Ubistvo lidera Hamasa Ismaila Hanijea u iranskoj prijestonici Teheran izazvalo je prijetnje osvetom Izraelu i povećalo zabrinutost da se sukob u Gazi pretvara u širi rat na Bliskom istoku.
Iako se uveliko pretpostavljalo da je napad izveo Izrael, vlada premijera Benjamina Netanjahua nije preuzela odgovornost i saopštila je da neće komentarisati ubistvo.
Hanije, koji je živio u Kataru, bio je lice Hamasove međunarodne diplomatije dok je rat izazvan Hamasovim napadom na Izrael 7. oktobra bjesnio u Gazi. Učestvovao je u indirektnim pregovorima o postizanju primirja u palestinskoj enklavi uz međunarodno posredovanje.
Kapacitet Hamasa da odgovori je znatno ograničen nakon skoro deset mjeseci rata protiv izraelskih snaga u pojasu Gaze. Umjesto toga, odgovor bi mogao doći od saveznika te islamističke grupe i približiti Bliski istok regionalnom ratu između Izraela i Irana i njegovih posrednika, ocjenjuje “Gardijan”.
Ubistvo se desilo samo nekoliko sati nakon što je Izrael objavio da je ubio komandanta Hezbolaha u libanskoj prijestonici Bejrut u odmazdi za smrtosnoni napad na Golansku visoravan koja je pod izraelskom okupacijom.
Oružano krilo Hamasa je u saopštenju navelo da će ubistvo Hanijea podići borbu na novi nivo i imati velike posljedice. Obećavajući da će uzvratiti, Iran je proglasio trodnevnu nacionalnu žalost i saopštio da SAD snose odgovornost zbog svoje podrške Izraelu.
Iranski vrhovni vođa ajatolah Ali Hamnei rekao je da je Izrael obezbijedio osnovu za “oštru kaznu” i da je dužnost Teherana da osveti smrt lidera Hamasa.
Razmjera reakcije Irana i njegovih regionalnih posrednika na napade na dva glavna neprijatelja Izraela mogla bi odrediti hoće li regionalna borba niskog intenziteta prerasti u sukob punog obima, ocjenjuje “Njujork tajms”.
Tokom intenzivnog rata sa Hamasom u Gazi, Izrael je vodio paralelni sukob sa saveznicima Hamasa širom Bliskog istoka u kojem su sve strane rizikovale veliku eskalaciju, ali su na kraju izbjegle uvlačenje regiona u veći rat na više frontova.
Napadi na dva vodeća neprijatelja Izraela u utorak i srijedu stvorili su jedan od najvećih izazova toj ravnoteži od početka sukoba u oktobru, navodi “Tajms”.
Napad Izraela u utorak veče na Fuada Šukra, visokog komandanta Hezbolaha u Bejrutu, je prvi put tokom ovog rata da je Izrael ciljao tako uticajnog lidera Hezbolaha u prijestonici Libana. Nekoliko sati kasnije, ubistvo Hanijea u Iranu se smatra najdrskijim probijanjem iranske odbrane od oktobra.
“Hamas će preživjeti”
Visoki položaj meta, osjetljiva lokacija udara i to što su gotovo istovremeno izvedeni, tumače se kao posebno provokativna eskalacija zbog koje region strahuje od čak većeg odgovora Irana i njegovih regionalnih saveznika, uključujući Hezbolah, Hute u Jemenu i milicije u Iraku.
Neki analitičari ocjenjuju da ubistvo Hanijea takođe čini manje vjerovatnim dogovor o primirju u Gazi u bliskoj budućnosti. Izrael se nadao da će ubistvo tako uticajnog lidera eventualno pomoći da se slomi odlučnost Hamasa i da će ta grupa postati spremnija na kompromis na duže staze. Međutim, drugi kažu da ja malo vjerovatno da će smrt Hanijea teško pogoditi Hamas.
Ta organizacija ima nekoliko mogućih kandidata da naslijede Haniju, prije svega Haleda Mešala, bivšeg lidera Hamasa koji je preživio atentat Izraela u Jordanu 1997. i sada živi u Kataru.
“Hamas će preživjeti. Oni imaju puno drugih lidera”, rekao je Jost Hilterman, direktor programa za Bliski istok i sjeverni Afriku u Međunarodnoj kriznoj grupi.
Analitičari takođe kažu da i Iran i Hezbolah imaju razlog da odgovore na način koji totalni rat čini manje vjerovatnim. Za Iran, napad na njegovo tlo je neprijatan, ali ne i katastrofalan, jer je meta bio strani gost, a ne visoki iranski zvaničnik, smatra Andreas Krig, stručnjak za Bliski istok na Kings koledžu u Londonu.
“Ne mislim nužno da se iranska strateška računica promijenila. Iran će morati da odgovori na neki način. Ali to nije prelomna tačka”, rekao je Krig.
Veći je pritisak na Hezbolah
Hezbolah je pod većim pritiskom da reaguje nego Iran jer je u napadu na Bejrut pogođen jedan od njegovih komandanata, a ne nekog od njegovih saveznika, kaže Majkl Stivens, ekspert za Bliski istok u Institutu za spoljnu politiku u Filadelfiji. Međutim, nije jasno da li će ubistvo Hanijea u Iranu promijeniti računicu Hezbolaha u Libanu, rekao je Stivens.
“Moramo biti veoma jasni i oprezni povodom povezivanja ova dva pitanja”, rekao je Stivens. “U proteklih devet mjeseci, Hezbolah je više puta pokazao da ono što se dešava Hamasu nije povezano sa strateškim imperativima Hezbolaha. To ne znači da neće biti sukoba. Samo mislim da je put do tamo složeniji nego što se čini”.
“Njujork tajms” piše da dosadašnja iskustva pokazuju da je deeskalacija još moguća. U izraelskim udarima u januaru ubijen je visoki lider Hamasa u uporištu Hezbolaha u Bejrutu, što je izazvalo strah da će Hezbolah žestoko odgovoriti u ime Hamasa. Nekoliko dana kasnije, Hezbolah je izabrao odgovor koji je protumačen kao uglavnom simboličan, ispalivši salvu raketa na bazu izraelske vojske koja je nanijela malo štete.
Nakon što je Izrael u aprilu ubio nekoliko iranskih komandanata u Siriji, Iran je odgovorio žestokom paljbom krstarećih i balističkih projektila. Nakon simboličnog izraelskog kontraudara, dvije strane su tada odlučile da se povuku sa ivice.
Ovo dvostruko ubistvo bi moglo ponuditi izlaz iz rata tako što će omogućiti Netanjahuu da proglasi simboličnu pobjedu, i dati mu prostor da popusti u Gazi i možda pristane na obustavu vatre, ocjenjuje “Tajms”.
Dodaje da se to, međutim, neće desiti ako Netanjahu ocijeni da bi primirje srušilo njegovu vladu s obzirom na to da koalicija zavisi od ultradesničarskih poslanika koji su zaprijetili da će je napustiti ako se rat okonča bez poraza Hamasa.
Blinken: SAD nisu učestvovale
U Jerusalimu, portparol izraelske vlade je odbio da komentariše ubistvo Hanijea, ali je rekao da je država u visokoj pripravnosti zbog moguće odmazde Irana.
Portparol David Menser je rekao novinarima da je Izrael posvećen pregovorima o prekidu vatre u Gazi i obezbjeđivanju oslobađanja izraelskih talaca koje drže palestinski militanti u Gazi.
Američki državni sekretar Entoni Blinken, na događaju u Singapuru, zaobišao je pitanje o ubistvu Hanijea, rekavši da je sporazum o prekidu vatre u Gazi ključan za izbjegavanje šire regionalne eskalacije. On je za jedan azijski medij rekao da SAD nisu znale za ubistvo niti su bile uključene.
Izraelski ministar odbrane Joav Galant je rekao da Izrael ne pokušava da izazove eskalaciju rata, ali da je spreman za sve scenarije.
Katar, koji sa Egiptom posreduje u pregovorima za postizanje primirja u Gazi, osudio je ubistvo Hanijea kao opasnu eskalaciju sukoba. Egipat je saopštio da ono pokazuje nedostatak političke volje Izraela da smiri tenzije. Kina, Rusija, Turska i Irak su takođe osudili ubistvo. Palestinski predsjednik Mahmud Abas je osudio ubistvo, a palestinske frakcije na okupiranoj Zapadnoj obali pozvali su na masovne demonstracije.
U Izraelu je vladalo oduševljenje. Građani su pozdravili ono što su doživjeli kao veliki uspjeh u ratu protiv Hamasa, prenio je Rojters.
“Bio nam je kao otac”
Građani Gaze strahuju da će smrt Hanijea produžiti sukobe koji razorili tu enklavu.
“Kakav gubitak. Izgubili smo jednog od naših”, izjavila je za Rojters Fatima al Sati.
Hačem al Sati, takođe stanovnik Gaze, rekao je: “Ova vijest je zastrašujuća. Bio nam je kao otac”.
Hanije, koji je 2017. imenovan na najvišu poziciju Hamasa, boravio je na relaciji Turska-Katar, izbjegavajući putna ograničenja blokiranog Pojasa Gaze tako da je mogao da djeluje kao pregovarač u razgovorima o obustavi vatre ili da razgovara sa Iranom, glavnim saveznikom Hamasa. Njegova tri sina su ubijena u izraelskom vazdušnom napadu u aprilu.
Izrael je u januaru ubio njegovog zamjenika Saleha al-Arurija, nakon čega su Jahja al-Sinvar, šef Hamasa u Gazi i arhitekta napada 7. oktobra na Izrael, i Zaher Džabarin, vođa te grupe na Zapadnoj obali, zadržali pozicije, ali se skrivaju.
Sukob u kojem Izrael ne može pobijediti
U Izraelu će se ubistvo Hanijea slaviti kao osveta za zvjerstva Hamasa 7. oktobra, ali će ga islamistički tvrdolinijaši u Iranu i militantne grupe širom arapskog svijeta doživjeti kao još jedan dokaz za njihovo uvjerenje da je država Izrael prijetnja koja se mora uništiti po svaku cijenu, što znači nastavak mržnje, nasilja i bijede, smatra spoljnopolitički komentator britanskog “Obzervera” Sajmon Tisdal.
On ocjenjuje da bilo bolje da je Hanije, kao i lideri Hamasa sa sjedištem u Gazi, izašao pred Međunarodni krivični sud (MKS) i odgovarao za svoje zločine. Umjesto toga, Izrael je ponovo pokušao da postigne “pravdu” putem vansudskog ubistva.
“Čovjek koji nadgleda ova ubistva, Benjamin Netanjahu, glavni arhitekta genocidne kampanje protiv palestinskih civila u Gazi, takođe treba da odgovara za svoje zločine. Glavni tužilac MKS-a pokušava da osigura da se to dogodi, uprkos protivljenju SAD-a. Ali malo je znakova da će se to desiti. Vjerovatnije je, s obzirom na primjer koji postavlja, da će i sam Netanjahu biti meta atentatora”, piše Tisdal.
Širi rat u regionu za koji Izrael tvrdi da želi da izbjegne, već bjesni, kaže Tisdal, ističući da je ekstremno nasilje Netanjahuov odgovor na skoro svaki problem. On ocjenjuje da je Netanjahuova poruka “našim neprijateljima da nema mjesta do kojeg dugačka ruka države Izrael ne može doprijeti” zvučala kao objava rata čitavom regionu. “Ipak, to je rat koji Izrael na kraju ne može dobiti”, smatra Tisdal.
On ističe da nijedan ishod nije isključen u regionu gdje se iz dana u dan ukidaju pravila igre koja su dosada sprečavala totalni rat.
“Ljudi kažu da je Bliski istok komplikovan. I jeste. Kažu da nema odgovora. To je možda tačno. Ali uprkos raketama, Gaza nije raketna nauka. Nije tako komplikovano. Zaustavite rat. Zaustavite ubijanje. Spasite djecu. Dogovorite prekid vatre i oslobodite taoce. A onda svi ostali problemi, iako neće nestati, mogu postati lakši za rješavanje”, zaključio je Tisdal.
Bonus video:
