”Nanonož” proizvođača Tjanđin Saisjang možda je oblik precizne hirurgije, ali ukazuje na širok trend koji preoblikuje ekonomske odnose Kine sa ostatkom svijeta.
Napravila ga je malo poznata kineska kompanija, a dizajniran je za liječenje raka prostate bez invazivne operacije. Tjanđin Saisjang je dobio zvaničnu titulu “malog diva” 2020. godine, što znači da se kvalifikuje za povlašćeni tretman u zamjenu za pomoć Kini da se popne na tehnološkoj ljestvici.
Prema riječima izvršnog direktora kompanije, koji je odbio da bude imenovan, ova kineska verzija najsavremenijeg liječenja dio je napora da se smanji potreba za uvezenim medicinskim tehnologijama. Vlada “zahtijeva da lokalne bolnice, gdje je to moguće, zamijene stranu medicinsku opremu domaćom”, kaže ovaj direktor. “To je blagodet za nas”.
Si Đinping je ovog mjeseca održao govor o hitnoj potrebi za prodorima u domaćoj tehnologiji kako bi se nadmašio Zapad i ojačala nacionalna bezbjednost. Iskustvo Tjanđin Saisjanga je jedan mali primjer razmjera ambicija kineskog lidera.
Pod Sijem - koji će gotovo sigurno obezbijediti još jedan mandat sljedećeg mjeseca - Kina nastoji da postane samodovoljna tehno-supersila koja se više neće toliko oslanjati na zapad.
Takve promjene predstavljaju jasan izazov za mnoge multinacionalne kompanije, od kojih neke sa kineskog tržišta izvlače ogroman dio svog globalnog rasta
Osnovni cilj, kažu analitičari, jeste izgradnja “tvrđave Kine” - rekonstruisanje druge najveće svjetske ekonomije kako bi mogla da radi na unutrašnju energiju i, ako bude potrebno, da izdrži vojni sukob. Dok mnogi u SAD žele da “odvoje” svoju ekonomiju od Kine, Peking želi da postane manje zavisan od zapada, posebno od njegove tehnologije.
Ta strategija ima nekoliko sastavnih djelova i ako bude uspješna, biće potrebno nekoliko godina da se realizuje, kažu analitičari. U tehnologiji, cilj je da se podstaknu domaće inovacije i lokalizuju strateški aspekti lanca snabdijevanja. U energetici, cilj je da se podstakne upotreba obnovljivih izvora energije i smanji oslanjanje na naftu i gas iz mora. U oblasti prehrane, put ka većoj samostalnostu uključuje revitalizaciju lokalne industrije sjemena. U finansijama, imperativ je suprotstaviti se potencijalnom pretvaranju američkog dolara u oružje.
Takve promjene predstavljaju jasan izazov za mnoge multinacionalne kompanije, od kojih neke sa kineskog tržišta izvlače ogroman dio svog globalnog rasta.
Kineska inicijativa ka samodovoljnosti se razvija već nekoliko godina, ali je ubrzana nakon ruske invazije na Ukrajinu i zapadnih sankcija Moskvi.
Čen Živu, profesor finansija na Univerzitetu u Hong Kongu, kaže da kineski lideri shvataju da će vojne sukobe možda biti “teško izbjeći” ako Peking želi da ujedini Tajvan sa kopnom.
“Sveobuhvatne ekonomske sankcije protiv Rusije nakon invazije na Ukrajinu samo su požurile Kinu na putu osamostaljivanja u tehnologiji, finansijama, hrani i energetici”, dodaje Čen. “Samodovoljnost kao fraza je ponovo postala aktuelna u publikacijama partije”.
Stiv Cang, profesor na SOAS Univerziteta u Londonu, upozorava da izgradnja “tvrđave Kine” ne znači da će se Peking zatvoriti od spoljašnjeg svijeta. Za najveću trgovinsku silu svjetske ekonomije i jednog od najvećih primalaca stranih direktnih investicija, takav pravac bi predstavljao ekonomsko samopovređivanje.
“Umjesto toga, Si gradi niz pokretnih tvrđava ili isturenih baza kako bi unaprijedio mjesto Kine u svijetu”, kaže Cang. “Oni prije svega žele da Kinu učine inovativnom silom sa tehnologijama koje će drugi tražiti od nje, čineći ih zavisnim od Kine.”
Veliki rizik sa tehnologijom
Mnoge promjene koje se signaliziraju dok se Kina priprema za 20. nacionalni kongres Komunističke partije Kine sredinom oktobra, bile su nagoviještene ili u pripremi već neko vrijeme. Ali čini se da će partijski kongres ubrzati tempo nekoliko takvih događaja.
Sijeve izjave dok je ovog mjeseca predsjedavao sastankom Centralne komisije za sveobuhvatno produbljivanje reformi, jednog od partijskih tijela koje koristi za upravljanje Kinom, postavile su jasnu viziju tehnologije.
Razvoj “osnovnih tehnologija” nije bio nešto što se moglo prepustiti slobodnom tržištu, već ga je morala voditi kineska vlada. “Neophodno je ojačati centralizovano i jedinstveno rukovodstvo... Centralni komitet i uspostaviti autoritativan komandni sistem za donošenje odluka (za tehnologiju), rekao je Si.
Koliki važnost Si pridaje ovom programu, pokazuje to što je, po svemu sudeći, spreman da novi Centralni komitet, koji se sastoji od oko 200 najviših zvaničnika u Kini, napuni tehnokratama, a ne karijernim birokratama, ocijenio je Damijen Ma, generalni direktor instituta Makro Polo sa sjedištem u SAD.
Ti zvaničnici sa tehnološkim znanjem biće odgovorni za nadgledanje onoga što predstavlja ogromno kockanje. Kina ulaže resurse bez presedana u podsticanje tehnološke nezavisnosti, posebno u strateškim industrijama kao što su poluprovodnici, u nadi da će takvo finansiranje dovesti do inovacija i supstitucije uvoza.
Obećano je ukupno više od 150 milijardi dolara za podsticanje napretka u oblasti poluprovodnika. U prošlogodišnjem izvještaju Udruženja poluprovodničke industrije (SIA), grupe američkih proizvođača čipova, utvrđeno je da je kineski Nacionalni fond za integrisana kola već uložio 39 milijardi dolara uglavnom u nove proizvodne projekte.
Pored toga, više od 15 lokalnih samouprava najavilo je sredstva u ukupnoj vrijednosti od 25 milijardi dolara za podršku kineskim kompanijama za proizvodnju poluprovodnika. Dodatnih 50 milijardi dolara je namijenjeno u obliku “državnih grantova, ulaganja u kapital i zajmova sa niskim kamatama”, navodi se u izvještaju SIA. Poređenja radi, američki plan da izdvoji 50 milijardi dolara za podršku sopstvenoj domaćoj industriji poluprovodnika izgleda mnogo skromnije.
Poluprovodnici se generalno smatraju Ahilovom petom kineske industrije. Ona je u 2020. uvezla 378 milijardi dolara poluprovodnika, što predstavlja ranjivost u lancu snabdijevanja.
Ipak, došlo je do nekih značajnih pomaka. Ovog ljeta se pokazalo da je SMIC, jedan od vodećih kineskih proizvođača čipova, uspješno napravio čip od sedam nanometara, čime se našao samo jednu ili dvije “generacije” iza lidera u industriji kao što su tajvanski TSMC i južnokorejski Samsung.
Nekoliko analitičara, međutim, kaže da bez obzira na takav napredak i ogromna sredstva koja je Kina posvetila razvoju svoje industrije čipova, ciljevi o potpunoj nezavisnosti kada su u pitanju poluprovodnici su zabluda. Ta industrija je toliko složena i međusobno povezana da nijedna zemlja ne može da bude samostalna.
Drugi dio kineskih napora da postigne tehnološku samodovoljnost usmjeren je na dvije međusobno povezane oblasti - državni izbor potencijalnih šampiona kao što je Tjanđin Saisjang i vladina podrška snažnom podsticanju rizičnog kapitala.
Na nacionalnom sastanku održanom ovog mjeseca u istočnoj provinciji Đangsu, Kina je 8.997 preduzeća nazvala “malim divovima”, stavljajući ih u red za poreske olakšice kako bi mogla da pomogne Kini da se takmiči sa SAD i drugim zapadnim silama.
Si je, u pismu upućenom učesnicima sastanka, rekao da se nada da će takva preduzeća “igrati važniju ulogu u stabilizaciji lanaca snabdijevanja”, ukazujući na njegovu ambiciju da će “mali divovi” pomoći da se kineska tehnološka industrija prilagodi lokalnom ambijentu.
Podrška za takve napore može se naći u tvrdnji Pekinga o povećanju kontrole nad industrijom rizičnog kapitala u zemlji. U posljednjih nekoliko godina, Kina je nadgledala uspostavljanje više od 1.800 takozvanih vladinih fondova za usmjeravanje, koji su prikupili više od šest biliona renminbija (900 milijardi dolara) za ulaganja u tehnološke sektore koje Peking smatra “strateškim”.
Ti fondovi su karakteristični po tome što ih uglavnom vode pokrajinske i lokalne samouprave ili državna preduzeća. Ali i ovdje su analitičari skeptični u pogledu dugoročne efikasnosti pokušaja Pekinga da “izabere pobjednike”.
Fokus na obnovljivu energiju
Na ukrštanju geopolitike i tehnologije nalazi se još jedna velika ranjivost za Kinu - snabdijevanje energijom. Tokom posjete naftnom polju u sjevernoj Kini krajem prošle godine, Si je uputio glasan i jasan poziv koji od tada odjekuje zvaničnim medijima.
“Našu energetsku zdjelu pirinča moramo držati u sopstvenim rukama”, rekao je kineski lider.
Sa trenutnom stopom energetske samodovoljnosti zemlje od oko 80 procenata, to ostavlja oko 20 procenata snabdijevanja, uglavnom u obliku uvozne nafte i gasa, relativno ranjivo na spoljne šokove. Kina je posebno zabrinuta zbog brodskih ruta kroz “tačke zagušenja” kao što je Malački moreuz, gdje SAD i dalje imaju vrhovnu pomorsku moć.
Mihal Mejdan, direktorka Oksfordskog instituta za energetske studije, kaže da Peking počinje da povećava fokus na obnovljive izvore kao što su solarna energija i vjetar kao dio rješenja.
“Kina posmatra globalnu geopolitičku situaciju i procjenjuje ranjivosti oko lanaca snabdijevanja”, kaže Mejdan.
Analitičari ističu da je Kina na putu da rano ostvari nacionalni plan za dobijanje oko 33 odsto energije iz obnovljivih izvora do 2025. Međutim, dodaju da će proći mnogo godina prije nego što se smanji njena ranjivost u pogledu uvoza nafte i gasa iz mora.
Ključni prehrambeni front
Teže rješiva zavisnost od spoljašnjeg svijeta je u poljoprivredi. Kineska bezbjednost hrane je naglo pala u posljednje tri decenije kako je njena populacija rasla, a korišćenje poljoprivrednog zemljišta prešlo sa žitarica na unosnije usjeve. U 2021, samo 33 procenta ukupne potražnje zemlje za tri glavna prehrambena ulja - sojino, od kikirikija i uljane repice - bilo je zadovoljeno domaćom proizvodnjom, što je pad sa više od 100 procenata ranih 1990-ih.
Iako su uzastopni kineski lideri godinama naglašavali vitalnu važnost bezbjednosti hrane, analitičari vjeruju da je taj ton pooštren pod Sijem.
To je posebno slučaj otkad su SAD pod Donaldom Trampom pokrenule retoriku trgovinskog rata i otkad je Kineski državni savjet 2019. objavio bijelu knjigu o bezbjednosti hrane. Od tada visoki lideri jasno spajaju bezbjednost hrane i nacionalnu bezbjednost, a cilj nezavisnosti u oblasti osnovne hrane se sve više opisuje na sličan način kao i druge ambicije “tvrđave Kine”.
Ključne politike u pogledu proizvodnje žitarica fokusiraju se na potrebu za sve većim prinosima, kao i na veću zaštitu obradivog zemljišta, efikasnije korišćenje vode i druge velike projekte za uštedu vode. Kina ima za cilj da održi samodovoljnost u glavnim žitaricama, koja je dostigla preko 95 odsto 2019.
Ali najvažnija politika, prema analitičarki Trini Čen iz “Goldman Saksa”, jeste plan revitalizacije industrije sjemena, koji je Si prvi put promovisao 2021. i koji zahtijeva veće napore u cilju postizanja samostalnosti.
Ključna tačka preokreta koja će pokazati da proizvodnja hrane ulazi u kategoriju “Tvrđava Kina” biće uvođenje prve generacije genetski modifikovanog sjemena u Kini - što je promjena kojoj se snažno opiralo, ali koju analitičari sada vide kao neizbježnu. (Kina trenutno koristi samo GM pamuk.) Stav se promijenio otkad su Kinezi preuzeli Singentu, švajcarsku agrotehnološku grupu čiji veliki poslovni portfolio uključuje sjeme i razvoj domaćih GM proizvođača.
Dolar kao oružje
Kalkulacije “Tvrđave Kine” mogu se vidjeti i u stavu Kine prema dominaciji dolara. Za Peking, jedna od najalarmantnijih karakteristika zapadnih sankcija Rusiji bila je isključenje nekih njenih finansijskih institucija iz Svifta, globalnog sistema za razmjenu poruka koji je centralni za međunarodne novčane transfere.
Kineski zvaničnici odavno upozoravaju na takav scenario. “Kada Amerikanci... često koriste sankcije i prenaglašavaju interese SAD dok ignorišu svoje međunarodne odgovornosti, sve više nacija se nada da će smanjiti oslanjanje na dolar”, napisao je Žou Čengjun, direktor Instituta za finansije Narodne banke Kine, u maju prošle godine.
Ranjivost na ovu vrstu sankcija nastaje zato što se oko tri četvrtine kineske trgovine fakturiše u dolarima - što znači da zavisi od pristupa Sviftu.
Rješenje Pekinga može biti samo dugoročno. Njegovi napori da “internacionalizuje” valutu renminbi do sada su imali ograničen uspjeh. Slično tome, inicijativa da se promoviše “digitalni renminbi”, koji ne zahtijeva korišćenje platformi poput Sviftovih, spora je.
“Kratkoročno gledano, Peking se trudi da ne prekrši zapadne sankcije koje su uvedene Rusiji zbog invazije na Ukrajinu, ali je takođe povećao fokus na odvajanje od dolara”, kaže Diana Čojleva, glavna ekonomistkinja u Enodo Economics u Londonu.
Sijeva administracija još od 2015. stavlja sve veći naglasak na samostalnost u industrijskim lancima snabdijevanja. To je intenzivirano prošlogodišnjim lansiranjem 14. kineskog “petogodišnjeg plana” i uvođenjem politike nazvane “dvostruka cirkulacija”, koja je naglasila potrebu Kine da se osloni na unutrašnji dinamizam.
Od tada su rastuća plima američkih sankcija kineskim kompanijama, geopolitičke podjele koje proizilaze iz podrške Kine Rusiji u ratu u Ukrajini i porast tenzija oko Tajvana, pojačali trendove koji podržavaju “tvrđavu Kinu”.
Tako veliki naglasak na domaćoj tehnologiji predstavlja značajan rizik za one multinacionalne kompanije fokusirane na snabdijevanje kineskog tržišta. Prema jednom azijskom bankaru, trenutno postoji ogromna nepovezanost u odborima zapadnih kompanija između njihovog entuzijazma za potencijal rasta njihovog poslovanja u Kini i njihovog ćutanja o geopolitičkoj debati koja oblikuje okruženje u kojem moraju da rade.
Kina ne može priuštiti da se potpuno izoluje od svijeta zbog svoje izvozno orijentisane strukture i vjerovatno će usvojiti hibridni pristup u zavisnosti od industrije
“Mnoge zapadne kompanije krive sebe što nisu progovorile i jasno stavile do znanja kako bi po njihovom mišljenju trebalo da izgleda poslovni odnos između Kine i zapada”, rekao je taj bankar. “Ali u isto vrijeme se osjećaju prilično nesposobnim da učine bilo šta po tom pitanju, jer s obzirom na situaciju, koja je prednost biti kompanija koja diže glas?”
Međutim, neki analitičari smatraju da uprkos svim političkim sloganima, i dalje postoje značajna ograničenja povodom obima planova “tvrđave Kine”.
Ju Đi, viša naučna saradnica u britanskom institutu Čatam House, tvrdi da Kina ne može priuštiti da se potpuno izoluje od svijeta zbog svoje izvozno orijentisane strukture. Kao rezultat toga, Peking će vjerovatno usvojiti hibridni pristup u zavisnosti od industrije.
“Sektori od strateškog značaja i koji se odnose na svakodnevne potrebe stanovništva biće tretirani kao pitanja nacionalne bezbjednosti”, kazala je Ju, “dok će sektori koji zahtijevaju strani kapital i radnu snagu ostati otvoreni i međusobno povezani sa svijetom”.
Prevod: A. Šofranac
Bonus video:
