Dinamičan sistem kakav je distribucija električne energije, podložan je promjenama pod dejstvom raznih faktora, pa njegova pouzdanost i kvalitet napajanja zahtijeva kontinuirani rad na osmišljavanju načina za efikasnije i inovativnije procese koji imaju za cilj, u krajnjem, zadovoljstvo i sigurnost korisnika našom uslugom .
Crnogorski elektrodistributivni sistem sprovodi aktivnosti na uvođenju SCADA sistema kao najsavremenijeg tehnološkog rješenja za distributivne kompanije koje se odnosi na upravljanje, analizu i optimizaciju mreže.
Kako SCADA sistem u prvoj fazi treba da se implementira u 40 trafostanica naponskog nivoa 35/x kV, a s obzirom na to da su ranije analize pokazale da njih 15 nije u stanju da podrži ovaj napredni sistem, krenulo se sa investicionim projektom pripreme tih elektroenergetskih objekata za njegovu implementaciju, što je podrazumijevalo rekonstrukciju primarne opreme u njima i ugradnju komunikacione opreme – RTU. Nakon toga će uslijediti obezbjeđivanje i uspostavljanje pouzdanog sistema komunikacija sa pratećom opremom, a zatim priprema i ugradnja SCADA sistema u Dispečerskom centru.
Radovi na pripremi trafostanica kojima se postiže automatizacija i optimizacija ključnih parametara i podiže nivo kvaliteta postrojenja, počeli su u martu prošle godine, a do kraja 2023. završeni su svi objekti, što je bio izuzetno zahtjevan operativni zadatak. Odgovornim radom i velikim zalaganjem svih zaposlenih u Sektoru za održavanje 20kV i 35kV CEDIS-a prva faza Projekta je uspješno realizovana i u toku je priprema druge faze, koja će započeti krajem ove godine, sve u cilju postizanja spregnutosti komponenti sistema koja će omogućiti daljinski nadzor i upravljanje svim trafostanicama iz Dispečerskog centra.
Prilikom radova na realizaciji tog projekta nastojalo se da beznaponsko stanje kod korisnika bude što kraće, pa su tako neki djelovi postrojenja pripremani i sklapani u priručnoj radionici CEDIS-a. Najznačajniji dio pripremnih radova odnosio se na ožičavanje i parametrizaciju savremenih digitalnih relejnih uređaja koji rukovaocu u trafostanici omogućavaju uvid u sve najvažnije parametre sistema u realnom vremenu, kao i mogućnost komandovanja rasklopnom opremom, a kasnije i sa staničnog računara, sve do konačne realizacije cjelokupnog projekta kada će sve komponente sistema biti spregnute na način koji omogućava daljinski nadzor i upravljanje sa jednog mjesta nad svim trafostanicama.
Implementacija SCADA sistema je izuzetno značajna za operatora distributivnog sistema jer će omogućiti efikasno upravljanje elektrodistributivnom mrežom na osnovu informacija o procesima na mreži u realnom vremenu, uključujući i vizualizaciju mrežnih procesa i mogućnost blagovremene reakcije u cilju izbjegavanja preopterećenja. Samim tim doći će se i do smanjenja broja prekida, odnosno sigurnijeg i kvalitetnijeg napajanja korisnika električnom energijom. Potpuna transparentnost dešavanja na mreži omogućiće i značajne uštede kroz dodatno smanjivanje nivoa gubitaka u elektrodistributivnom sistemu.
Osim te investicije, CEDIS realizuje još dva veoma važna projekta koji će efikasnost upravljanja i poslovanja podići na viši nivo. Riječ je o Projektu uzemljenja neutralne tačke transformatora distirbutivne mreže Crne Gore i Projektu razvoja optičke WAN infrastrukture.
Naime, u prethodnom periodu potpisan je Ugovor sa Institutom za razvoj i istraživanja u oblasti zaštite na radu i krajem januara počela su ispitivanja i mjerenja. Institutu je povjerena izrada elaborata bezopasnosti funkcionisanja distributivne mreže u režimu uzemljene neutralne tačke za sedam trafostanica naponskog nivoa 35/10 kV (“Dubovica” u Budvi, “Centar” u Podgorici, “Tuzi” u Tuzima, “Miločer” i ”Igalo” u Herceg Novom, “Kličevo” u Nikšiću i “Grbalj” u Kotoru).
Ukoliko elaborati budu pozitivni, trafostanice mogu da pređu u režim rada sa uzemljenom neutralnom tačkom 10 kilovoltne mreže, u suprotnom pristupiće se otklanjanju uzroka nemogućnosti rada u tom režimu i čekati finalni elaborati, nakon čega će se uključiti otpornici i mreža će preći u režim rada sa uzemljenom neutralnom tačkom.
U pripremi je i Projekat razvoja optičke WAN (engl. Wide Area Networks) mreže, što podrazumijeva polaganje optičkih kablova do trafostanica naponskog nivoa 35/10 kV i poslovnih objekata Crnogorskog elektrodistributivnog sistema koji do sada nijesu imali dostupnost povezivanja optičkom telekomunikacionom mrežom.
Realizacijom ovog projekta, pored daljinskog upravljanja energetskim objektima, ispuniće se preduslov za uvođenje centralizovanog sistema nadzora i kontrole pristupa energetskim objektima.
Izgradnjom telekomunikacione mreže upotrebom optičke infrastrukture povezaće se i poslovni objekti CEDIS-a sa centralnom infrastrukturom, čime će se ostvariti određena ušteda, s obzirom da se trenutno ove usluge plaćaju telekomunikacionim operaterima.
Uvažavajući ubrzani napredak na tehničko-tehnološkom polju, u okviru CEDIS-a je formiran Sektor za unapređenje poslovanja i inovativne tehnologije.
Ubrzo po formiranju Sektora pristupilo se primjeni, u tom trenutku vrlo naprednih ideja, kao i razradi nekih ranije započetih. Naime, prepoznajući važnost standardizacije i zaokruživanja radnih procesa usvojeni su i u praksu sprovedena ISO sistemi menadžmenta i u poslovne procese 2020. Godine implementirani standardi ISO: 9001, 14001 i 45001 a 2023. godine i ISO:27001. Usvajanjem i primjenom IMS-a, CEDIS šalje poslovnoj zajednici sliku ozbiljne i pouzdane organizacije koja čvrsto drži kurs napredovanja u primjeni inovativnih ideja, a sve zarad pouzdanijeg rada distibutivnog sistema. Potvrda uspješnosti primijenjenih standarda je stigla i od renomirane međunarodne sertifikacione kuće, DEKRA.
DEKRA je dostavila sertifikate i dozvolila njihovu upotrebu u vidu pečata.
Osim usvajanja IMS-a, inovacija koja je u tom trenutku bila pionirski poduhvat u Crnoj Gori, je i početak razvoja e-mobilnosti.
Status osnivača e-mobilnosti CEDIS stiče 2019. god nabavkom tri električna vozila za sopstvene potrebe i instaliranjem prve punionice. Kasnije su nabavljana i druga e- vozila da bi prošle godine vozni park CEDIS-a obogatili sa još dva tehnološki naprednija vozila od pređašnjih čiji je domet preko 400 km.
Posljednja implementirana inovacija je ugradnja isušivača vazduha u energetskim postrojenjima. Kako bismo spriječili probleme u postorjenjima zbog prisustva vlage, umjesto donedavno korišćenih kalorifera snage preko 9kW instalirani su profesionalni isušivači vazduha, snage do 1kW. Upotrebom ovih uređaja sopstvena potrošnja elektične energije u samoj trafostanici je višestruko smanjena. Trenutno je u toku realizacija još jednog važnog projekta koji će donijeti uštede Kompaniji. Riječ je o instalaciji fotonaponskih elektrana na objektima CEDIS-a što će znatno smanjiti račune za utrošenu električnu energiju. U planu je i zamjena konvencionalnog trafoa sa trafoima izrađenim po zahtjevima eko dizajna transformatora i zamjena konvencionalnog provodnog užeta provodnim užetom smanjenih gubitaka.
