Predsjednik SAD je 2017. godine šokirao zapadne saveznike tokom prve posjete Evropi.
Nazvao ih je “delinkventima” zato što ne izdvajaju dovoljno novca za odbranu, odgurnuo je crnogorskog premijera, a sa francuskim predsjednikom se rukovao toliko dugo i čvrsto da su im zglobovi pobijeljeli.
Nakon četiri burne godine za transatlantsko partnerstvo tokom mandata Donalda Trampa, riječi njegovog demokratskog nasljednika Džoa Bajdena o prijateljstvu i obećanje da se Amerika “vratila”, tokom susreta sa zapadnim saveznicima ove i sljedeće nedjelje su dobrodošlo olakšanje.
Međutim, ona nisu dovoljna, smatraju diplomate i spoljnopolitički eksperti.
Agencija Rojters piše da je Bajden suočen sa dugotrajnim sumnjama u pouzdanost Amerike kao partnera.
Lideri Grupe sedam naprednih ekonomija, NATO i Evropske unije, zabrinuti su zato što se klatno američke politike ponovo zaljuljalo, i traže konkretnu akciju, a ne riječi.
“Da li je ovo prelazni period između Trampa 1.0 i Trampa 2.0? Niko ne zna,” kaže Dejvid O’Salivan, bivši ambasador EU u Vašingtonu. “Mislim da većina ljudi ima stav da bi trebalo da iskoristimo priliku da sa ovom administracijom ojačamo partnerstvo i nadamo se da će to moći da opstane nakon izbora na sredini mandata i 2024.”
Evropski lideri su javno optimisti, pozdravljaju opstanak multilateralizma - ali njihove sumnje idu dalje od ožiljka koji su ostavile godine Trampovog mandata, navodi Rojters. Spoljna politika Bajdenove administracije šalje pomiješane signale, obilježena je nekim pogrešnim koracima i neizvjesnošću oko ključnih političkih oblasti poput Kine, kazali su bivši američki zvaničnici i diplomatski izvori.
“Partneri Amerike se u dalje u šoku od onoga što se desilo za vrijeme Trampa,” kaže Hari Brodman, bivši visoki američki zvaničnik i direktor Berkli risrč grupe.
“Međutim, i neke Bajdenove poruke su pobrkane.”
Rojters ističe da je skoro pet mjeseci pošto je Bajden preuzeo funkciju nastalo samo nekoliko konkretnih međunarodnih politika.
Sa druge strane, neke njegove odluke, poput one da podrži odricanje od prava intelektualne svojine u Svjetskoj trgovinskoj organizaciji uz vrlo malo konsultovanja sa drugim članicama, i postavi agresivan raspored povlačenja iz Avganistana, unervozilie su saveznike.
Bajden je rekao da će sve trupe SAD napustiti Avganistan do 11. septembra, a američki zvaničnici kažu da će povlačenje biti okončano i ranije. Nekoliko zapadnih diplomata je kazalo da je takav vremenski okvir stavio na muke saveznike, koji nisu u stanju da idu ukorak s njim. Oni su ocijenili sa je taj američki potez namijenjen za domaću političku upotrebu.
I Bajden i njegov glavni diplomata, državni sekretar Entoni Blinken, stalno govore da bi američka spoljna politika prvenstveno trebalo da bude od koristi američkoj srednjoj klasi.
Za mnoge evropske vlade, to zvuči kao eufemizam za Trampov izolacionistički moto “Amerika na prvom mjestu”.
“Nema sumnje da Amerika na prvom mjestu ostaje,” rekao je Rojtersu jedan zapadni diplomatski izvor.
Jedan visoki evropski diplomata je rekao da je najvažniji faktor to što ponovo imaju sa kim da sarađuju u Vašingtonu: “Nakon proteklih četiri godine, to je zaista bitno.”
Mnogi eksperti kažu da je glavna zabrinutost mnogih stranih saveznika fundamentalna - poljuljana je njihova vjera u američku demokratiju.
Tramp je mjesecima forsirao lažne tvrdnje da je pobijedio na izborima trećeg novembra, a šestog januara je okuražio svoje pristalice da napadu američki Kapitol dok su poslanici potvrđivali Bajdenovu pobjedu.
Ta pobuna je zapanjila svjetske lidere.
Džejmi Šej, bivši visoki zvaničnik NATO, sada analitičar briselskog instituta Prijatelji Evrope, rekao je Rojtersu da je zabrinut da bi sljedeći američki predsjednik mogao biti još jedan lider u Trampovom stilu.
“Stoga vjerujem da imamo četiri godine, ograničen vremenski period sa ovom proevropskom administracijom, da učvrstimo transatlantsko ekonomsko i bezbjednosno partnerstvo.”
Bajdenova Demokratska stranka ima tijesnu većinu u Kongresu, zbog čega je usvajanje zakona i resetovanje međunarodnih ciljeva otežano. Republikanska stranka se ujedinila oko protivljenja njegovoj agendi.
U istorijskom sporazumu, ministri finansija G7 su se saglasili sa planom američke ministarke finansija Dženet Jelen da uvedu globalnu minimalnu poresku stopu od najmanje 15 odsto i omoguće zemljama da oporezuju oko stotinu velikih, visokoprofitnih kompanija.
Glavni republikanci u Senatu odmah su odbacili taj sporazum.
“To pokazuje koliko je teško išta postići u tako podijeljenom Kongresu,” rekao je Rojtersu jedan diplomatski izvor.
Dok građani 12 evropskih i azijskih država i dalje vide SAD kao “donekle pouzdanog partnera”, istraživanje Pju risrč centra koje je objavljeno u četvrtak, pokazalo je da malo ko vjeruje da američka demokratija u svom trenutnom stanju postavlja dobar primjer demokratskih vrijednosti.
G7 “cirkus” prilika da se zagrle i našale
Britanski premijer Boris Džonson opisao je juče samit G7 kao “ogromni medijski cirkus” nakon što su lideri defilovali ispred novinara, a Bajden zagrljen šetao po plaži sa Makronom.
Samiti G7 su poznati po pomalo smiješnim foto sesijama na kojima se lideri trude da djeluju prirodno u bizarnim okolnostima, kao što je sastanak sa drugim svjetskim liderom na maloj engleskoj plaži.
Džonson i njegova supruga Keri su pozdravili druge lidere G7 i njihove partnerke na posebno izgrađenom drvenom prolazu pored Atlantika.
Pošto su se lideri vratili zbog “porodične fotografije” držeći socijalnu distancu, njemačka kancelarka Angela Merkel je pozvala Džonsona da stane ispred svih, rekavši mu: “Ti si vođa”.
Makron je zastao da nešto kaže italijanskom premijeru Mariju Dragiju. Potom je Bajden zagrlio Makrona, koji je uzvratio. Nasmijani su šetali i razgovarali.
Jelisejska palata je saopštila da su Makron i Bajden razgovarali o tome “kako da učine demokratije efikasnijim za srednju klasu a povodom Kine su kazali da ne bi trebalo da bude sukoba ali da bi trebalo da branimo naše vrijednosti i interese.”
Naredivši novinarima da napuste sastanak nakon što je održao uvodni govor, Džonson je rekao: “Ovo bi trebalo da bude opušteno ćaskanje između velikih svjetskih demokratija, a pretvorilo se u ogromni medijski cirkus u kojem moramo da se pozdravljamo nekoliko puta.”
Mnogi inscenirani susreti su bili toliko nespretni da je prva dama SAD komentarisala: “Osjećam se kao da sam na vjenčanju”. Džonson, koji se nedavno oženio treći put, rekao je da to podsjeća na “hod do oltara”.
Bajden je predložio novinarima da idu na plivanje, rekavši: “Svi u vodu.”
NATO želi demonstraciju jedinstva
Lideri NATO će u ponedjeljak od Bajdena htjeti da čuju da Alijansa može računati na podršku SAD, svoje najmoćnije članice.
Na ovogodišnjem samitu, manjeg obima u odnosu na prošle dijelom zbog kovid ograničenja, bez aviona koji nadlijeću, 30 saveznika će se okupiti u briselskom sjedištu da se dogovore oko reformi za multipolarni svijet u kojem vojni uspon Kine predstavlja novi izazov.
Samit je “jedinstvena prilika” da se obnove transatlantske veze, smatra generalni sekretar NATO Jens Stoltenberg.
“Prva stvar je da Bajden ponovi posvećenost kolektivnoj odbrani NATO,” smatra Džejmi Šej, koji je prisustvovao samitu 2018. kada je Tramp razmišljao da napusti Alijansu.
Bajden je već poništio Trampovu odluku o povlačenju američkih trupa iz Njemačke, iako SAD i dalje vrše pritisak na evropske saveznike da više ulažu u sopstvenu bezbjednost.
“Ovaj samit sa Bajdenom trebalo bi da bude signal svijetu da se NATO vratio,” rekao je visoki evropski diplomata NATO.
Rusija, klimatske promjene, Avganistan i nove tehnologije biće teme jednodnevnog samita. Očekuje se da se lideri dogovore da sastave novi dokument, “Strateški koncept NATO”, u kojem će prvi naći vojni uspon Kine kao izazov.
Bonus video:
