Sanulah Gafari, 29-godišnji lider avganistanskog ogranka Islamske države, nadgledao je njenu transformaciju u jednu od najozloglašenijih grupa globalne islamističke mreže, sposobnu za operacije daleko od njenih baza na granicama Avganistana.
Islamska država je u petak preuzela odgovornost za masovno ubistvo u koncertnoj dvorani blizu Moskve u kojoj je ubijeno najmanje 139 osoba.
Vašington je saopštio da je ranije ovog mjeseca upozorio Rusiju na napad, a jedan upućeni izvor kazao je za Rojters da je taj obavještajni podatak bio zasnovan na presretnutnim razgovorima između militanata ISIS-K.
Činjenica da su kod napadača koje su uhapsile ruske vlasti nađeni tadžikistanski pasoši ukazuje na moguću vezu sa Gafarijevom grupom, koja je agresivno regrutovala pripadnike iz ove siromašne države u centralnoj Aziji, tvrde bezbjednosni eksperti.
Prošlog juna je objavljeno da je Gafari ubijen, ali se ispostavilo da je samo ranjen a dva izvora iz Pakistana i Avganistana kazala su za britansku agenciju da se vjeruje da on živi u pakistanskoj pokrajini Beludžistan.
Imenovan za emira ISIS-K 2020, Gafari je pojačao tvrdolinijašku ideologiju grupe i intenzivirao napade visokog profila.
ISIS-K je privukla međunarodnu pažnju samoubilačkim napadom na međunarodni aerodrom u Kabulu 2021. tokom povlačenja američke vojske u kojem je stradalo 13 američkih vojnika i desetine civila. U septembru 2022. grupa je preuzela odgovornost za smrtonosni napad na rusku ambasadu u Kabulu.
Međutim, možda najsmjelija operacija do sada dogodila se u januaru sa dvostrukim samoubilačkim napadom u Iranu u kojem je stradalo skoro 100 osoba na komemoraciji za komandanta Revolucionarne garde Kasima Sulejmanija - što je bio najsmrtonosniji napad na iranskom tlu od Islamske revolucije 1979.
O Gafariju se malo toga znalo prije napada na aerodrom u Kabulu, nakon čega je Vašington raspisao nagradu od 10 miliona dolara za informacije koje bi dovele do njegovog hapšenja ili ubistva. Talibanski izvori su za Rojters kazali da je on avganistanski Tadžik koji je bio vojnik u avganistanskoj vojsci i da se kasnije pridružio ISIS-K, koja je formirana 2014.
Desetine izvora sa kojima je Rojters razgovarao, a među kojima su bezbjednosni i obavještajni zvaničnici u Avganistanu, Pakistanu, Iraku i SAD, kao i avganistanski i pakistanski talibani - kazali su da je ISIS-K iskoristio neuspjeh talibana da unište njihova uporišta na sjeveru i istoku Avganistana kako bi se proširio globalno.
Pod vođstvom Gafarija ova grupa je za regrutaciju naročito targetirala etničke Tadžike i Uzbeke širom Cenztralne Azije umjesto avganistansku paštunsku većinu, iz koje potiče ključna baza talibana, kazali su izvori.
Naziv ISIS-K potiče od starog persijskog izraza za region, Korasan, koji uključuje djelove Irana, Turkmenistana i Avganistana, kao i oblasti Tadžikistana i Uzbekistana. Njihova propaganda se zasniva na obećanju o uspostavljanju kalifata u toj oblasti.
“ISIS-K ... nastoji da nadmaši rivalske džihadiste izvođenjem smjelijih napada kako bi se istakli, regrutovali pripadnike konkurencije i stekli resurse od potencijalnih pristalica”, rekao je Asfandiar Mir, stručnjak za sigurnost Južne Azije u Institutu za mir SAD.
Za razliku od prethodnih napada ISIS-K, napadači u petak su pokušali da pobjegnu, ali su ih ruske vlasti uhvatile oko 300 kilometara od Moskve, što je izazvalo određene sumnje unutar Rusije u vezi sa tim da li su oni stvarno džihadisti. Na snimku koji su objavili ruski mediji, a čija vjerodostojnost nije potvrđena, jedan od navodnih napadača kazao je da mu je ponuđeno pola miliona rubalja (malo više od 5000 dolara) da izvede napad.
Kolin Klark, iz Soufan centra u Njujorku, kazao je da su brojni primjeri da islamski ekstremisti pobjegnu umjesto da izvrše samoubistvo, poput napadača ID-a koji su pobjegli nakon napada na muzičku dvoranu “Bataklan” u Parizu u novembru 2015.
“Moguće je da su željeli da sprovedu još jedan napad”, kazao je Klark za Rojters.
Frenk Mekenzi, bivši šef američke Centralne komande kazao je da je napad u Moskvi bio u skladu sa dugoročnim ciljem ISIS-K za intenziviranje operacija u inostranstvu, uključujući i onih protiv SAD.
“Oni su odlučni da napadaju nas i našu domovinu”, kazao je Mekenzi, koji je bio na čelu američkih snaga za vrijeme povlačenja iz Avganistana. “Mislim da su šanse za to sada vjerovatno veće nego što su bile prije par godina”.
Međunarodni regruti
Gafarija, poznatijeg pod ratnim imenom Šahab al Muhadžir, Stjet department u potjernici opisuje kao iskusnog vojnog lidera koji je planirao samoubilačke napade ISIS-K u Kabulu.
Posebno je identifikovan Ismatulah Kalozai, koji je vodio mrežu neformalnih novčanih transfera, iz Turske, kao “međunarodni finansijski posrednik” grupe.
U izvještaju iz jula 2023. koji je predočen Savjetu bezbjednosti UN o međunarodnoj prijetnji Islamske države navodi se da ISIS-K ima od četiri do šest hiljada ljudi u Avganistranu, uključujući borce i članove porodica.
Bezbjednosni eksperti smatraju da je ekspanzija grupe počela od raspada pokreta Islamska država tokom rata u Iraku 2017.
Mnogi strani borci pobjegli su iz Iraka i došli do Avganistana i Pakistana kako bi se pridružili ISIS-K, donoseći sa sobom poznavanje taktika gerilskog ratovanja zahvaljujući kojem je grupa razvila sposobnost da izvodi napade u Iranu, Turskoj i Avganistanu, kazao je za Rojters jedan irački bezbjednosni zvaničnik.
ISIS-K ... nastoji da nadmaši rivalske džihadiste izvođenjem smjelijih napada kako bi se istakli, regrutovali pripadnike konkurencije i stekli resurse od potencijalnih pristalica, rekao je Asfandiar Mir
Iračke bezbjednosne službe vjeruju da ISIS-K radi na uspostvljanju regionalne mreže ćelija džihadističkih boraca koja može pomoći u izvršenju međunarodnih napada.
Dvojica visokih iračka lidera ID-a, koji su uhapšeni u Turskoj u decembru i izručeni Bagdadu, kazali su iračkoj obavještajnoj službi da su oni kontaktirali Gafarija za finansijsku i logističku podršku razmjenjujući poruke preko dvojice tadžikistanskih pripadnika ISIS-K u Turskoj, kazao je irački zvaničnik.
Jedan talibanski obavještajni zvaničnik procjenjuje da 90 odsto pripadnika ISIS-K nijesu Paštuni. Tadžici i Uzbeci su druge dvije velike grupe koje naseljavaju sjeverni Avganistan.
Mavlavi Habib Rahman, jedan od bivših lidera ISIS-K koji se predao talibanima, kazao je u novembru za avganistanski medij Al Mirsad da je grupa uspješno regrutovala Tadžike.
“Rečeno im je da su nevjernici i da su sada ponovo postali muslimani (nakon što su se pridružili ISIS-K)”, kazao je Rahman. Regruteri tvrde da se tadžikstanska vlada sastoji od “nevjernika” i da ISIS-K želi da spasi potlačene muslimane, kazao je on.
U izvještaju UN iz januara 2024. ističe se da je grupa pojačala napore da regrutuje strane borce i razočarane pripadnike talibana, sa naročitim fokusom na Tadžike. Navodi se da je tadžikistanski državljanin Kukumatov Šamil Dodihudevič, poznat pod imenom Abu Miskin, postao aktivni propagandista i regruter.
U Tadžikistanu dominantno sunitskoj muslimanskoj zemlji u kojoj se govori persijski jezik, živi 10 miliona stanovnika. Nakon brutalnog građanskog rata 1990-ih, to ostaje jedna od najsiromašnijih bivših sovjetskih republika. Njena ekonomija u velikoj mjeri zavisi od zarada migrantskih radnika u Rusiji.
Tadžikistanski zvaničnici kažu da se mnogi njihovi sunarodnici koji žive u Rusiji žale na maltretiranje, zbog čega su lakše mete za regrutaciju ekstermista dok žive daleko od svojih domova.
Rusija i Zapad na meti ISIS-K
Dan prije napada u Moskvi, jedan visoki američki vojni zvaničnik kazao je pred Odborom za oružane snage u Predstavničkom domu da napori talibana za suzbijanje ISIS-K u Avganistanu nijesu uspješni.
General Majkl Erik Kurila, komandant Centralne komande, naveo je u pisanom svjedočenju da talibani jesu targetirali određene visoke lidere ISIS-K, ali da nijesu imali ni kapaciteta ni namjere da zadrže pritisak na grupu. To je omogućilo ISIS-K da obnovi svoju mrežu, naveo je on.
“ISIS-Korasan i dalje ima i kapacitete i volju da napadne američke i zapadne interese u inostranstvu za manje od šest mjeseci”, kazao je Kurila.
Zabihula Mudžahid, portparol talibanske administracije u Kabulu, kazao je da je ISIS-K ozbiljno oslabljen i da sprovodi samo rijetke operacije protiv civila. On je negirao da je grupa stacionirana na teritoriji Avganistana, ali je kazao da ne zna gdje im je baza.
U izvještaju UN navodi se da pad broja napada ISIS-K unutar Avganistana vjerovatno odražava promjenu strategije Gafarija, kao i kontraterorističke napore talibana.
Vlasti u nekoliko evropskih država sprovele su niz hapšenja navodnih ISIS-K regruta u julu i decembru prošle godine, optuženih za planiranje terorističkih napada.
Kristin Abizaid, direktorka Nacionalnog centra za borbu protiv terorizma, kazao je u novembru pred odborom Predstavničkog doma da je ISIS-K do sada koristio “neiskusne operativce” za pokušaje napada u Evropi.
Francuska, koja će biti domaćin Olimpijskih igara, podigla je stepen pripravnosti na najviši nivo nakon napada u Moskvi.
Protekle dvije godine, ISIS-K se foksuirao na Rusiju, kritikujući Putina zbog toga što je promijenio tok rata u Siriji podržavši predsjednika Bašara al Asada protiv Islamske države.
“ISIS-K već izvjesno vrijeme kuje planove za napade unutar Rusije”, kazao je za Rojters Eron Zelin sa Instituta za bliskoistočnu politiku u Vašingtonu. On je istakao da su nedavni pokušaji grupe da napadne unutar Rusije bili neuspješni.
Ruska bezbjednosna služba FSB saopštila je 7. marta da je spriječila napad na sinagogu blizu Moskve.
Moguće je da su ISIS-K mreže unutar tadžikistanskih i centralnoazijski zajednica učestvovale u naporima za sprovođenje operacija u Moskvi, zajedno sa njihovom velikom migranstkom populacijom, kazao je Zelin.
Bonus video:
