Većina “geopolitičkih” prijetnji, stvarnih ili lažnih, koje danas zauzimaju naslove u zapadnim medijima dolaze spolja – iz Kine, Rusije, Irana itd. Ali drugi leže unutar svjetskih demokratija. Među njima su i činjenica da Republikansk partija SAD prihvata Trampov autoritarizma, što narušava demokratiju zemlje, kao i mogućnost da će nove neočekivane varijante populizma uzeti maha širom svijeta.
Jedna od novih varijanti populizma mogla bi uključivati neprijateljstvo i prema skupim zelenim politikama, i prema vakcinaciji protiv kovida-19. A pokrenula bi je kombinacija iskrene zabrinutosti zbog finansijskih problema i oblici zavjereničkog ludila koji cvjetaju na internetu.
Populizam protiv zelenih politika najvjerovatnije će naročito uspijevati u ekonomijama centralne i istočne Evrope koje više zavise od fosilnih goriva, kao odgovor na novu strategiju Evropske unije za smanjenje emisija gasova sa efektom staklene bašte za 55% do 2030. Zaista, tzv. Fit for 55 zeleni plan EU bi zahtijevao ogromno preuređenje ovih ekonomija.
Pa ipak, ova populistička prijetnja nije ograničena samo na srednju i istočnu Evropu. Suprotstavljanje akcijama za suzbijanje klimatskih promjena moglo bi se isto tako lako proširiti na razvijenije evropske demokratije ako se skupe stavke poput toplotnih pumpi koje koriste vazduh kao izvor toplote i pametnih brojila učine tehnološki suvišnim ili ako vozila sa motorima sa unutrašnjim sagorijevanjem budu istisnuta sa puteva naredbom vlasti.
U stvari, Francuska je nakratko bila epicentar antizelene reakcije u Evropi, sa burnim protestima “žutih prsluka” koji su počeli 2018. Bijesni građani koji uglavnom po zemlji putuju automobilima na kraju su primorali predsjednika Emanuela Makrona da odustane od novog poreza na dizel gorivo. Imali su jak argument, s obzirom na to da infrastruktura potrebna za skuplja električna vozila jednostavno ne postoji u Francuskoj (ili bilo gdje drugo).
U skorije vrijeme čini se da se značajan dio ove grupe pridružio militantnim antivakserima (od kojih mnogi pripadaju krajnjoj desnici) koji su usvojili različite libertarijanske stavove koje se propagiraju na internetu. Isticanje svih ovih nezadovoljstava moglo bi postati sve prihvaćenije i popularnije, naročito što su konvencionalniji populistički pokreti počeli da posustaju, posebno u Mađarskoj, Poljskoj, Sloveniji i drugim zemljama. Ljudi su se umorili od autoritarizma, korupcije i podjela tokom pandemije – krize tokom koje su populističke vlade pravile grube greške. Ljudi poput mađarskog premijera Viktora Orbana predstavljaju elitu, a ne neku tamo antisistemsku opoziciju.
U današnje vrijeme, svaka internet pretraga o vakcinama odmah otkriva neproporcionalno veliki broj sajtova protiv vakcinacije, kao i pogubnih budalaština u kojima se tvrdi da je zabrana ulaska nevakcinisanoj omladini u noćne klubove slična slanju Jevreja u Aušvic. Verzije te analogije odavno su se pojavile u britanskom “Dejli telegrafu”, zahvaljujući njegovim dogmatski slobodarskim komentatorima, a koji imaju zajedničke ciljeve sa grupacijama poput “Italijanske braće”, italijanskog fašističkog pokreta. Svaki neprijatelj EU im je podrazumijevano najbolji prijatelj. Iako velika većina Italijana podržava vladinu inicijativu zelenih pasoša, liderka “Braće”, Đorđa Meloni, glasno je protiv nje.
U domovini Luja Pastera, takve militante posebno uznemiravaju vladina pravila o pasošima za vakcinisane, koja isključuju nevakcinisane sa koncerata, bioskopa, muzeja, bazena, pozorišta i restorana u kojima ima 50 ili više ljudi. Dodatne nevolje mogu nastati ako se medicinskim sestrama (od kojih je samo 50-58% vakcinisano) onemogući rad dok ne prime dvije doze; ili ako se željeznički radnici pobune protiv primjene pravila o zelenim pasošima u lokalnim i prigradskim vozovima. Nijedan posao ne bi trebalo da uključuje rizik da možeš na radnom mjestu da dobiješ po glavi ili po nosu.
Možda je bilo neizbježno da se parazitska populistička desnica uhvati u koštac sa ovim pitanjima. Iako je Marin le Pen, liderka krajnje desničarske stranke Nacionalni zbor, uglavnom izbjegavala da se nedvosmisleno izjasni o ovom pitanju, njen bivši potpredsjednik Florijan Filipo bio je vrlo glasan na najvećem od mnogih skupova protiv vakcine održanom u julu. Ovi skupovi rastu iz mjeseca u mjesec, a prvom skupu održanom u avgustu prisustvovalo je 200.000 ljudi. Ovaj “pokret” cvjeta među poluobrazovanim stanovnicima manjih mjesta i gradovima poput Marseja, gdje popularnosti doprinose i tvrdoglavi gutači pastisa i vjerske imigrantske zajednice.
Međutim, vrijedi naglasiti da 62% tihe većine u Francuskoj podržava pasoše za vakcinisane, a 70% želi da svi radnici u bolnicama i staračkim domovima budu potpuno vakcinisani. Vjerovatno se zato Makron drži svog stava: nada se da će racionalnost prevladati i da će svako povećanje ekonomske aktivnosti biti od koristi njegovoj kampanji 2022. Nadajmo se da je u pravu.
Ipak, mogu se vidjeti i obrisi nadolazeće političke fuzije između iracionalnosti i finansijskih pitanja. Kako se antivaksteri i antizeleni udružuju, određeni broj zalutalih populističkih demagoga mogao bi nastojati da stane na čelo takvog pokreta. To podvlači značaj inicijativa Ujedinjenih nacija, poput Tima Halo, koji je okupio naučnike da promovišu važnost vakcina, posebno na platformama društvenih mreža.
Ako se uskladiš sa EU, kajaćeš se, ako se ne uskladiš, kajaćeš se
Uzmimo na primjer Poljsku koja 70% svoje energije proizvodi od uglja i prima dodatne zalihe gasovodom iz Rusije. Uglja ima u naročito velikim količinama u južnoj Poljskoj, gdje se koristi u ogromnim elektranama koje industriji obezbjeđuju jeftinu električnu energiju.
Da bi ispunila ciljeve EU u vezi sa emisijom, Poljska će morati da se dekarbonizuje opsežnije i brže od bilo koga drugog. Vlada je nedavno postavila ambiciozan cilj da smanji udio uglja u energetici zemlje sa 70% na 11% do 2040. Ali to će imati ogromne posljedice po rudarski sektor u kojem je zasposleno oko 100.000 radnika koji su u velikoj mjeri sindikalno organizovani i politički uticajni.
Štaviše, s obzirom na to da ima malo vjetra ili sunca zimi, Poljska nije pogodna za primjenu obnovljive energije. Umjesto toga, namjerila se na “rješenja” poput nuklearne energije i gasovoda “Baltik pajp” – koji je Evropska komisija subvencionisala u iznosu od 215 miliona eura – za uvoz gasa iz Norveške preko Danske.
Ali nijedna od ovih opcija nije dobro prošla u Njemačkoj. Ako napori da se uskladi sa politikom EU Poljsku dovedu u sukob sa ključnim trgovinskim partnerima i susjedima, kajaće se bilo da to učini ili ne. Uslovi za bujanje antizelenog populizma su stvoreni.
Antivakseri postoje otkad i vakcine
Protivljenje vakcinaciji staro je koliko i sama inokulacija. Engleski grad Lester nekada je bio njegovo žarište. Godine 1885. tamo je 100.000 ljudi prisustvovalo skupu protiv vakcinacije, na koji je donijet i dječiji kovčeg i maketa Edvarda Dženera, pionira vakcinacije protiv velikih boginja. Takvi pokreti često su bili zasnovani na spoju fundamentalističkog hrišćanstva (koje se protivilo miješanju u božije djelo) i sumnji u ovlašćenja moderne države, koja je vakcinaciju učinila obaveznom za odojčad ili djecu koja polaze u školu.
Jedini jedinstveni doprinos našeg današnjeg doba je uloga društvenih medija u jačanju stavova nadri medicinara i naučnika, što se dogodilo nakon što je “Lanset” objavio (a zatim povukao) lažne tvrdnje Endrjua Vejkfilda da postoji veza između MMR vakcine i autizma.
Autor je saradnik u LSE Ideas, analitičkom centru za spoljnopolitička pitanja pri Londonskoj školi ekonomije i političkih nauka.
Članak je objavio Project Syndicate.
Prevela: D. Vraneš Redžić
Bonus video:
