Talibani su uklonili ujgurske militante s područja u blizini granice Avganistana s Kinom, izjavili su izvori u regiji, u potezu za koji analitičari kažu da signalizuje sve veću koordinaciju između Pekinga i avganistanske militantne grupe, piše redakcija Radija Slobodna Evropa (RSE) na engleskom jeziku.
Vjeruje se da su ujgurski borci premješteni unutar Avganistana članovi Turkistanske islamske partija (TIP) - ujgurske ekstremističke grupe koju Peking krivi za nemire u svojoj zapadnoj provinciji Sinđijang i koju naziva njenim bivšim imenom, Islamski pokret istočni Turkistan (ETIM).
Talibani su dozvolili ujgurskim grupama da djeluju u Avganistanu tokom njihove vladavine 1990-ih i vjeruje se da još uvijek imaju veze s njima. Kina je zahtijevala od talibana da prekinu sve veze s militantima.
Analitičari kažu da potez talibana predstavlja novi korak u njihovim vezama s Pekingom, što je prvi put da su avganistanski militanti preduzeli mjere na terenu kako bi umanjili kineske bezbjednosne strahove otkako su u avgustu preuzeli vlast u Avganistanu.
"To je ono što Kina želi i što talibani treba da obezbijede ako žele podstaći dublju saradnju s Pekingom", rekao je za RSE Bredli Džardin (Bradley Jardine), saradnik Vilson centra Instituta Kisindžer za Kinu i Sjedinjene Države (Wilson Center’s Kissinger Institute). "Pravo je pitanje mogu li to u potpunosti ispuniti."
Militanti TIP-a bili su locirani u Badakšanu, provinciji na sjeveroistoku Avganistana uz 76 kilometara dugu granicu s Kinom, a od tada su premješteni u druga područja, uključujući istočnu provinciju Nangarhar, izjavio je za RSE bivši avganistanski vojni zvaničnik koji ima saznanja o razvoju situacije.
Ujgurski militanti bili su prisutni u Badakšanu do prošle sedmice, ali su ih od tada sklonili, rekao je za RSE 4. oktobra tadžikistanski graničar iz te oblasti, pozivajući se na obavještajne izvještaje.
Nejasno je hoće li talibani predati borce kineskim vlastima, kazao je zvaničnik tadžikistanske državne granične službe koji je za RSE govorio pod uslovom da ostane anoniman pošto nije ovlašten za razgovor s medijima.
Peking i talibani
Kina je tokom decenija uspostavila pragmatičan i ponekad napet radni odnos s talibanima koji se usmjerio na borbu protiv terorizma.
Prije pada avganistanske vlade koju podržava Zapad, Peking je takođe imao bliske radne odnose s Kabulom, a avganistanske snage pomogle su u praćenju i ciljanju ujgurskih militantnih grupa na zahtjev Kine.
Od kada je grupa preuzela Kabul 15. avgusta, Peking je preduzeo korake da učvrsti svoje odnose s talibanima, obećavajući ekonomsku i razvojnu podršku u zamjenu za pažnju na kineske bezbjednosne probleme, posebno nadgledajući i uskraćujući utočište bilo kojoj ujgurskoj grupi u Avganistanu.
Nova talibanska vlada nazvala je Kinu kao bliskog partnera i založila se za dublju saradnju s Pekingom.
Mada preseljenje ujgurskih boraca predstavlja zapažen korak u vezama između Pekinga i talibana, analitičari upozoravaju da ta grupa još uvijek hoda tankom linijom u rastućem partnerstvu s Kinom.
Za vrijeme vladavine talibana u periodu od 1996. do 2001, grupa je takođe premjestila ujgurske militante iz pograničnih regiona u druge dijelove Avganistana kako bi smirila kineske zabrinutosti, ali nije predala borce kineskim vlastima, što je zategnulo veze između Pekinga i talibana.
Endru Smol (Andrew Small), saradnik Njemačkog Maršalovog fonda u Berlinu koji prati kineske aktivnosti u južnoj Aziji, rekao je za RSE da talibani možda pokušavaju da ponove tu strategiju.
"To je u skladu s onim što se desilo kada su ranije bili na vlasti", rekao je Smol. "Talibani su nastojali da izbjegnu sramotu a Kinom kao rezultat bilo kakvih aktivnosti ujgurskih militanata, ali bila bi sasvim druga stvar da ih predaju."
Kineski strahovi
Talibani su u septembru tvrdili da ujgurski militanti ne djeluju u Avganistanu, ali preseljenje boraca ukazuje na njihovo kontinuirano prisustvo u toj ratom razorenoj zemlji.
Kinezi su dugo brinuli da će Avganistan biti baza za grupe Ujgura, koje vode višedecenijsku borbu za nezavisni Sinđijang, koga nazivaju Istočnim Turkestanom.
Tokom julskog sastanka u Kini s talibanima, kineski ministar vanjskih poslova Vang Ji zatražio je da ta grupa prekine bilo kakve veze s militantima.
Kina je kao strahove od terorizma navela jednu od najkontroverznijih politika kineskog predsjednika Si Đinpinga: veliki sistem internacijskih logora koji je od 2017. zatvorio više od milion Ujgura, Kazahstanaca, Kirgistanaca i drugih muslimanskih manjina.
Muslimanske etničke manjine čine većinu stanovništva u Sinđijangu, a kineske vlasti već dugo sumnjaju u njihovu lojalnost. Ogromna oblast koja graniči s Centralnom Azijom bila je poprište terorističkih napada za koje Peking okrivio TIP i njihove prethodnike, ETIM.
Borba protiv terorizma i zabrinutost zbog radikalizacije bili su ključni u opravdanju Kineske komunističke partije za njeno suzbijanje u Sinđijangu i stvaranje mreže logora, pokazali su procurjeli dokumenti do kojih je došao Njujork tajms (The New York Times) 2019. godine.
Međutim, potpuni obim prijetnje koju predstavljaju ujgurski militanti je osporen, a mnogi analitičari kažu da grupe nemaju koordinaciju i sposobnost da izvedu velike napade.
Vašington je 2020. uklonio ETIM sa svoje liste stranih terorističkih grupa, naglasivši kako vjeruje da "nema vjerodostojnih" dokaza da ta grupa i dalje postoji.
Međutim, u izvještaju Vijeća sigurnosti Ujedinjenih nacija iz 2020. navodi se da se vjeruje da se nekoliko stotina ujgurskih boraca nalazi u Afganistanu.
Peking i UN ih još uvijek priznaju kao terorističku grupu.
Zabrinutosti Ujgura
Pojačana koordinacija između talibana i Kine vjerovatno će proširiti strah među širom etničkom populacijom Ujgura u Avganistanu.
Mnogi avganistanski Ujguri - procjenjuje se da ih ima više od 2.000 - su druga generacija Avganistanaca čiji su roditelji napustili Kinu prije nekoliko decenija.
Dok Peking i talibani jačaju veze, mnogi unutar zajednice strahuju da bi mogli biti uhvaćeni u sve širem kineskom slamanju Ujgura.
Peking je imao za cilj da cenzuriše i zastraši ujgurske aktiviste i da ih, u nekim slučajevima, izruči nazad u Sinđijang.
Četiri etnička Ujgura iz Avganistana, koji su govorili za RSE pod uslovom anonimnosti iz straha od odmazde talibana, rekli su da se plaše da će pod novim talibanskim režimom biti deportovani u Kinu.
Strahove dodatno pojačava činjenica da na mnogim njihovim avganistanskim ličnim kartama, koje je RSE vidio, piše "Ujgur" ili "Izbjeglica iz Kine", što ih čini lakšim za izdvajanje.
Iako još uvijek nema naznaka da talibani planiraju da ciljaju širu zajednicu Ujgura u Avganistanu, recept za eskalaciju ostaje, upozoravaju analitičari.
"Opasnost s avganistanskom situacijom je koliko je lako etiketirati Ujgure kao militante kada to nije slučaj", rekla je Džardin. "Kina je u prošlosti zloupotrebljavala ovu oznaku i ako nema utvrđene odgovornosti teško je znati ko je zapravo militant."
Bonus video:
