Predstojeći jesenji predsjednički izbori u Brazilu nude uvid u to kako populistički lideri 21. vijeka koriste religiju da osvoje pristalice. Vatreni, desničarski zvaničnik Žair Bolsonaro, došao je na vlast 2018. uz podršku evangelističkih hrišćanskih glasača, koji su se “zagrijali” za njegov socijalni konzervativizam.
Dok je prema nekim istraživanjima ova podrška od tad opala, Bolsonaro nastavlja da prikuplja evangelističku podršku. Predstavio je izbore kao bitku između bogobojažjivog “dobra” i suprotstavljenog “zla”.
Na Maršu u ime Isusa u Rio de Žaneiru 13. avgusta 2022, za njega su se molile hiljade evangelističkih pristalica. Opozicioni kandidat i bivši predsjednik Luis Injasio da Silva je pokušao da povrati ove glasove koristeći religiozni jezik, pokazujući kako je Bolsonaro preoblikovao političku scenu.
Ovo je dijelom pitanje brojki - evangelistički protestanti čine oko trećinu stanovništva Brazila (procijenjenog na oko 70 miliona ljudi) - ali je takođe i pitanje političkog stila.
Bolsonaro se trudi da dopre do evangelističkih glasača, jer su mu potrebni njihovi glasovi, ali i jer se njihov jezik i vrijednosti poklapaju sa njegovom populističkom porukom. Konzervativna agenda, koja uključuje negativne statove prema homoseksualnosti i abortusu, okosnica je njegove politike.
Populistički političari usvajaju specifičan stil. Oni su dominantno nacionalisti, koji tvrde da predstavljaju istinsku volju ljudi, a rade to dijeleći društvo u binarne grupe - ko pripada i ko ne.
Ipak, ovo poklapanje desničarskih populista sa hrišćanskom bazom ne ograničava se na Brazil. Vidimo ga i u autoritarizmu lidera poput bivšeg predsjednika SAD Donalda Trampa, francuske desničarske liderke Marine le Pen i mađarskog premijera Viktora Orbana.
Prema sociolozima Endruu Vajthedu i Semjuelu Periju, Trampov dolazak na vlast se poklopio sa usponom hrišćanskog nacionalizma. Oni opisuju hrišćanski nacionalizam kao “kulturni okvir - zbirka mitova, tradicije, simbola, narativa i sistema vrijednosti - koja idelizuje i zagovara fuziju hrišćanstva i američkog građanskog života”.
U svojim istraživanjima, Vajthed i Peri su otkrili da su veće šanse da će oni američki građani koji su najviše podržavali hrišćanski nacionalizam podržati autoritarni tip vladavine, “tradicionalne” modele porodice i shvatanje američkog idenditeta prema kome su bijeli, hrišćanski starosjedioci privilegovani. Takođe, najvjerovatnije je da su oni glasali za Trampa 2016.
Bolsonaro, nekima poznat kao “tropski Tramp”, otvoreno je poštovalac bivšeg američkog predsjednika. Narendra Modi je bio snažan poštovalac hinduističkog nacionalizma tokom vršenja dužnosti premijera Indije.
U Turskoj, Redžep Tajip Erdogan, predsjednik ili premijer u najvećem dijelu proteklih 20 godina, koristi islamski populizam. Erdoganova Partija pravde i razvoja tvrdi da brani vrijednosti turske muslimanske većine protiv njihove sekularne elite.
Veza između religije i populizma je, dijelom, pitanje retorike. Populizam njeguje jezik binarnih razlika - istina i laž, ispravno i pogrešno, mi i oni, građani i imigranti. Određeni religijski oblici organizuju svijet u slične dualističke kategorije, utemeljene u vjerovanju da je univerzum božanski određen da bude ovakav.
Populisti takođe tvrde da poštuju volju ljudi, odbacujući autoritet “elita”, napadajući medije, politički establišment, univerzitete, intelektualce ili velika preduzeća.
Populizam se ne povezuje uvijek sa religijom, niti populisti uvijek koriste religiozni jezik. Ipak, povezanost je snažna, čak i ako nije uvijek jednostavna. Na primjer, religija se od strane populista ne prihvata univerzalno kao saveznik.
Širom Evrope, anti-islamsko raspoloženje je dugo bilo stvarano od strane desničarskih nacionalističkih pokreta. Partija Nacionalni savez Marin le Pen (nekadašnji Nacionalni front) sada vodi kampanju za “deislamizaciju” Francuske, predstavljajuću muslimane kao bezbjednosnu prijetnju i strano kulturno prisustvo. Religija služi kao odrednica o tome ko ne pripada.
Koalicije religioznih populističkih pokreta nalaze zajednički uzrok u njihovoj opoziciji za ono što je predstavljeno kao liberalna agenda. Nedavno pojavljivanje Orbana na Konferenciji konzervativne političke akcije (CPAC) u Teksasu pruža upečatljivu ilustraciju. CPAC je postala glavna tačka okupljanja hrišćanskih nacionalista u SAD, a ovogodišnje okupljanje je kulminiralo u Trampovom završnom govoru.
Poput Trampa, Orban karakteriše svoje političke ambicije kao borbu protiv “neprijatelja slobode”, “kulturni rat” protiv sila liberalizma. obraćajući se delegatima CPAC, opisao je Mađarsku kao “staru, ponosnu, ali naciju veličine Davida koja stoji sama protiv globalnog Golijata”.
Orbanova upotreba biblijskih slika nije jedinstvena među populističkim političarima. Trampa su neki upoređivali sa kraljem Davidom: nesavršen, ali bogom određen vođa.
Tramp je sprovodio evangelističke hrišćanske ciljeve kroz svoje odluke kao predsjednik. On je iskoristio svoju izvršnu moć kako bi održao konzervativno hrišćansko glasanje, sa istorijskim posljedicama za Amerikance.
Tokom četiri godine na funkciji, imenovao je troje sudija američkog Vrhovnog suda, preokrenuvši ravnotežu u konzervativnom smjeru i utvrđujući svoj položaj sa hrišćanskom desnicom. Ovo je dovelo do kontroverznog prevrata Rou protiv Vejda, presude koja je štitila pravo američkih žena na pristup abortusu od 1973.
Upotreba religije za podupiranje političkih ambicija nije ništa novo. Ipak, moje istraživanje sugeriše da je u proteklim godinama viđeno da se religija koristi kao politički kapital na poseban način među populistima.
Svjedočimo strateškoj, ciničnoj upotrebi religije kao sredstva produženja nacionalističkih, konzervativnih agendi. Uzima maha upravo zbog ideoloških sličnosti populizma i određenih oblika religije koji nastoje da transformišu društveni poredak.
Kako ove promjene na osnovnom nivou utiču na religijske zajednice i dalje nije jasno. Ipak, gdje poklapanja sa religijskom tradicijom donose političke plodove, kao u Brazilu, SAD i Turskoj, možemo očekivati od onih koji traže moć da nastave sa pokušajima da je iskoriste da svoje ciljeve.
Autor je profesor sociologije religije na Univerzitetu Duram
Članak je preuzet sa portala “theconversation.com”
Prevod: M. Ćorović
Bonus video:
