Nobelova nagrada za mir iz 1973. godine američkom šefu diplomatije Henriju Kisindžeru i Le Duk Tou iz Sjevernog Vijetnama, jedna od najspornijih u istoriji priznanja, dodijeljena je uz puno saznanje da je malo vjerovatno da će se Vijetnamski rat okončati u skorije vrijeme, pokazala su nedavno objavljena dokumenta.
Nominacije za nagradu za mir su tajne već 50 godina. Dokumenta o nagradi za mir Kisindžeru i glavnom pregovaraču Hanoja, Tou, su 1. januara postala dostupna na zahtjev.
Tadašnja odluka je mnoge šokirala jer je Kisindžer, koji je bio savjetnik za nacionalnu bezbjednost i državni sekretar za vrijeme predsjednika Ričarda Niksona, odigrao glavnu ulogu u američkoj vojnoj strategiji u finalnim fazama konflikta u Vijetnamu 1955-75.
“Sada sam još više iznenađen nego tada što je Komitet donio tako lošu odluku”, kazao je za Rojters Stejn Tuneson, profesor na Institutu za mirovna istraživanja u Oslu, koji je pregledao dokumenta.
Kisindžer i To su u januaru 1973. godine postigli Pariski mirovni sporazum u okviru kojeg je Vašington finalizovao vojno povlačenje iz Južnog Vijetnama nakon što je uglavnom okončao ofanzive i izbjegao borbu protiv komunističkog sjevera zemlje usljed narušenog morala vojnika i ogromnih antiratnih protesta u Americi.
Međutim, prekid vatre koji je nalagao sporazum na terenu su brzo ignorisali i Sjeverni i Južni Vijetnam, koji je odbio da potpiše sporazum tvrdeći da je došlo do izdaje, budući da se od snaga Hanoja nije zahtijevalo da se povuku iz Južnog Vijetnama.
Rat je nastavljen, a snage Sjevera su brzo napredovale na jugu, koji je prepušten da se bori bez ključne podrške SAD, oslabljen usljed haosa i korupcije na visokom državnom nivou.
Borbe su okončane tek u aprilu 1975. godine nakon što su snage Sjevernog Vijetnama zauzele južnu prijestonicu Sajgon, što je izazvalo haotičnu i ponižavajuću evakuaciju preostalih Amerikanaca i lokalnih saveznika helikopterom sa krova ambasade Sjedinjenih Država.
Le Duk To je odbio Nagradu za mir uz obrazloženje da mir još nije uspostavljen. Dva od pet članova Norveškog Nobelovog komiteta - koji su svi preminuli - podnijeli su ostavke u znak protesta. Kisindžer, mada je prihvatio nagradu, nije otputovao u Norvešku na ceremoniju a kasnije je uzalud pokušavao da vrati nagradu.
To, koji je preminuo 1990. u 78. godini bio je general, diplomata i član vladajućeg Politibiroa Sjevernog Vijetnama. On je nadgledao pobunu južnog Vijetkonga protiv vlade u Sajgonu od kasnih 1950-ih, a kasnije i odlučujuću ofanzivu Sjevera 1974-75. nakon koje je uslijedilo ujedinjenje pod vladavinom Hanoja.
Kisindžer, koji danas ima 99 godina i dalje je ugledan komentator spoljnopolitičkih dešavanja i rješavanja konflikata uključujući i rat u Ukrajini. On za Rojters nije komentarisao objavljivanje dokumenata o Nobelovoj nagradi za mir 1973.
Dokumenta, u koja je Rojters imao uvid, otkrivaju da je Kisindžera i Toa nominovao jedan član Nobelovog komiteta, norveški akademik Džon Sanes 29. januara 1973, dva dana nakon potrpisivanja Pariskog sporazuma.
Hiljade ljudi mogu nominovati kandidate za nagrade, uključujući određene profesore, bivše laureate i šefove država, podsjeća Rojters.
“Moje obrazloženje je da bi ovaj izbor naglasio pozitivni aspekat da su pregovori doveli do sporazuma koji će okončati oružani konflikt između Sjevernog Vijetnama i Sjedinjenih Država”, naveo je tada Sanes u pismu na norveškom jeziku.
Međutim Sanes, koji je preminuo 1984. godine, je dodao: “Svjestan sam da će samo vrijeme pred nama jasno pokazati kakav će značaj sporazumi imati u praksi”.
Pismo nominacije i izvještaji pripremljeni o Kisindžeru i Tou za diskusiju komiteta pokazuju da je postojala “puna svjesnost” da je “malo vjerovatno da će se sporazumi održati”, kazao je Tuneson.
“Nagrada je dodijeljena Kisindžeru jer je izvukao SAD iz Vijetnama... bez ikakvog mirnog rješenja za Južni Vijetnam”, kazao je on za Rojters. To je bio nominovan zbog toga što je odbor smatrao da “ne mogu dati nagradu samo Kisindžeru”.
“Njemu (Kisindžeru) je bio potreban partner i oni su zatim dodali Le Duk Toa, o kome nijesu znali puno. Izvještaj o njemu je prilično slab”, dodao je Tuneson.
Među objavljenim dokumentima je originalni telegram koji je To poslao iz Hanoja u kojem navodi da je za njega “nemoguće” da prihvati Nagradu za mir.
To je napisao: “Kada Pariski sporazum bude ispoštovan, kada oružje utihne i mir istinski bude uspostavljen u Južnom Vijetnamu, razmotriću prihvatanje ove nagrade”.
Američka vojna intervencija u Vijetnamu ranih 1960-ih je okarakterisana kao potez za obuzdavanje širenja komunizma.
Na kraju, Pariski sporazum je zapečatio izlazak SAD iz rata koji je kod kuće bio na meti žestokih kritika, ali nije obuzdao oružje niti donio mir u Vijetnam.
Prvog maja, 1975, dan nakon pada Sajgona čime je završen rat, Kisindžer je pokušao da vrati nagradu preko američke depeše Nobelovom komitetu u kojoj je naveo da je “mir koji smo pokušavali da ostvarimo kroz pregovore preinačen silom”.
Komitet je odbio da primi nagradu nazad.
Bonus video:
