Dok izraelska vojska vodi dugotrajnu kampanju u Gazi, zemlju potresaju demonstracije građana koji traže ostavku premijera Benjamina Netanjahua i prevremene izbore zbog propusta koji su omogućili militantnom Hamasu da izvrši masovni napad 7. oktobra prošle godine u kojem je ubijeno 1.139 Izraelaca, a najmanje 240 uzeto kao taoci.
Istovremeno, duboke podjele izaziva i izuzeće od služenja vojnog roka pripadnika ultraortodoksnih Jevreja ili Hareda (pobožni ljudi), kako ih još nazivaju, što je sporna tema još od formiranja države Izrael 1948.
Oni ističu da služe državi "molitvom", te da iz vjerskog razloga ne mogu da nose oružje.
Time se postavlja pitanje jednakosti, naročito u državi u kojoj su muškarci obavezni da provedu u vojsci tri, a žene dvije godine, plus kasnije da služe u rezervnom sastavu.
Izraelska država već godinama pokušava da riješi to pitanje, ali uticajne partije ultraortodoksnih Jevreja, bez kojih u posljednje vrijeme nije moguće formiranje vlade, blokiraju dogovor.
Rat u Gazi, koji traje pola godine, dodatno je zaoštrio raspravu jer su mnogi Izraelci nezadovoljni zato što je teret neravnomjerno raspoređen postavljajući pitanje dokle će ultraortodoksni Jevreji biti privilegovani.
Njihovo odbijanje da služe vojsku dovodi u pitanje jedan od osnovnih postulata društvenog ugovora među izraelskim Jevrejima, koji sebe doživljavaju kao naciju pod oružjem.
Ova debata se tiče i izraelskog identiteta, dužnosti građana i društvene solidarnosti.
'Bez Tore ne bi bilo uspjeha izraelske vojske'
Istovremeno, glavni rabin sefardske zajednice Jicak Josef je upozorio da "ukoliko nas prisile da idemo u vojsku, otići ćemo u inostranstvo".
"Oni moraju da shvate da bez Tore (prvih pet biblijskih knjiga), bez ješive (verska škola), ne bi bilo egzistencije, ne bi bilo uspjeha vojske", istakao je Josef.
On je inače sin Ovadije Josefa, koji je bio duhovni vođa ultradesničarske partije Šas važnog partnera u Netanjahuovoj vladi.
Njegov komentar je izazvao osude zbog ohrabrivanja Izraelaca da napuste zemlju tokom nacionalne krize, ali i podsmjeh, jer mnogi sekularni Izraelci ne bi imali problema sa masovnim odlaskom ultraortodoksnih Jevreja, kako je istakao Gilad Malah (Malach), ekspert Izraelskog instituta za demokratiju sa sjedištem u Jerusalimu.
U svakom slučaju, dvije krajnje desničarske stranke, članice vladajuće koalicije, zaprijetile su uskraćivanjem podrške Netanjahuu.
S druge strane, lider centrističke opozicione partije Nacionalno jedinstvo general Beni Ganc, koji je u oktobru ušao u ratnu vladu jedinstva, insistira da nema izuzeća od regrutacije.
Bez regrutacije uprkos presudi iz 1998.
Vrhovni sud je presudio još 1998. da ministar odbrane nema pravo da oslobodi Haredi Jevreje od vojne službe i zatražio je od vlade da pronađe načine da ih regrutuje.
Vlada desnog centra pod Netanjahuom je 2014. godine donijela zakon sa ciljem da 60 odsto muškaraca iz redova Haredi zajednice služi vojsku tri godine.
Ali, na izborima 2015. ultrakonzervativne stranke koje zastupaju interese Hareda ponovo su postale dio vladajuće koalicije, pa se praktično odustalo od ove mjere.
Zakon koji je privremeno omogućavao oslobađanje služenja vojnog roka istekao je u julu prošle godine, pa je Vrhovni sud naložio vladi da predloži novi zakon do kraja marta ove godine.
Razdor oko ovog pitanja je produbljen prošle godine kada je Netanjahuov kabinet pokušao da uz podršku ultradesničarskih partija reformiše pravni sistem u cilju smanjenja uticaja Vrhovnog suda na vladine odluke, uključujući i poništavanje presuda o regrutaciji, zbog čega su desetine hiljada građana protestovale mjesecima. Vlada je zamrzla ovu reformu nakon izbijanja rata.
Suočen sa rizikom pada vlade u slučaju povlačenja desničarskih stranaka ili Benija Ganca, Netanjahu je predložio kompromisno rješenje sa mnogim izuzećima za regrutaciju, što je izazvalo nezadovoljstvo obje strane.
Netanjahu je zatražio da se za mjesec dana produži rok u cilju postizanja dogovora.
Vrhovni sud je to prihvatio, ali je u privremenoj presudi naložio obustavljanje državnih subvencija za studente jevrejskih vjerskih škola koji bi od 1. aprila bili obavezni da se jave na služenje vojnog roka.
Presuda će pogoditi oko trećine od 180.000 učenika vjeronauke, navodi izraelska televizija Kanal 12. Rečeno je da bi subvencije mogle biti privremeno pokrivene diskrecionim fondovima vladajuće koalicije.
Arijeh Deri, lider ultraortodoksne stranke Šas, nazvao je odluku suda "neviđenim maltretiranjem studenata Tore u jevrejskoj državi".
Očito je da će se teško doći do sporazuma jer se ovo pitanje ne tiče samo služenja vojnog roka već ima i ekonomsku dimenziju i zadire u samu srž identiteta i puta kojim Izrael ide, s obzirom na sve veći udio pripadnika zajednica Hareda u ukupnom broju stanovništva – procjenjuje se da će dostići 25 odsto do 2050. godine.
Gnijev javnosti
Poslije napada Hamasa, organizacije koju su Sjedinjene Države i Evropska unija proglasili terorističkom, Izrael je aktivirao 360.000 rezervista, što je najveća mobilizacija od rata na Bliskom istoku 1973. godine.
Mnogi su od tada pušteni kući, ali se očekuje da će se vratiti u aktivnu dužnost u narednim mjesecima.
Prema pisanju lista Jediot (Yediot) Ahronot, izraelskoj vojsci je hitno potrebno dodatnih 7.000 vojnika, od kojih polovina za borbene uloge.
Produženje službe za rezerviste i debata o regrutaciji pripadnika Hareda, produbili su gnijev javnosti, navodi AP.
Izraelske snage su sve razvučenije pa izuzeće Hareda od služenja vojske, po rečima Ofera Šelaha, bivšeg člana izraelskog parlamenta (Kneseta), sada postaje pravi problem. "To nije više samo politika", dodao je.
Sedamdeset odsto izraelskih Jevreja se protivi opštem izuzeću služenja vojnog roka za Harede.
Istovremeno, prema anketi Izraelskog instituta za demokratiju, 68.5 odsto Hareda smatra da "ne treba mijenjati" sadašnje njihovo izuzeće od služenja vojnog roka.
Samo hiljadu Hareda u vojsci
Oko hiljadu Hareda trenutno dobrovoljno služi vojsku — manje od jednog procenta svih pripadnika izraelske armije, prenosi Njujork tajms.
Istovremeno, više od 2.000 njih je pokušalo da se pridruži vojsci u prvih deset nedelja rata, prema vojnoj statistici.
Spor još od nastanka Izraela 1948.
Izuzeća koja su ponuđena ultraortodoksnoj zajednici Haredi datiraju iz ranih dana države Izrael 1948. godine kada je njen prvi premijer, socijalista David Ben-Gurion, oslobodio oko 400 studenata od vojne službe kako bi mogli da se posvete izučavanju vjere.
Ben-Gurion se nadao da će tako očuvati stara znanja o jevrejskoj vjeri i tradiciji, koja su skoro uništena u Holokaustu.
Tada je bilo oko 40.000 Hareda. Međutim, njihov broj je sada premašio milion i muškarci iz redova ove zajednice čine 24 odsto regrutne baze izraelske vojske, navodi Izraelski institut za demokratiju, prenosi CNN.
Otpor Hareda da se pridruži vojsci počiva na njihovom snažnom osjećaju vjerskog identiteta, za koji mnoge porodice strahuju da će biti oslabljen služenjem vojske.
Među jevrejskom većinom u Izraelu, obavezna vojna služba se uglavnom doživljava kao ulazak u glavne društvene tokove i znak odrastanja.
Ultraortodoksni Jevreji, pak, tvrde da će integracija u vojsku ugroziti njihov generacijama stari način života i da njihova pobožnost i posvećenost poštovanju jevrejskih zapovjesti štite Izrael isto koliko i snažna vojska.
Efraim Luf (65), koji redovno pohađa vjerske studije u ultrakonzervativnom gradu Bnei Braku, kazao je da muškarci koji se prijavljuju u vojne jedinice nisu "pravi haredi".
"Vojska je posljednja faza obrazovanja koje ljude pretvara u sekularne Izraelce i isključuje iz njihovog jevrejskog nasleđa", rekao je Luf naglašavajući da je jedno od njegovih osmoro djece "skrenulo sa puta" redovnog učenja jer je služilo u vojsci kao vozač kamiona godinu i po dana.
"Više volimo da umremo nego da služimo u izraelskoj vojsci", rekao je Jona Kruskal (42), otac 11-to godišnjaka koji ide u vjersku školu, dok je blokirao saobraćaj u Jerusalimu sa oko 200 ultrakonzervativaca prošle nedelje u jednom od čestih protesta protiv regrutacije.
"Nema šanse da nas natjerate da idemo u vojsku, jer smo čvrsto uvjereni da vojska i religija protivreče jedna drugoj", kazao je Kruskal.
Dok su se ultraortodoksni Jevreji sukobljavali sa policijom, drugi Izraelci su ih kritikovali uzvikujući "Sramota! Sramota!".
"Moji prijatelji su u Gazi dok vi ovde sjedite na zemlji", uzvikivao je jedan čovek, prenosi AP
'Optužbe da su Haredi paraziti'
Nečemija Stajnberger (Nechemia Steinberger), Haredi rabin koji je godinama radio na integraciji osnovnog obrazovanja u svoju zajednicu i pridružio se izraelskoj vojsci nakon izbijanje pandemije COVID-a 19, kazao je za CNN da "ljudi vole da krive Harede da su paraziti koji čekaju da drugi poginu za njih".
"Pridruživanja Hareda vojsci je identitetsko pitanje", precizirao je Stajnberger.
On ističe da su Haredi zabrinuti da bi ih masovna regrutacija lišila njihovog identiteta.
"Služite u mješovitoj jedinici sa ne-Haredima, i izloženi ste spoljnom svijetu. Na kraju postanete njegov dio i odlučite da napustite Haredi zajednicu ili da uopšte ne budete religiozni", navodi Stajnberg.
On zato smatra da će biti neophodne godine za promjene koje bi omogućile regrutaciju Hareda.
"Trebaće najmanje jedna generacija", ocjenjuje Stajnberg.
Posebne jedinice
Vojska je pokušala da izađe u susret haredskim regrutima stvaranjem posebnih jedinica za njih što bi im omogućilo upražnjavanje vjerskih obreda, uključujući minimiziranje interakcije sa ženama.
U praksi, malo ko očekuje da će vojni policajci početi da pretražuju naselja u kojima žive Haredi kako bi priveli vjerske učenike da služe vojsku.
Stručnjaci navode da vojska nije logistički spremna da apsorbuje veliki broj regruta iz ove zajednice.
Ekonomski neodrživo
Ekonomisti kažu da je ovakav sistem neodrživ. Poslovni časopis Kalkalist (Calcalist) objavio je 2023. da prosječno Haredi domaćinstvo plaća samo jednu šestinu poreza u odnosu na ostala domaćinstva.
Kada se mjeri po glavi stanovnika, cifra je samo jedna devetina (pošto su Haredi domaćinstva u prosjeku veća).
Istovremeno, Haredi primaju za 2.4 puta odsto više državnih subvencija nego ostali građani Izraela, a doprinose mnogo manje, samo dva odsto od ukupno prikupljenih poreza koliko u Izraelu.
Izvor čak 26 odsto prihoda 200.000 Haredi domaćinstva su državne subvencije, uključujući socijalnu pomoć, stipendije za studiranje i tako dalje.
Riječ je samo o direktnim državnim plaćanjima, koja ne uključuje ogromne izdatke za zdravstvenu zaštitu i druge usluge.
"Da bi održala svoju poziciju široko rasprostranjenog nerada i izbjegavanja modernog obrazovanja, Haredi zajednica mora da osigura masivan transfer bogatstva iz drugih zajednica (države) u svoju", piše Haviv Rettig Gur u Tajms ov Izrael (The Times of Israel).
Očekuje se da će država plaćati doživotnu stipendiju svakom muškarcu koji proučava Toru, kao što trenutno čini najmanje za 150.000 njih.
Imajući vidu da je stopa nataliteta među Haredima skoro tri puta veća, te da je 60 odsto pripadnika ove zajednica mlađa od 20 godina, ovakav model finansiranja biće ekonomski sve neodrživiji, ocjenjuju eksperti.
Ministarstvo rada je izračunalo 2019. da će niske stope zaposlenosti Hareda koštati privredu 40 milijardi šekela (oko deset milijardi dolara) godišnje do 2030. (bruto domaći proizvod Izraela je 1.174 milijarde šekela).
Ako se ovaj trend nastavi, 2065. godine, kada će Haredi činiti trećinu stanovništva, taj trošak će iznositi 400 milijardi šekela godišnje.
Izraelska centralna banka čak strahuje da bi dugoročno država mogla da bankrotira.
Haredi ne uče matematiku, engleski i druge nauke
Čak i kada bi bili spremni da rade, većina Haredima bi imala poteškoća da nađe dobro plaćene poslove, pošto njihove privatne škole koje subvencioniše država ne predaju gotovo nikakve sekularne teme.
Naime, više od 90.000 učenika u haredskim školama 2019. godine, od ukupno 330.000, bilo je oslobođeno učenja matematike, nauke, engleskog jezika i drugih ključnih predmeta, piše Harec (Hareetz).
Povećanje broja ovakvih izuzeća otežava napore države da se što više ultraortodoksnih Jevreja osposobi za tržište rada.
Među velikim segmentima Haredi zajednice odrasli muškarci znatan dio vremena posvećuju proučavanju Tore.
Čak i oni koji bi možda radili, hendikepirani su odbijanjem haredskih škola da ih podučavaju veštinama neophodnih za pronalaženje dobro plaćenih poslova.
Generacije su osuđene na zavisnost jer 60 odsto srednjoškolaca Haredi ide u institucije koje, uprkos državnom finansiranju, ne predaju osnovni nastavni plan i program matematike, nauke i engleskog jezika.
Većinu ovih škola vode neprofitne organizacije koje finansira vlada. Sistemom dominiraju školske mreže povezane sa ultraortodoksnim političkim partijama Ujedinjena Tora Judaizam i Šas.
Harec piše da u ovim školama djevojčice imaju veće šanse da steknu opšte obrazovanje nego dječaci, pošto se od žena očekuje da nađu zaposlenje nakon što diplomiraju, ali je kvalitet nastave loš.
Najsiromašniji građani Izraela
Zbog toga je Haredi zajednica epicentar siromaštva, jer prema vladinim podacima za 2019. godinu 51 odsto Hareda živi ispod granice siromaštva, u poređenju sa 18 odsto Jevreja koji ne pripadaju ovoj grupaciji.
Prosječan bruto prihod Haredi domaćinstva iznosi 14.121 šekela - NIS (4.012 dolara) mjesečno, dok ostalih Jevreja 21.842 šekela - NIS (6.205 dolara), prema podacima Centralnog zavoda za statistiku za 2022.
Samo 51 odsto Haredi muškaraca radi u poređenju sa 86 odsto među ostalim Jevrejima. Oni i zarađuju manje – njihove plate su za 47 procenata niže od ostalih Jevreja. Haredske žene zarađuju 26 odsto manje od ostalih Jevrejki.
Haredi muškarci koji nisu zaposleni, žive od donacija, državnih beneficija i često oskudnih plata svojih žena, od kojih mnoge rade.
I to siromaštvo nije nametnuto spolja, već je gotovo u potpunosti zbog odluka Haredi zajednice o načinu života koji vode, piše Tajms ov Izrael (The Times of Israel).
Mnoštvo linija podjela u Izraelu
Izrael ima 9.842.000 stanovnika, prema podacima Statističkog biroa iz januara ove godine. To je deset puta više nego u vrijeme nastanka države 1948.
Četrdeset osam odsto Jevreja starijih od 20 godina se izjašnjavaju kao sekularni, 21 procenat kao tradicionalisti, ali ne slijede striktno vjerske obrede, zatim 12 odsto tradicionalista koji regularno upražnjavaju vjerske rituale. Isto toliko je i religioznih Jevreja, dok je 11 procenata ultraortodoksnih.
Zbog toga je Izrael zemlja sa mnoštvo linija razdvajanja: Jevreji naspram petine građana arapskog porijekla; bliskoistočni nasuprot Jevrejima evropskog porijekla; ljevica naspram desnice.
Međutim, po riječima Dana Perija (Perry), analitičara Atlantik kansla (Atlantic Council), te podjele blede u odnosu na jaz između Hareda i ostalih Jevreja, prije svega sekularnih.
Izrael je moderna demokratija sa oko 40.000 dolara godišnjim bruto domaćim proizvodom po glavi stanovnika, što je približno standardu Francuske ili Velike Britanije.
Njegov tehnološki sektor je među vodećima u svijetu u sajber bezbjednosti, nanotehnologiji, biotehnologiji, autonomnim vozilima i još mnogo toga.
Peri navodi i da Izrael, iako mala zemlja, ima izuzetno veliki broj naučnih publikacija, zatim dobitnika Nobelove nagrade, a često prednjači u globalnim trendovima u pitanjima kao što su prava homoseksualaca, izbor žena na javne funkcije i dekriminalizacija kanabisa.
"U međuvremenu, Haredi žive kao zasebna zajednica u kojoj rabini podstiču muškarce da se posvete proučavanju vjerskih tekstova u ješivama umjesto da rade", ističe Peri.
Zato je debata o regrutaciji više od političke krize za izraelsku vladu, piše profesor Brener. To je osjetljiva tema jer otvara fundamentalna pitanja o koheziji izraelskog društva uopšte, a posebno o odnosu Haredi stanovništva prema jevrejskoj državi.
Odakle potiču Haredi?
Pored religioznih cionista, Haredi su jedna od dvije glavne grane ortodoksnog judaizma u Izraelu.
Njihovi preci su došli sa raznih strana: od Poljske i Rumunije do Maroka i Iraka.
Uključuju tradicije evropskog (aškenjazkog) porijekla – takozvane "litvanske" i hasidske Jevreje – kao i sefardske Harede porijeklom iz Španije, sjeverne Afrike i Bliskog istoka.
Unutar ove tri glavne grupe nalazi se više podgrupa – posebno među hasidskim Jevrejima, navodi Peter Lintl iz njemačkog Instituta za međunarodne i bezbjednosne studije (SWP).
Postoji i mala manjina eksplicitno anticionističkih grupa, kao što su Edah HaChareidis i Neturei Karta, koje odbacuju državu Izrael, ne glasaju i odbijaju svo državno finansiranje.
'Necionistički cionizam'
Izrazita većina (više od 90 procenata) među Haredima su a-cionisti.
To praktično znači da su donekle neutralni prema cionizmu i da pozdravljaju postojanje države, ali da odbijaju svaki uticaj na njihov način života.
S jedne strane, pokušavaju da promijene državu, dok se, s druge strane, plaše se da će i sami biti promijenjeni tako što će se uplesti u politiku i mejnstrim društvo.
Njihovi odgovori na ovu dilemu su različiti. Jedni pozivaju na izolaciju, drugi na integraciju u državu, a treći na preuzimanje države, ocjenjuje Peter Lintl.
Stoga je za većinu njih kritika države teološki opravdana, ali je postala primjetno zamagljena u neku vrstu "necionističkog cionizma", kako ga naziva Lintl, što im omogućava da podržavaju državu i istovremeno drže ideološku distancu prema njoj.
Istorijski gledano, ultraortodoksni Jevreji su se borili da opravdaju ideju jevrejske države.
Vjekovima su se molili da se vrate u Jerusalim i ponovo sagrade uništeni Solomonov hram, ali su imali na umu poseban povratak: jevrejsku državu koju je uspostavio Mesija.
Bilo koja druga vrsta jevrejskog suvereniteta bila bi, po njihovom mišljenju, bogohuljenje.
Teodor Hercl, koji je osnovao moderni politički cionizam kasnih 1800-ih, imao je dugu bradu i izgledao je kao biblijski prorok, navodi u Konversejšenu (The Conversation) Majkl Brener (Michael Brenner), profesor jevrejske istorije i kulture na Univerzitetu Ludvig Maksimilijan (Ludwig Maximilian) u Minhenu.
Ipak, bio je potpuno sekularan i asimilovan – čak je palio božićnu jelku sa svojom porodicom.
Herclov pokret da podstakne više evropskih Jevreja da migriraju u Svetu zemlju nije bio mnogo privlačan njihovim ultraortodoksnim sunarodnicima.
Međutim, uvek je postojala manjina među Haredima koja se identifikovala sa cionizmom, vjerovanjem da jevrejski narod treba da ima suvjerenu političku državu u zemlji drevnih Izrailja.
Prema Talmudu, centralnom izvoru jevrejskog zakona, spasavanje života je važnije od drugih zapovjesti – a cionizam je spasio Jevreje od pogroma i drugog nasilja u Evropi.
Tokom Holokausta, ogromna većina Jevreja u istočnoj Evropi je ubijena. Nakon toga, mnogi preživeli koji su se ranije protivili cionizmu potražili su utočište u novoj državi Izrael.
Uoči nezavisnosti Izraela, David Ben-Gurion, premijer buduće države, sklopio je sporazum sa vođama dva tabora ortodoksnih Jevreja.
Haredi, ili ultraortodoksni, i dalje su odbijali da priznaju legitimitet sekularne jevrejske države. Istovremeno, nacionalni vjerski korpus ju je prihvatio.
Ben Gurion je tada učinio pomenuti ustupak da mladi Haredi ne služe vojsku.
Haredi nisu monolitni
Haredi Jevreji nisu monolitna grupacija, precizira profesor Brener. Dio njih podržava postojanje Izraela, dok drugi pale izraelsku zastavu na Dan nezavisnosti. Neki rade dok drugi posvećuju cio život verskim studijama.
Većina Hareda koji žive u Izraelu nisu cionisti, ali žive tamo jer je to "Sveta zemlja" za njih, a i država subvencioniše njihovo studiranje. Sve ostalo – svetovno obrazovanje, služenje vojske i često plaćeni posao – smatra se smetnjom.
Manjina Haredi Jevreja dobrovoljno služi u oružanim snagama, a više ih se prijavilo od početka najnovijeg rata između Izraela i Hamasa. Ali oni nemaju zakonsku obavezu da to učine; kao ni arapski građani Izraela.
Takođe, nisu svi Haredi trajno vjerni svom porijeklu. Novije studije pokazuju da između deset i 18 procenata ultraortodoksnih Jevreja određene starosne grupe napušta svoju zajednicu, navodi Peter Lintl iz njemačkog Instituta za međunarodne i bezbednosne studije (SWP).
Protiv demokratije i Ustava
Haredi prihvataju samo Toru i verske zakone (halakha) kao osnovu jevrejskog života i identiteta, dok su kritični prema demokratskim principima, oslanjajući se na hijerarhijske društvene strukture sa rabinima na vrhu.
"Demokratija", kako je napisao Menahem Šah (1898–2001), vjerovatno najuticajniji rabin u istoriji Izraela, "nije košer" (ishrana u skladu sa vjerskim jevrejskim pravilima), jer nastoji da "iskoreni" jevrejski narod iz njegove tradicije.
Zbog svega toga i nakon skoro 80 godina državnosti, Izrael nema Ustav. Naime, Ustav trebalo da artikuliše principe i vrednosti u koje društvo vjeruje i po kojima želi da živi, a to je jedna od spornih tačaka i ultrakonzervativne stranke su uvek odbijale donošenje Ustava.
Nastoje da održe imidž poslednjih čuvara jevrejske tradicije i božanske istine. Rekonstrukcija svijeta uništenog tokom Holokausta izražena je lajtmotivom: "Ništa nam nije ostalo osim Tore".
Koliki je jaz između Hareda i ostatka izraelskog društva pokazalo se tokom pandemije COVID-a 19. Kada je vojska uvela karantin u ultrakonzervativnom gradu Bnei Braku u proleće 2020. godine, vojnici su koristili jidiš-hebrejske rječnike (jezika kojim su evropski Jevreji nekada govorili), jer još uvek ne govore svi Haredi dobro moderni hebrejski.
Haredi, trećina stanovništva 2065.
Udeo ultraortodoksnih Jevreja u izraelskom stanovništvu ubrzano raste zbog visoke stope nataliteta. Njihove žene rađaju u prosjeku 6.5 djece, dok ostale Jevrejke 2.5.
Zbog toga je trenutno 25 odsto djece u Izraelu iz haredskih porodica.
Svake godine, otprilike 13.000 muškaraca Hareda napuni 18 godina i time uslov za regrutaciju, ali manje od deset odsto njih se prijavi, prema podacima Odbora izraelskog parlamenta za državnu kontrolu, koji je nedavno održao saslušanje o ovom pitanju.
Prema izraelskom Centralnom birou za statistiku, broj Hareda mogao bi se više nego udvostručiti do 2037. godine, na 2,3 miliona odnosno 25 odsto, ako stopa nataliteta ostane otprilike na nivou od prethodnih 40 godina.
Do 2065. populacija Hareda može dostići skoro 6,5 miliona od 20 miliona Izraelaca u to vrijeme, navodi Centralni biro za statistiku.
Izrael sve religioznije društvo
Rezultirajuća transformacija izraelskog društva je lako uočljiva. Ako se trend nastavi, Izrael će postati sasvim drugačije, veoma religiozno društvo – koje teško može da ekonomski opstane.
Bivši izraelski predsjednik Reuven Rivlin ukazao je na potrebu stvaranja "novog izraelskog poretka".
Prema njegovom mišljenju, sekularni cionizam je izgubio svoju kohezivnu moć, pa četiri izraelska "plemena" – sekularni i religiozni cionisti, izraelski Arapi i ultraortodoksni treba da pregovaraju o novom društvenom poretku.
Žarište ovih debata i dalje je značenje Izraela kao "jevrejske države".
Haredi imaju posebnu ulogu u ovim konfrontacijama: unutar izraelskog već duboko podijeljenog društva, jer sebe doživljavaju kao jedinu grupaciju koja predstavlja drevno, autentično jevrejstvo.
Bonus video:
