Iranski klerikalni vladari vjerovatno će zauzdati erupciju nereda u zemlji, a ako je sudeći na osnovu istorije šanse za svitanje novog politčkog poretka su male, kazali su za Rojters analitičari.
Protesti, koji su počeli zbog smrti 22-godišnje Mahse Amini nakon što ju je uhapsila policija za moral, prerasli su u svojevrsnu pobunu protiv onoga što demonstranti nazivaju sve većim autoritarizmim vladajućih islamskih sveštenika.
Međutim, male su šanse da demonstracije prerastu u vrstu ustanka u kakvi su brzo smijenjeni veteranski lideri u Egiptu i Tunisu 2011. godine makar u skorije vrijeme, budući da su iranski vladari odlučni da zadrže kontrolu vlasti po svaku cijenu.
Decenijama, klerikalni establišment je koristio lojalne elitne snage, Revolucionarnu gardu, za nasilno gušenje etničkih ustanaka, studentskih nereda i protesta protiv ekonomskih teškoća. Tokom novog talasa protesta gardisti su bili relativno “na uzici”, ali to bi se moglo brzo promijeniti.
Ukoliko se protesti nastave, Islamska Republika će se okrenuti svom uobičajenom rješenju: “neobuzdano nasilje protiv nenaoružanih civila u cilju gušenja protesta”, kazala je Kasra Arabi, zadužena za iranski program na Toni Bler institutu globalne promjene.
Protesti već traju tri nedjelje - i pretvorili su se u jedne od najvećih demonstracija opozicije protiv iranske klerikalne uprave posljednjih godina.
Mada se broj ljudi na ulicama ne može porediti sa Islamskom revolucijom 1979. godine, kada su milioni ljudi izašli na ulice, solidarnost i jednoglasje demonstranata koji pozivaju na pad klerikalnog establišmenta su vrlo slični, kazali su analitičari za Rojters.
”Jedna upečatljiva sličnost sadašnjih protesta sa onima iz 1979. jeste raspoloženje na ulicama, koje je eksplicitno revolucionarno... oni ne žele reforme, oni žele promjenu režima”, kazala je Arabi.
”Naravno niko ne može da predvidi kada će se taj trenutak dogoditi: mogle bi proći nedjelje, mjeseci ili čak i godine... ali iranski narod je odlučio”.
Preispitujući legitimitet Islamske Republike, demonstranti su spaljivali slike ajatolaha Alija Hameneija i neustrašivo uzvikivali “smrt diktatoru” uprkos bezbjednosnim snagama koje koriste suzavac, palice, a u mnogim slučajevima bojevu municiju.
”Bez slabosti”
Međutim vrhovni iranski vladari su odlučni da ne pokažu slabost za koju vjeruju da je zapečatila sudbinu šaha kojeg su podržavale Sjedinjene Države.
Za aktiviste za ljudska prava iz tog vremena, šahova najveća greška je bila ta što se udaljio od stanovništva mučenjem i krvoprolićem. Ali gledajući unazad, neki istoričari kažu da je šah bio preslab, spor i neodlučan u represiji.
”Pristup ovog režima se daleko više oslanja na represiji nego što je to bio slučaj sa šahom”, kazao je za Rojters Aleks Vatanka, direktor programa za Iran na Institutu za Bliski istok.
Aktivisti za zaštitu ljudskih prava tvrde da je u sukobu sa bezbjednosnim snagama tokom protesta do sada stradalo najmanje 185 osoba, od čega je 19 djece.
Zvaničnici kažu da je stradao veliki broj pripadnika bezbjednosnih snaga koje su ubili “izgrednici i pljačkaši povezani sa stranim neprijateljima”, ponavljajući Hameneijeve komentare u kojima je za potpirivanje nereda okrivio Sjedinjene Države i Izrael.
Malo prije revolucije, iranski šah se pojavio na nacionalnoj televiziji rekavši: “Kao iranski šah... čuo sam glas vaše revolucije... ne mogu osim da odobrim vašu revoluciju”.
Njegovi protivnici su to vidjeli kao znak slabosti.
”Hamenei je naučio lekciju, jer je živio tokom revolucije, da ako kažete ljudima da ste čuli njihov glas i da vi nijeste u pravu, onda je to kraj vaše vladavine. On ne želi da to učini”, kazao je Vatanka.
Ipak, Hameneijeva nepokolebljiva retorika nosi svoje rizike, kazao je Vatanka.
”Ako Hamenei ne sluša... i ne prekine sa ovim glupostima da su protesti usmjeravani iz inostranstva, onda će biti još protesta”, kazao je on.
Demonstracije su se proširile iz Kurdistana gdje je rođena Mahsa Amini, a kasnije su im se pridružili svi slojevi društva, uključujući i etničke i vjerske manjine.
”Ovi protesti sa širokom bazom privukli su skoro sve segmente društva sa čijim se problemima režim nije pozabavio”, kazao je Vahid Jucesoj, specijalista za politički islam sa sjedištem u Kanadi.
Popularni kurdski slogan koji se koristi u kurdskom pokretu nezavisnosti, “žena, život, sloboda” koji je prvi put uzviknut na sahrani Aminijeve 17. septembra u kurdskom gradu Sakezu, sada se koristi globalno na svim protestima protiv njene smrti.
U strahu od etničkog ustanka, establišment je usvojio uzdržanu represiju umjesto strategije gvozdene pesnice kojoj su pribjegavali ranije, kazali su analitičari.
Revolt protiv sveštenstva
”Protesti su sekularni, neideološki do određene mjere antiislamski”, kazao je Said Golkar, asistent profesora političkih nauka na Univerzitetu u Tenesiju.
”Iranci se bune protiv sveštenstva... koji koriste religiju da biše vršili represiju”, kazao je on.
Pobuna protiv šaha odjeknula je u provincijskim gradovima, varošicama i selima. Ali ono što je paralisalo njegovu vladavinu bili su štrajkovi naftnih radnika, koji su zatvorili slavine za većinu prihoda u zemlji, i trgovaca na čaršijama, koji su finansirali pobunjeničke sveštenike.
Dok su studenti igrali ključnu ulogu u trenutnim protestima sa desetinama univerziteta u štrajku, malo je naznaka da će im se radnici sa bazara i naftnih polja pridružiti.
”Bazarci su bili veoma važni tokom revolucije 1979. jer su tada smatrali da su šahove ekonomske reforme protiv njihovih interesa i zbog toga su podržali revoluciju”, kazao je Vatanka.
”Danas, bazar nema šta da brani jer sada više ne kontroliše ekonomiju koja je u rukama Garde”.
Garda, lojalna Hameneiju, je industrijska imperija kao i moćna vojna sila. Ona ima politički uticaj i kontroliše iransku naftnu industriju.
Bonus video:
