko proljeće".
Otvorio je rigidnu ekonomiju za privatne kompanije, oslobodio stotine političkih zatvorenika, nudeći prostor oponentima i saradnju zapadnim neprijateljima. Međutim, to je kratko trajalo.
Njegova policija je zatvarala disidente, a ekonomske reforme su doprinijele onome što su američke diplomate u depeši iz 2008. koju je objavio Vikiliks, opisale kao "parazitski" nepotizam i korupciju.
Pobuna protiv Asadove autoritarne vladavine buknula je 2011. kada je Arapsko proljeće zahvatilo region i preraslo u sukob koji je uvukao i strane prijatelje i protivnike. U tom ratu su stradale stotine hiljada ljudi, a raseljeno je 11 miliona Sirijaca, oko polovina populacije.
"Bio je veoma smjeran, fin i skroman jer nije bilo planirano da bude predsjednik," kaže Aman Abdel Nur, koji ga poznaje od fakulteta. "Nisam znao ni ja ni bilo ko drugi da bi se taj momak mogao pretvoriti u ovakvog čovjeka."
Mnogi ne mogu da prežive od plate
Asad je preuzeo kontrolu nad većim dijelom države, gdje će neki birači glasati na biračkim mjestima okruženim bombardovanim zgradama. To, kako ističe Rojters, ne bi postigao bez odlučujuće vojne pomoći Rusije i Irana.
Međutim, rat, sankcije Zapada, finansijski kolaps u susjednom Libanu i sada globalna pandemija, poharali su ekonomiju Sirije, a krah valute je izazvao nestašice osnovnih roba poput pšenice i goriva. Veliki dio građana ne može da preživi od plate. Sendvič šavarma, od piletine ili mesa sa ražnja, nekada je bila užina koju su ljudi bez razmišljanja kupovali u uličnim kafićima, piše Rojters.
"Možete li da vjerujete da šavarma košta skoro pola moje plate?" kazao je Ali Habib (33). Cijena sendviča je 20.000 sirijski funti, a on kao nastavnik u državnoj školi mjesečno zarađuje 50.000 funti, što je, kako navodi Rojters, nešto više od 13 eura po nezvaničnom kursu.
Britanska agencija navodi da je subvencionirana hrana postala spas za mnoge, te da je Habib morao da proda dio namještaja da bi prehranio suprugu i dvije ćerke.
Zapadne vlade i Asadovi domaći oponenti, mnogi u inostranstvu jer smatraju da jedino tako mogu izbjeći sirijsku tajnu policiju, kažu da su izbori samo predstava koja stavlja pečat na njegovu vladavinu.
"Zemlja kojom Asad vlada je samo sjenka Sirije od prije deset godina," rekao je Rojtersu bivši politički zatvorenik Vael Savah, koji je sada u egzilu u SAD. "Promijenila se struktura društva, kao i ekonomija."
Neki Sirijci kažu da se izborima želi poručiti SAD, Evropi i drugima da je Asad netaknut i da Sirija i dalje funkcioniše iako i dalje ima sukoba, uglavnom na sjeveru.
"Bolje je bilo pod bombama"
Asad, iz male vjerske alavitske zajednice, skoro potpuno je ugušio pobunu u Siriji, u kojom sunitski muslimani čine većinu.
Prije rata, Sirija je imala malu, ali prosperitetnu industrijsku bazu i proizvodila je skromne količine nafte sa sjeveroistoka zemlje, koji je sad pod kontrolom Kurda, gdje je uzgajan veći dio pšenice. Ostale potrebe za hranom uglavnom su zadovoljavane iz plodne mediteranske obale.
Sada je ekonomija urušena. Nestanak struje traje duže nego tokom najgorih sukoba jer vladi nedostaje deviza za uvoz goriva. Inflacija je porasla, dodaje Rojters.
"Situacija danas nije ništa bolja nego kada smo živjeli pod opsadom i bombardovanjem," rekao je Andul Halek Hasuna iz mjesta Mudamija blizu Damaska.
"Bilo je bolje nego sada".
Asad je obuzdao svoje glavne oponente. Sunitski pobunjenici, okosnica pobune, uglavnom su ograničeni na sjever. Rojters piše da je malo znakova o pojavi nove opozicije u drugim oblastima.
Mjesta poput Gute, na periferiji Damaska, i dalje su pokorena. Zapadne države i aktivisti za ljudska prava optužuju Asada da je odgovoran za hemijske napade poput onog sarinom u Guti 2013. kad su se stotine ljudi ugušile dok su spavale, za bombardovanje bolnica, škola i pijaca, masovna ubistva i torturu.
On kategorično odbacuje optužbe za ratne zločine i zlostavljanje, ponekad govoreći da su dokazi izmišljeni i postavljući pitanje šta bi postigao takvim zlodjelima.
Uzaludne žrtve
Da bi ohrabrio nezadovoljne lojaliste, Asad je državnim službenicima ponudio beskamatne kredite i jednokratnu novčanu pomoć. Takođe je povećao plate. Međutim, zapadne sankcije i dalje snažno pogađaju privredu.
"Privreda neće stati na noge dok se ne ukinu ekonomske sankcije," rekao je Rojtersu Nabil Sukr, ekonomista iz Damaska.
Tokom rata, Asadove bezbjednosne službe su obučavale milicije da im pomognu u borbama. Kada su sukobi ublaženi, neki nezadovoljni pripadnici milicija kažu da su te grupe stvorile moće feude. Drugi se žale da nisu pošteno nagrađeni.
"Moja dva brata su dali živote, a šta smo dobili? Ništa," rekao je Junes, bivši borac u miliciji u mediteranskom Tartusu.
Neki Sirijci poput nastavnika Habiba, koji ne može da preživi od zarade, nemaju puno izbora.
"Život pod Asadom je postao nepodnošljiv. Nekad smo ga gledali kao sveca, a sad svoje čvrste pristalice pretvara u tihe protivnike."
Spasilac ili diktator
Od najranijih dana sukoba, Asad je gazio neprijatelje odlučnošću koja je podsjetila na to kako se njegov otac obračunavao sa pobunjenicima 1980-ih.
Opravdavajući odgovor na proteste, uporedio je sebe sa hirurgom koji vrši operaciju. "Kažemo li mu 'ruke su ti okrvavljene?' Ili mu se zahvalimo što je spasio pacijenta?" rekao je u sirijskom parlamentu 2012.
Njegovo pristalice kažu da je spasio Siriju od džihadista finansiranih iz inostranstva koji žele da masakriraju vjerske manjine i šalju militante da napadaju gradove po svijetu. Oponenti ga vide kao diktatora koji je spalio Siriju samo da ne bi izgubio vlast, da je razorio gradove bombama i strpao protivnike u zatvor.
Tokom istraga UN predstavljeni su dokazi da su sirijska vojska i bezbjednosne službe često pogađale civilnu infrastrukturu, koristile ilegalno oružje i mučile i ubijale disidente.
Iran istrajniji od SAD
Zbog optužbi za napade hemijskim oružjem, zapadne države su izvele ograničene vazdušne napade na Siriju 2017. i 2018. Međutim, Asadovi strani neprijatelji su uglavnom izbjegavali direktan sukob sa njegovim snagama. Rojters ističe da je to u suprotnosti sa odlučnom vojnom ulogom njegovih prijatelja - Rusije, Irana i libanske grupe Hezbolah.
Asadu je pomogla činjenica da su saveznici uvijek bili više posvećeni njegovom opstanku nego neprijatelji njegovom porazu.
To je, kako piše Rojters, bilo očigledno u "crvenim linijama" - jednu je proglasio vrhovni lider Irana Ali Hamnei, da Asad mora ostati na vlasti - a drugu bivši predsjednik SAD Barak Obama oko upotrebe hemijskog oružja. Samo je Iran istrajao.
Rojters navodi da je vrhunac Asadove naklonosti zapadnim liderima bila posjeta britanskog premijera Tonija Blera 2001. godine. Dvije godine kasnije, kada su američki vojnici srušili Sadamovu statuu na bagdadskom kružnom toku, Asad se bojao da spremaju sirijski nastavak.
Prema tvrdnjama Vašingtona, sirijski predsjednik je otvorio granicu džihadistima kako bi se Amerikanci zaglavili u Iraku, računajući da će to onemogućiti bilo kakvu novu avanturu. Međutim, irački građanski rat je iznjedrio ogranak Al Kaide koji je postao Islamska država i pogoršao sukob u Siriji.
Bonus video:
