Infekcija humanim papiloma virusom (HPV) je najčešća seksualno prenosiva bolest danas i pogađa anogenitalnu regiju, ali i regiju gornjih disajnih puteva. Praktično je ima jedna od četiri seksualno aktivne osobe.
Zastupljenost HPV infekcije, globalno, je oko 11,7 odsto kod žena, a specifično, po državama u svijetu, u rasponu je od 1,6 odsto do 41,9 odsto. Jedna studija sprovedena u SAD-u je pokazala, da je od ukupnog broja zaraženih, 69 odsto bilo muškog pola.
Ova infekcija je toliko prisutna, da se može slobodno reći, da je većina odraslih jednom u životu imala HPV infekciju. Ako posmatramo njenu rasprostranjenost po dobnim grupama, najčešća je u dobi ispod 30 godina, gdje učestalost dostiže i 50 odsto. U nekim regionima, se vidi još jedan lagani porast oko pedesete godine života i to: u južnoj Evropi, centralnoj i južnoj Americi i zapadnoj Africi.
HPV infekcija se prenosi seksulanim kontaktom. Vjerovatnoća prenosa poslije jednog odnosa je oko 60 odsto. Poređenja radi, kod HIV infekcije ova vjerovatnoća je od jedan do dva odsto.
Korišćenje kondoma umanjuje rizik od infekcije, ali ne garantuje potpunu zaštitu od ovog virusa. Period inkubacije traje, od nekoliko nedelja do više mjeseci. Infekcija se može dobiti od inficirane osobe i kada ova nema simptome i znake bolesti.
Takođe, treba naglasiti da se simptomi mogu javiti više mjeseci nakon kontakta sa inficiranom osobom, pa je najčešće nemoguće otkriti kada je pacijent u stvari dobio infekciju.
Medicina je do danas identifikovala više od 250 tipova humanih papiloma virusa. Više od 40 tipova dovodi do infekcije polnih organa i anogenitalne regije kod oba pola.
Ovi anogenitalni HPV tipovi su zbog svoje udruženosti sa specifičnim promjenama na genitalnim organima podijeljeni na:
- viruse niskog onkogenog potencijala (6,11,42, 43,44) i
- viruse visokog onkogenog potencijala (16,18,31,33,35,45,52,56,58,59)
Virusi iz prve grupe izazivaju polne bradavice, dok bilo koji virus iz druge grupe može dovesti do pojave premalignih promjena i karcinoma.
Tipovi HPV
HPV tipovi 16, 18, 45,31,33,52 i 58 su odgovorni za oko 90 odsto skvamocelularnih karcinoma grlića materice.
Čitav niz HPV tipova moze izazvati anogenitalne bradavice, a tipovi 6 i 11 su zastupljeni u 90 odsto slučajeva. Ova dva tipa mogu da uzrokuju rijetko stanje, poznato kao, rekurentna respiratorna papilomatoza (RRP), uglavnom kod djece i osoba u trećoj dekadi života.
HPV infekcija je odgovorna i za 20 do 90 odsto skvamocelularnih karcinoma vulve, vagine, orofarinksa, anusa i penisa. Primarna infekcija je uglavnom asimptomatska. Prirodni tok HPV infekcije vodi spontanoj eliminaciji u periodu od šest mjeseci do dvije godine i to je ono što je dobro.
Učestalost infekcije nakon 35 godine života
Tako se učestalost ove infekcije nakon 35 godine života smanjuje na ispod pet odsto. Organizam stvori antitijela kod devet od deset osoba, a da nisu ni svjesne da je infekcija postojala. Kod manjeg broja žena, infekcija može da se održava bez simptoma, više godina i tada govorimo o perzistentnoj infekciji. Ovakve infekcije su uvijek izazvane virusima visokog onkogenog potencijala. Da bi HPV infekcija dovela do nastanka raka grlića materice neophodni su drugi faktori rizika i to:
- oslabljen imunitet (kod dugotrajne primjene kortikosteroidne terapije, usled liječenja drugih malignih bolesti, kod HIV infekcije, ili usled napornog rada, slabe ishrane, dijeta, fizičke i psihičke iscrpljenosti)
- pušenje (produkti sagorijevanja nikotina nađeni su u tkivu grlića u 100 puta većoj koncentraciji nego u perifernoj krvi)
- dugotrajna primjena oralnih kontraceptiva (ovaj rizik se smanjuje po prestanku primjene)
- godine stupanja u seksualne odnose (rizik je dvostruko veći kod žena koje su imale prvi odnos sa 14 godina ili ranije)
- broj seksualnih partnera (rizik je 3 puta veći ako je broj partnera šest ili više)
- pridružene genitalne infekcije (naročito infekcija klamidijom)
- siromaštvo
- genetski factor
Karcinom grlića materice
Rak grlića materice nastaje postepeno preko niza patoloških promjena koje se nazivaju cervikalne intraepitelijalne neoplazije (CIN). Period za ove transformacije je jako dug, oko 10-15 godina, što je dovoljno da se promjene otkriju na vrijeme i adekvatno tretiraju.
Jedan je uslov neophodan za pravovremeno otkrivanje i liječenje, a to je da žene imaju svijest o neophodnosti redovnog ginekološkog pregleda. To je ona obaveza koju žena mora da preuzme i da bar jednom godišnje ode na ginekološki pregled. Naročito onda kada, u dugom vremenskom periodu, nema nikakve tegobe. Sve ostalo i neophodno, uradiće ginekolozi.
Ono što želim ovom prillikom da naglasim je da je prevencija najlakši put do zdravlja.
Karcinom grlića materice je bolest koja se može uspješno prevenirati, zahvaljujući činjenicama, vezanim za: prirodni tok HPV infekcije, biološko ponašanje premalignih lezija i dostupnost grlića pregledu, od strane ginekologa.
Primarna prevencija podrazumjeva mjere za sprečavanje nastanka bolesti ili što bi se reklo u našem narodu: ”Bolje spriječiti negi liječiti”.
U ovom slučaju, to su mjere kojima se može postići da, do infekcije HPV uopšte ne dođe: različite zdravstveno-edukativne aktivnosti o zdravim stilovima života, prevenciji pušenja, promjeni seksualnog ponašanja, a osnovni postupak u primarnoj prevenciji, kod ove bolesti, je profilaktička vakcinacija.
Danas su u svijetu odobrene i u upotrebi, tri vrste HPV vakcine: dvovalentna (16,18), četvorovalentna (6,11,16,18) i devetovalentna (6,11,16,18,45,31,33,52,58). Primjenom vakcine sprečava se primarna i perzistentna infekcija, a time smanjuje rizik od nastanka premalignih promjena i karcinoma grlića materice. Za ostale malignitete koje izazivaju humani papiloma virusi, vakcinacija je jedina prava prevencija.
Najveća zaštita se postiže primjenom vakcine prije početka seksualne aktivnosti, pa se vakcinacija preporučuje kod djevojčica i dječaka u uzrastu od 12 do 14 godine, ali i kod osoba ženskog pola do 26 godine, ukoliko nisu započele seksualni život. Vakcinacija značajnog dijela populacije obezbjeđuje zaštitu i onih koji nisu vakcinisani (opšti imunitet).
Sinergija skrining programa sa vakcinacijom, u ispravnom algoritmu, će predstavljati pravu žaštitu od karcinoma grlića materice!
FIGO je na XXII svjetskom kongresu ginekologa i akušera, u Brazilu održanog od 14. do 19. 10. 2018. godine, objavio svjetsku Deklaraciju za eliminaciju karcinoma grlića.
U deklaraciji se između ostalog kaže da su prioritetne aktivnosti za eliminaciju karcinoma grlića:
1) uvođenje i sveobuhvatnost HPV vakcinacije, sve dok se ne postigne visoka pokrivenost populacije do 15 godina, globalno i po zemljama pojedinačno
2) uvođenje i osnaživanje programa skrininga za žene od 30 god i više
3) unapređivanje dijagnostičkih procedura i liječenje nastale bolesti, te osavremenjivanje palijativne njege
Kao što smo zaključili, veliki broj žena jednom u životu ima HPV infekciju, ali veoma mali broj oboli od raka grlića materice. Ako vam je dijagnostikovana HPV infekcija, to nije razlog da se stidite sebe ili vašeg partnera. Vaš HPV status nije pouzdan indikator vašeg seksualnog ponašanja. Takođe, dijagnoza HPV infekcije nije razlog za strah i paniku. Vidjeli smo da je infekcija, u skoro 90 odsto slučajeva, prolazna. Treba otići kod ginekologa, slušati savjete i trenutnom problemu pristupiti proaktivno. HPV infekcija je nešto čega moderan čovjek mora biti svejstan i o čemu bi morao da se informiše.
Ne treba zaboraviti da nas uvijek plaši ono što ne razumijemo i dovoljno ne poznajemo. I danas je najbolje da, o HPV infekciji i načinima za sprečavanje raka grlića materice, informacije dobijete od ginekologa. Međutim, u ovoj informatičkoj eri nemoguće je zaobići i ostale izvore informacija. Kako pouzdanost izvora informacija zavisi od konteksta, moramo, itekako, voditi računa, da izvor mora biti procijenjen, da li je dovoljno pouzdan, da sadrži određenu informaciju.
Skrining
Sekundarna prevencija obuhvata mjere za rano otkrivanje bolesti, tj. kada se ona nalazi u asimptomatskoj fazi. Tada se medicinskim tretmanom bolest može izliječiti.
Sekundarna prevencija raka grlića materice je skrining. U Crnoj Gori postoji plan Nacionalnog skrining programa za karcinom grlića materice, u okviru kojeg je kao skrining test usvojen HPV test.
Program podrazumijeva pozivanje i testiranje ženske populacije starih od 30 do 65 godina, u intervalima od 5 godina, po urađenom protokolu. Za sada se, na nacionalnom nivou, na testiranje pozivaju žene u dobi od 30 do 40 godina, nadam se, kao uvod, a sa ciljem da se program proširi na zadati, nacionalni, sveobuhvatni nivo, sa dobrim odazivom, koji jedini daje rezultate (smanjivanje obolijevanja i umiranja od ove bolesti u CG). Skrining na ostale karcinome povezane sa HPV infekcijom (vulva, vagina i anus) ne postoji.
Autorka je ginekolog - akušer i onkolog u KCCG
Bonus video:
